امام جعفر بن محمد معروف به امام جعفر صادق(ع) (۸۳-۱۴۸ق) ششمین امام شیعیان اثنی عشری بعد از پدرش امام باقر(ع) است.

ایشان به مدت ۳۴ سال (۱۱۴ تا ۱۴۸ق) امامت شیعیان را بر عهده داشت که با خلافت پنج خلیفه آخر اموی یعنی از هشام بن عبدالملک به بعد و دو خلیفه نخست عباسی سفاح و منصور دوانیقی هم‌زمان بود. امام صادق(ع) به جهت ضعف حکومت اموی، فعالیت علمی بسیار بیشتری نسبت به دیگر امامان شیعه داشت. شمار شاگردان و راویان او را ۴۰۰۰ نفر دانسته‌اند. بیشتر روایات اهل بیت(ع)، از امام صادق(ع) است و از این‌رو مذهب شیعه امامی را مذهب جعفری نیز می‌خوانند.

بررسی مفاهیم اجتماعی اقتصادی از منظر امام صادق(ع) از مسایلی که در گفتگوی زیر به آن پرداخته ایم. 

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رضایی، کارشناس مذهبی، در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: بعد از واقعه عاشورا امامان از رأس هرم سیاسی_ اجتماعی جامعه فاصله داشتند و یک جریان موازی در جامعه اسلامی بودند؛ مانند فضای قبل از انقلاب که یک جریان حاکمیتی و یک فضای حوزه علمیه بود که نهادهای موازی بودند و یا مانند جامعه شیعه در لبنان و عربستان که در اقلیت و در بطن یک جامعه بزرگ‌تر هستند و می‌خواهند ضمن همزیستی، هویت خود را هم حفظ کنند.

وی با اشاره به اینکه یکی از ابعاد هویتی که باید حفظ شود هویت اقتصادی جامعه است، گفت: در هویت اقتصادی نیز مانند هویت دینی مرزبندی وجود دارد؛ اما با توجه به اینکه جامعه اسلامی بود امام صادق (ع) مرزبندی زیادی تعریف نمی‌کردند و به فعالیت و تعامل اقتصادی در جامعه توصیه می‌کردند و حتی برای پیروانشان مدل سازی هم می‌کردند تا ضمن وسیع‌تر شدن میدان عمل‌شان، بتوانند به‌جای شعار با عملشان مسلمانی و مکتب اخلاق اهل‌بیت (ع) را به مردم نشان بدهند و جذب کنند.

وی تأکید کرد: امام صادق (ع) اجازه می‌دادند تا جایی که باعث تقویت رأس جبهه باطل نشود با متن جامعه اعم از مسلمان و غیرمسلمان فعالیت اقتصادی داشته باشند اما بیان می‌کرد که با رأس حکومت مراوده اقتصادی نداشته باشند و اجازه معاملات مستقیم و غیرمستقیم ویژه با حاکمیت را نمی‌دادند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رضایی اظهار کرد: فردی نزد امام صادق (ع) آمد و گفت که برای تجارت از مرزهای اسلامی عبور می‌کنم و به کشورهایی می‌روم که حتی دین هم ندارند وعده‌ای می‌گویند که اگر در آن کشورها بمیرم با اهل همان کشورهای بی‌دین محشور می‌شوم. امام صادق (ع) بیان کردند اگر در هر منطقه‌ای رفتی هویت دینی خود را حفظ کردی و اگر فرصتی شد در گفت‌وگوهای دوستانه دین خود را هم معرفی کردی اگر در آن سرزمین بمیری خودت به عنوان یک امت محشور می‌شود و یک محور می‌شوی.

وی ادامه داد: این امر نشان می‌دهد در مدل اقتصادی مکتب اهل‌بیت (ع) اگر در فعالیت اقتصادی رأس هرمی که ضد جوامع شیعی و اسلامی فعالیت می‌کند تقویت شود اشکال دارد اما اگر در بطن جامعه با شرکت‌های عمومی فعالیت شود نه تنها مانعی ندارد بلکه توصیه هم شده است؛ اما باید اصول اخلاقی مذهب هم رعایت شود.

کارشناس مذهبی بابیان اینکه در مکتب اهل‌بیت (ع) پول‌محور نیست بلکه انسانیت، رشد و تعالی و رفاه مشترک مهم است، افزود: یک شخصیت شیعه در هرجایی با ترکیبی از سعی و تلاش، استعداد و تعامل وسیع می‌تواند به یک انسان موفق اقتصادی و محور جامعه تبدیل شود.

وی بیان کرد: در زمان امام صادق (ع) در مدینه قحطی و گرانی زیادی به وجود آمد، امام به خادمشان گفتند که مازاد مصرف امروز را که در انبار هست به بازار ببرند و بفروشند. خادم‌شان گفتند که اگر مواد غذایی انبار را بفروشیم، فردا با مشکل مواجه می‌شویم؛ امام صادق (ع) پاسخ دادند: نیاز فردا را، همان فردا به قیمت روز می‌خریم چون باید همانند بقیه باشیم. امام صادق (ع) در این شرایط خود را هم عرض بطن جامعه (نه مرفهین) قرار دادند و همانند آن‌ها معیشت کردند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رضایی با اشاره به اینکه انسان اقتصادی کسی نیست که دائم چرتکه بی اندازد، تصریح کرد: شاید بزرگ‌ترین خیرین دنیا سرمایه‌داران باشند اما آن‌ها با یک‌صدم سرمایه‌شان به نام کار خیرخواهانه، پروپاگاندای اقتصادی انجام می‌دهند اما در سیره اهل بیت (ع) بیان می‌شود که معیشت روزت را در نظر بگیر و بقیه را تا جایی که احساس می‌کنی ضرر نخواهی کرد با دیگران شریک و همراه باش.

وی با اشاره به اینکه اگر این مدل در جامعه پیاده شود وضع معیشت سخت و بحران اقتصادی وجود نخواهد داشت، اظهار کرد: مشکل این است که شخصیت و جایگاه اقتصادی‌ مدعیان و سیاست‌گذاران با بطن اقتصادی جامعه تفاوت بسیاری دارد در حالی که این در سیره اهل‌بیت (ع) این گونه نبوده است.

کارشناس مذهبی افزود: امامان بالاترین ورودی‌های اقتصادی را داشتند زیرا وجوهات و هدایا زیادی نزدشان می‌آمد اما اگر کسی وارد خانه‌شان می‌شد اسراف و تجمل را نمی‌دید در حالی که همیشه لباس متعارف زیبا، متناسب با شرایط و شئون مکان‌ها می‌پوشیدند.

وی بابیان اینکه فلسفه امام صادق (ع) درآمد اقتصادی، فعالیت و سعی و تلاش حداکثری، استفاده متعارف در شأن و خیرخواهی حداکثری است، گفت: اهل بیت (ع) گاهی جلوتر می‌رفتند و از لقمه خودشان ایثار می‌کردند اما امام صادق (ع) می‌گوید شما رشد خود را داشته باشید و استعدادتان را بشناسید، شخصیت و جایگاه پیدا کنید و درآمد حداکثری داشته باشید و از آن درآمد خیرخواهی کنید.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رضایی با اشاره به اینکه کسی با درآمد حداکثری مشکلی ندارد اما نباید به انباشت و انحصار نباید منجر شود بلکه باید به چرخه اقتصادی راه پیدا کند، اظهار کرد: از نظر اهل بیت (ع) چرخه اقتصادی نیز باید با عدالت باشد یعنی گاهی باید بین همه مردم توزیع شود و گاهی باید به اولویت‌دارها برسد.

وی ادامه داد: در الگو شهر اسلامی مانند اصفهان در دوران صفویه، در میدان نقش جهان مسجدی بزرگ وجود دارد و در مقابل آن بازارهایی هست که در بین این بازارها مساجد و حوزه‌های علمیه کوچک‌تری وجود دارد که اهالی بازار تا سطوحی درس دینی مرتبط با اقتصاد و تجارت یعنی مباحث فقهی اقتصادی (بایدها و نبایدها) و مباحث اقتصادی اخلاقی (ارزش‌ها و ضد ارزش‌ها) را فرا می‌گرفتند به همین خاطر بصیرت و هوشمندی اقتصادی کسب می‌کردند و دیگر نیاز به دستورالعمل‌های اقتصادی برای فروش و... نداشتند.

انتهای پیام