• جمعه / ۱۲ فروردین ۱۴۰۱ / ۰۰:۱۹
  • دسته‌بندی: ادبیات و کتاب
  • کد خبر: 1401011205078
  • خبرنگار : 71573

واژه‌های رایج در فارسی با ریشه ترکی

واژه‌های رایج در فارسی با ریشه ترکی

«بشقاب»، «آچمز»، «تومان»، «ناقلا»، «پاتوق» و «مغازه» که از واژه‌های رایج زبان فارسی هستند، در زبان ترکی ریشه دارند.

به گزارش ایسنا، «یک فنجان واژه‌شناسی» سلسله یادداشت‌هایی است که به کالبدشکافیِ برخی واژه‌های رایج در فارسی می‌پردازد و چند و چونِ پیدایش و تحولِ آن‌ها را می‌کاود. این یادداشت‌ها توسط بهروز صفرزاده، از اعضای هیئتِ مؤلفانِ مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، نوشته و در وبگاه و شبکه‌های اجتماعیِ این مؤسسه منتشر می‌شود.

در ادامه مروری خواهیم داشت بر برخی از واژه‌های پرکاربرد در زبان فارسی که ریشه ترکی دارند:

آچمز

وقتی کسی را آچمز می‌کنید، او را در بن‌بست قرار می‌دهید و گیر می‌اندازید.

 این اصطلاح در اصل مربوط به بازی شطرنج است.

«آچمز» درباره مهره‌ای به کار می‌رود که محافظ شاه است و اگر آن را حرکت دهند، شاه کیش می‌شود.

واژه ترکی آچمز از دو جزء تشکیل شده است: «آچ» (باز کردن) _ مز (پسوند نفی). بنابراین آچمز در اصل یعنی باز نکردن یا بازنشدنی. 

واژه «آچار» نیز از همین ریشه ترکی «آچ» است، چون آچار ابزار باز کردن پیچ و مهره است

پاتوق


«پاتوق» جایِ ثابت و مشخصی است که دو یا چند نفر با هم قرار می‌گذارند هر چند وقت یک بار در آن‌جا همدیگر را ببینند و گپ بزنند، مثلاً کافه یا قهوه‌خانه.
واژه «پاتوق» از دو جزء تشکیل شده‌است:
پا: پایِ؛ کنارِ
توق: در ترکی به معنیِ بیرق یا عَلَم.
داستان از این قرار است که در قدیم سربازان پایِ توق، یعنی کنارِ بیرق یا عَلَم، جمع می‌شدند و بعد به سویِ مقصد به راه می‌افتادند.

مغازه


واژه «مغازه» از واژه mağaza ترکیِ استانبولی (عثمانی) به معنیِ «فروشگاه» گرفته شده و خودِ این واژه ترکی هم برگرفته از واژه فرانسویِ magasin (ماگازَن) به همین معنی است.
این واژه فرانسوی و همچنین‌ واژه انگلیسیِ  magazine، به معنیِ انبار یا مخزن، هر دو از واژه عربیِ «مَخازِن» (جمعِ مخزن) گرفته شده‌اند.
فروشگاه انبار یا مخزنِ کالاهاست.
معنیِ دیگرِ magazine یعنی «مجله» هم ناشی از این است که مجله را مخزنِ اطلاعات دانسته‌اند.

 ناقلا

واژه «ناقلا»، به معنیِ زرنگ و زیرک، از دو جزء تشکیل شده‌است:
نا- (پیشوند) + قُلا (در ترکی به معنیِ آسان).
بنابراین «ناقلا» در اصل یعنی کسی که راحت و آسان گول نمی‌خورَد.
در ترکیِ استانبولی kolay یعنی آسان و راحت.

تومان


واژه ترکیِ «تومان» در اصل عدد و به معنیِ «ده هزار» بوده و به‌ویژه برای بیانِ تعدادِ سربازان به کار می‌رفته‌ است؛ مثلاً می‌گفتند «یک تومان لشکر»، یعنی ده هزار سرباز.
در دوره مغول و ایلخانی (قرنِ هفتم و هشتمِ هجری)، «تومان» سکه‌ای معادلِ ده هزار دینار بود.
امروزه هر تومان معادلِ ده ریال است.

بشقاب


واژه ترکیِ «بشقاب» از دو جزء تشکیل شده‌است:
بُش: خالی
قاب: ظرف
بنابراین «بشقاب» در اصل یعنی ظرفِ خالی.
پس اگر می‌خواهید بشقاب‌هاتان بامسمّا باشند، سعی کنید آن‌ها را خالی نگه دارید.

 انتهای پیام

  • در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
  • -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
  • -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
  • - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
  • - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.

نظرات

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
لطفا عدد مقابل را در جعبه متن وارد کنید
captcha
avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۰۱:۴۹

همین چند کلمه؟ فکر کنم میشه کتاب کرد تعداد لغات رو

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۰۱:۵۷

الان تورک ها دست به کار میشن فارسی رو کوبیدن

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۰۳:۴۶

خانم ، باتلاق، هردمبیل (هردنبیر در ترکی)، گلنگدن در اسلحه، چنته و ... ترکی هستند.

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۰۸:۴۰

اگر دنبال این کلمات بگردیم خیلی زیاد هست چون این زبان به علت قدمت چندین هزار ساله در بیشتر زبانها ریشه دوانده است واقعا این زبان،زبان شگفتی هاست

avatar
۱۴۰۱-۰۲-۱۴ ۲۰:۳۴

زبان مغولی و ترکی یه شاخه است و اشتراک داره تومان هم تو ترکی و تو مغولی است

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۰۹:۱۳

سلام، واژه تومان یک واژه مغولی است نه ترکی اگر در زبان ترکی هم کاربرد دارد دلیلی بر ترکی بودن ان نیست

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۰۹:۱۸

سلام مجدد در پست قبل یادم رفت بنویسم بشقاب هم ریشه ترکی ندارد یک واژه سغدی است و تشکیل شده از قاب وپسوند بش که بعضی زبان شناسان ان را تغیر یافته پیش قاب میدانند

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۰۹:۳۳

magazine. به هیچ وجه معنی مغازه نمی دهد

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۰۹:۵۷

تلفط و کاربرد این لغات هم سنگین و هم نازیباست ک متاسفانه دیگه جایگزینی هم ندهرند چ درمحاوره و چ در نوشتار

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۱۰:۴۶

چطور ممکنه بشقاب واژه ترکی باشه درحالی ترکها « ق» رو «گ» تلفظ میکنند

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۹ ۱۸:۴۲

اصلا کلمه ای تو فارسی وجود ندارد که با ق شروع بشه پس نتیجه میگیریم که ق‌ رو شماها اشتباه تلفظ میکنین

avatar
۱۴۰۳-۰۶-۲۷ ۰۱:۴۰

کجا تورکها ق رو گ تلفظ میکنن.از خودت در میاری.ق جای خودش رو داره و گ جای خودش رو.این فارسها هستند که گ رو ق تلفظ میکنن.اشتباه نکن

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۱۰:۴۷

نمیدونم این مزخرف گویی ها کی قراره تموم بشه اولا اگر چند ده تا واژه ترکی در فارسی هست ده ها هزار واژه فارسی در ترکی هست دوما بخشی ازین امارسازیها دروغه تاجایی که میدونیم تومان واژه مغولیه و بشقاب همون پشتقاب فارسیه که در خوزستان و خراسان هنوز پیشقاب بکار میره

avatar
۱۴۰۱-۰۲-۱۴ ۲۰:۳۹

فارسی ۶۰ درصد عربی و ۱۰ درصد ترکی و زبان های دیگر زبان ترکی استانبولی یا ترکمنی ۵ درصد عربی ۲ درصد زبان دیگه رو شامل میشه تو زبان ترکی ما فقط از فارسی درد و جان و کمک و چهارتا کلمه دیگه گرفته گنده کاری نکن

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۱۲:۳۵

پا توق... فارسی هست... توق یعنی طناب حلقه شده ک دور چیزی میندازن. مثلا توقی بر گردن... یا پرنده ای ک دور گردنش رنگ خاصی باشه مبگن توقی.. پا هم ک فارسی هست.. پا توق یعنی کسی ک پا بند جایی باشد پا بسته جایی باشد.. و مغازه هم کلمه فرانسوی هست...

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۱۳:۲۳

اکثر این کلمات ریشه ترکی ندارد و ریشه پهلوی داره مانند بشقاب:پیشکاب در زبان پهلوی

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۱۳:۵۱

تعداد واژه های پارسی در ترکی خیلی بیشتره حتی نامهای ترکا بیشترش پارسی هست

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۲ ۲۲:۳۵

زبان ترکی زبان کامل وزبان با اصالتی است تو خوده زبانه فرانسوی ۲۰ درصد از واژه ی ترکی به کار رفته این از میراس گران قیمت ایرانمان است با قدرشو بدونیم

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۳ ۰۰:۰۴

بسیار جالب و زیبا بود لطفا این بخش(یک فنجان واژه‌شناسی) رو ادامه بدین🙏

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۳ ۰۳:۲۱

عالی بود

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۳ ۰۳:۳۹

در مورد کلمات محلی هم یکی باید پیش قدم شه _ ما کلماتی درایم که نه ترکین و نه فارسی ولی در هر دو زبان استفاده میشن _ مثلا - گیجینگ ( قسمتی از بدنه در است که از بالا و پایین داخل چارچوب در قرار گرفته و کار لولا را انجام می دهد _ اجنگل که نوعی نرده چوبی عاریتی است _ کرتن کلاش یعنی خرچنگ _ سیزان یعنی انباری ) _ شهر همدان و روستاهای اطرافش

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۳ ۱۲:۵۷

حتی پرچم هم اسم ترکی هست زنان جوانی که تکه ای از موهای پیشانی را بیرون میگذارند به اصطلاح پرچم نامیده میشود

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۷ ۱۷:۵۶

آذربایجانها دارای زبان آذری بوده اند که در گذر زمان و بویژه پس از تصرف توسط عثمانیها به ترکی تغییر یافت

avatar
۱۴۰۱-۰۲-۰۵ ۲۳:۵۲

دوست عزیز من هم مثل شما گمون میکردم که ترکیه چونکه نظرات متفاوتی رو شنیده بودم ولی تحقیق کردم و فهمیدم که فارسیه . هم اون پرچم که به معنای درفشه و هم پرچمی که موی جلوی پیشونیه.ولی «بیرق» ترکیه که معنای پرچم داره

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۳ ۲۰:۴۳

آتش همان ٱت(ٱوت)ترکی ، فارسی اون آذر، جالبه آذر بایجان و زبان آذری منطقه مثلاً ترک نشین و زبان ترکی هستش ، تحریف تاریخ

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۸ ۱۴:۵۸

آتش هیچ ربطی به اوت نداره آتش ریشش فارسیه کم جعل کنید آتش آتر آذر

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۳ ۲۲:۱۳

ترکی،عربی نباشد فارسی فاتحه

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۴ ۰۸:۵۲

بسیار آموختم. احسنت به نویسنده این مطلب

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۴ ۱۹:۴۹

هر کلمه ای که با حرف ق شروع شود یا ترکی است یا عربی فارسی ق ندارد. آقا و خانم و......... ترکی است

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۴ ۲۱:۴۸

به نام خدا. با امید قبولی طاعات و عبادات. به نظر می رسد واژه مغازه تر کی نیست بلکه تلفظ ترکی کلمه مخزنِ عربی است. این کلمه از عربی به فرانسه و انگلیسی هم به صورت مگزِن وارد شده است. مثل شمیز که هما قمیص عربی است.

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۵ ۰۱:۳۱

سلام. اخه در زبان ترکی تلفظی به نام ق یا غ نداریم ‌‌. حرف گ استفاده میشود. اینا رو از کجا در اوردین‌ . نوشتار زبان ترکی تا چندی قبل فارسی بوده . و حالا هم فیتگلیش هست تقریبا .

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۵ ۲۱:۲۴

از کجا معلوم شاید از فارسی به ترکی رفته باشه امروز ثابت شده واژه ها مالک ندارند و بین ملت ها تبادل می شود و کسی نمی تواند ادعای مالکیت کند به هر حال از نظر تاریخی ایرانیان زودتر از اعراب و ترک ها متمدن شدند و صاحب آثار مکتوب شدند و احتمالا بیشتر واژه های مشترک عربی و ترکی و فارسی باید ریشه فارسی داشته باشد اوستا جزو ۱۰ کتاب نخست دنیا است بهتر است به جای ادعای واهی و غیر علمی و تا حدودی احمقانه مالکیت واژه ها عبارت واژه های مشترک را به کار ببریم تا کسی ادعای مالکیت نکند که قابل اثبات نیست بنابراین واژه مشترک نه واژه ترکی یا عربی

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۷ ۱۷:۵۹

بله درسته👏👏👏

avatar
۱۴۰۱-۰۲-۰۵ ۲۳:۴۵

درست میفرمایید

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۶ ۱۱:۰۱

بیش از ۷۰ درصد زبان فارسی از کلمات عربی تشکیل شده زبان ترکی آذربایجان ایران که هویت خود را ازدست داده متاثر از کلمات عربیست.

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۶ ۱۴:۵۲

اگه بخواهیم درست قضاوت بکنیم باید هر دو زبان فارسی و ترکی بطور کامل بدانیم فارس زبانها چون ترکی نمی دانند نمی توانند درست قضاوت کنند اما ترکهای ایران به هر دو زبان تسلط کامل دارند کلمات ترکی در فارسی را به راحتی تشخیص می دهند.

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۷ ۰۵:۲۱

عالی بود حظ وافر بردم سپاسگزار

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۷ ۱۲:۴۳

بابابس کنیدتوروخدا اینقدر توجیه الکی وبیخود اعمال نکنید همچین میگیدکه انگار زبون فارسی هیچی ازخودش نداره نمیدونم هدفتون ازاین تیترای مسخره وبیجهت چیه?! زبون فارسی مستقل وکامل هست

avatar
۱۴۰۱-۰۲-۲۲ ۱۸:۳۵

یعنی شما و امثال شما از دهخدا و‌ دکتر معین بیشتر میفهمید که این واژه ها رو در فرهنگ لغات خودشون‌ ترکی دانسته اند؟!!!!

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۸ ۲۰:۰۱

بشقاب فارسیه یعنی پیش وقاب هم ازکاب فارسی به مانی چهارگوش که به عربی هم رفته کعب .مکعب فارسی ریشه چندهزارساله داره درحالی که ترکی ریشه مغولی داردوبسیارزبان فقیری بوده ازلحاظ واژگان چون درمنطقه جغرافیایی بوده که تمدنی نداشتن وپس ازمهاجرت به سرزمینهای دیگرهزاران واژه رااززبانهای اصیل مانندفارسی وام گرفتند

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۹ ۱۶:۲۸

نه.حداقل آچمزرامیدانم واژه پارسی است که درهنگام بازی شطرنج اجدادمااستفاده میکردند.مغازه هم مابیشترمیگیم دکان تامغازه.

avatar
۱۴۰۱-۰۱-۱۹ ۲۱:۲۳

ترکی آزربايجان که مال خودمونه حالا اگر زبان فارسی رو با ترکی مقایسه کنی میفهمی از هزاران هزاران کلمه اصیل فارسی تو ترکی استانبولی راه پیدا کرده کافیه 5 دقیقه بری رو کانال های از روز های هفته گرفته تا...

avatar
۱۴۰۱-۰۲-۰۵ ۲۳:۴۴

یک زمانی بود که گیر می‌دادید فلان اندازه واژه عربی تو فارسی هست و درصد میدادید اینقدر از فارسی عربیه. تازگیا هم که همینو درباره ترکی میگید.دوست گرامی پارسی یک زبان چندین هزارساله و پویاست.ما با ترک زبان و عرب زبان ها صده هاست که همزیستی میکنیم. به هم واژه قرض میدیم و از هم میگیرم.این وسط از کجا میفهمید ریشه یک واژه برای کجاست؟!مثلا«بشقاب»و «پاتوق» بار ها دیده بودم که دلیل میاوردن از ریشه سغدی گرفته شده.«مغازه» رو هم که خودتون گفتید از مخزن عربی اومده و یه دست تو اروپا گشته تا به این شکل به ما رسیده و من جست‌و‌جو کردم و دیدم که توی ویکیپدیای ترکی نوشته شده «مغازه» از پارسی به ترکی اومده!میبینید!مانند «گوهر». از پارسی به عربی رفته و«جوهر» شده بعد جمع مکسرش«جواهر»شد و ما ایرانی ها همون جمع مکسر رو دوباره جمع مکسر کردیم تا«جواهرات» بوجود اومد.امیدوارم برای مقاله بعدیتون موضوعات جالب‌تر و کاربردی تری رو انتخاب کنید

avatar
۱۴۰۱-۰۲-۲۰ ۰۱:۴۸

واقعا تورکی هنر است

avatar
۱۴۰۱-۰۲-۲۲ ۱۱:۳۹

ترکی بودن این لغات برای ما ترکها اصلا تازگی نداره چون به هر دو زبان فارسی و ترکی مسلط هستیم ولی ظاهرا دانستن این واقعیت به بعضی فارس زبانها خیلی فشار آورده.