رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در سفر اخیر خود به امارات ۱۳ قرارداد تجاری مهم امضا کرد و هم‌زمان عراق نیز در حال مذاکره با قطر و اردن برای جایگزینی گاز ایران است. ترکیه و امارات در جریان سفر رئیس‌جمهور ترکیه به ابوظبی، تعدادی توافقنامه همکاری، یادداشت تفاهم و پروتکل‌های امضا شده توسط طرف‌های متعدد در دو کشور را مبادله کردند.

خبرگزاری امارات اعلام کرد که «محمد بن زاید آل نهیان» ولیعهد ابوظبی و اردوغان در تبادل این قراردادها حضور داشتند. این خبرگزاری اعلام کرد که هدف از امضای قراردادهای مذکور، تقویت همکاری‌ها و گسترش همکاری‌ها بین دو کشور است و شامل زمینه‌های سرمایه‌گذاری، بهداشت و کشاورزی، علاوه بر حمل و نقل، صنایع، فناوری‌های پیشرفته، فرهنگ، جوانان و... است.

صادرات گاز از سیاست‌های مهم خارجی ایران

یک استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان معتقد است کشورهای خریدار انرژی از ایران کم‌کم به این نتیجه می‌رسند که اگر تحریم‌های ایران ادامه پیدا کند برای آنها بهتر است که منابع جایگزین بدون دردسرتری برای تأمین انرژی خود پیدا کنند. کشورها در سیاست‌گذاری خود رویه‌ای به نام سناریونویسی دارند. آنها فکر می‌کنند که اگر تحریم‌ها علیه ایران ادامه یابد، سطح تولید انرژی در ایران در طولانی مدت کاهش خواهد یافت و تنها به برطرف کردن نیازهای انرژی داخلی منحصر خواهد شد.

حسین مسعودنیا با بیان اینکه یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار در سیاست خارجی ایران از زمان شکل‌گیری اوپک تاکنون موضوع انرژی در سیاست خارجی ایران بوده است، گفت: واقعیت این است که ایران به مرور زمان نقش کلیدی خود در انرژی را در سطح منطقه و جهان از دست داد که شاید اعمال دخالت‌های خارجی در اوپک، بحث رقابت ما با عربستان و دیگر رقابت‌های منطقه‌ای از جمله دلایل از دست رفتن این موقعیت برای ایران در منطقه باشد.

وی درباره تأثیر گاز در مناسبات انرژی منطقه، خاطرنشان کرد: بعدها گاز به عرصه مناسبات انرژی وارد و ابتکار تشکیل اوپک گازی نیز مطرح شد و سه ضلعی ایران، روسیه و قطر به‌عنوان بازیگران اصلی گازی منطقه مطرح شدند و انتظار می‌رفت که ایران که جایگاه نفتی خود را از دست داده حداقل بتواند ایفاگر نقش کلیدی در بازار گاز باشد و به همین دلیل نیز در حوزه انرژی صادرات گاز تقریباً به یکی از سیاست‌های مهم خارجی ایران تبدیل شد و بحث صدور گاز به ترکیه و بعدها به عراق در دستور کار ایران قرار گرفت.

خریداران انرژی ایران، به دنبال بازارهای جدید

این استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان با اشاره به تحولات انرژی در منطقه و نزدیک شدن ترکیه و عراق به دیگر کشورها برای تأمین انرژی، ادامه داد: ترکیه و عراق دو خریدار اصلی گاز ایران در تلاش برای کاهش وابستگی خود به انرژی ایران هستند؛ ترکیه به سمت امارات رفته و وزیر نیروی عراق نیز از تلاش این کشور برای خرید گاز و برق به جای ایران از کشورهای دیگر عربی مانند اردن و یا عربستان خبر می‌دهد.

مسعودنیا در تبیین علت این رخداد، گفت: اصولاً در نگاه به موضوع انرژی بین ایران و کشورهای منطقه جنوبی خلیج فارس و یا بیشتر اعضای اوپک یک اختلاف‌نظر وجود دارد و آن اینکه کشورهای عربی معتقد به حفظ جایگاه خود در بازار جهانی انرژی هستند در حالی که قیمت برای آنها در اولویت نیست و برای ایران قیمت فروش محصول یک اولویت اصلی است.

چشم‌انداز۲۰۳۰ پایان سلطه سوخت‌های فسیلی در جهان

وی ادامه داد: به‌عنوان مثال وقتی قیمت نفت حتی به پایین‌ترین حد خود می‌رسد، عربستان هیچ‌گاه صدور انرژی خود را متوقف نمی‌کند و نکته مهم‌تر اینکه کشورهای عربی صادر کننده نفت می‌دانند که تا پایان بهترین چشم‌انداز در نظر گرفته شده برای سلطه سوخت‌های فسیلی و جایگزینی آن با انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر یعنی سال ۲۰۳۰ زمان زیادی نمانده و آنها در تلاش‌اند تا از این فرصت باقی مانده به بهترین شکل استفاده کنند، بنابراین با وجود کاهش تقاضا باز هم اصرار به فروش نفت خود را دارند.

این استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان، اضافه کرد: البته شاید گاز تا اندازه‌ای از این قاعده مستثنی است، چون هنوز پاک‌تر از نفت به حساب می‌آید، اما به هر حال کشورهای منطقه به دنبال این هستند تا بازاری برای خود دست و پا کنند تا در آینده اگر در صادرات نفت با مشکل مواجه شدند توان جایگزینی گاز به جای نفت را داشته باشند.

سایه سنگین تحریم‌ها بر تبادلات مالی انرژی با ایران

مسعود نیا درباره تأثیر تحریم‌ها بر نگاه کشورهای خریدار سوخت از ایران مانند عراق و ترکیه، تأکید کرد: ایران تحت تحریم‌های بین‌المللی است و کشورهای خریدار انرژی برای مبادله مالی با ایران با مشکل مواجه هستند. به‌عنوان مثال همین چند هفته پیش آمریکا یکی از بانک‌های ترکیه را به دلیل دور زدن تحریم‌های ایران در لیست تحریمی خود قرار داده و عراق نیز برای انتقال طلب ایران به عوض صدور نفت و گاز و به خصوص گاز و برق به این کشور با مشکل روبرو است، در حالی که حجم طلب ایران از عراق نیز تا امروز به چیزی بالغ بر ۸ تا ۱۰ میلیارد دلار رسیده است.

وی ادامه داد: کشورهای خریدار انرژی از ایران کم‌کم به این نتیجه می‌رسند که اگر تحریم‌های ایران ادامه پیدا کند برای آنها بهتر است که منابع جایگزین بدون دردسرتری برای تأمین انرژی خود پیدا کنند که راه پرداخت هزینه سوخت آنها نیز آسان باشد، مثلاً عراق امروز ناچار است برای واردات گاز از ایران هر چهار یا شش ماه یک بار از آمریکا مجوز بگیرد، اما بعد حتی در انتقال پول محصولی که از ایران وارد کرده هم با مشکل مواجه است.

این استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان سرمایه‌گذاری برای بالا نگه‌داشتن سطح کمی و کیفی محصولات انرژی ایران را ضروری توصیف کرد و گفت: برای افزایش سطح تولید محصولات حوزه انرژی چه به لحاظ تکنولوژی و سرمایه انسانی و از نظر مالی ایران نیاز به مشارکت طرف‌های خارجی نیز دارد. شاهد این اعتقاد نیز صحبت‌های چند روز قبل مسئول سابق میدان نفتی پارس جنوبی است که گفته بود اگر در حوزه پارس جنوبی سرمایه‌گذاری اتفاق نیفتد ممکن است چراغ این میدان نفتی برای همیشه خاموش شود.

افزایش تولید نفت و گاز نیازمند سرمایه‌گذاری است

مسعودنیا با تأکید بر اینکه عدم سرمایه‌گذاری در میدان‌های گازی و نفتی سطح تولید محصولات حوزه انرژی را در طولانی مدت کاهش خواهد داد، تأکید کرد: کشورها در سیاست‌گذاری خود رویه‌ای به نام سناریونویسی دارند؛ آنها فکر می‌کنند که اگر تحریم‌ها علیه ایران ادامه یابد، سطح تولید انرژی در ایران در طولانی مدت کاهش خواهد یافت و تنها به برطرف کردن نیازهای انرژی داخلی منحصر خواهد شد، چرا که به هر حال اولویت برای هر کشوری در درجه اول رفع نیازهای داخلی انرژی برای خود است.

 وی با بیان اینکه در بحث صدور انرژی وجود ثبات و امنیت دو مسئله مهم است، ادامه داد: هم صادر کننده به دنبال این است که مصرف کننده یک بازار دائم باشد و هم مصرف کننده به دنبال این است که برای تداوم صادرات امنیت داشته باشد، و حالا سؤال اساسی این است که اگر تحریم‌های ایران ادامه پیدا کند و ایران نتواند سرمایه‌گذاری‌های لازم را در حوزه انرژی خود انجام دهد، چگونه از یک سو به نیاز رو به رشد انرژی در داخل کشور پاسخ خواهد داد و چگونه به‌طور هم زمان به توسعه صادرات انرژی به کشورهای دیگر فکر خواهد کرد؟ در مقاطعی که نیاز داخل به انرژی افزایش داشته صادرات انرژی به عراق یا با کندی مواجه شده و یا قطع شده و عراق را با بحران انرژی مواجه کرده است.

عراق به دنبال ایفای نقش تاریخی خود در منطقه است

این استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان به رقابت دیرینه عراق با ایران اشاره و تصریح کرد: عراق به هر حال از نظر سنتی رقیب منطقه‌ای ایران بوده و اگرچه در مقطعی تضعیف شده، اما اکنون به دنبال ایفای نقش تاریخی خود در منطقه است و با همین هدف نیز کنفرانس عراق را تشکیل می‌دهد و در روابط میان ایران و عربستان میانجی‌گری می‌کند، موضوعی که اگر چه در ظاهر برخاسته از روابط دوستانه عراق با ایران است، ولی در پشت پرده نکته دیگری در خود دارد.

مسعود نیا ادامه داد:  اگر عراق به دنبال باز پس‌گیری نقش تاریخی خود در منطقه است پس به هیچ وجه حاضر نیست به لحاظ انرژی وابسته به واردات گاز و برق از ایران باشد، چون ایران بعدها می‌تواند از این عامل به‌عنوان یک اهرم کنترل و ابزار فشار علیه این کشور استفاده کند، مشکلی که امروز اروپا و اوکراین با نفت روسیه دارند، بنابراین عراق تلاش می‌کند تا حوزه واردات انرژی خود را متکثر کرده و به نفع منافع ملی خود حرکت کند.

وی در بیان دلایل داخلی فاصله گرفتن عراق از انرژی ایران، گفت: اخیراً در عراق ناسیونالیسم شیعی دوباره احیا شده و برخی به دنبال این هستند که در صورت توان تأثیر ایران در سیاست خارجی عراق و وابستگی این کشور به ایران را کاهش داده و نقش بازیگری عراق در منطقه را دوباره احیا کنند. 

مشکلات اقتصادی، دلیل گرایش ترکیه به امارات و عربستان

این استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان در عین حال درباره دلایل تغییر رویکرد ترکیه نسبت به تأمین انرژی از ایران، تصریح کرد: ایران بعد از ایجاد برخی مشکلات گازی با ترکیه و شکایت این کشور به دیوان بین‌المللی لاهه، قرار شد برای مدتی گاز خود را در اختیار ترکیه قرار دهد، اما هر دو کشور بر سر قیمت گاز به اختلاف نظر خوردند و ترکیه مدعی شد که می‌تواند گاز را با قیمت ارزان‌تر از جای دیگری تهیه کند. 

مسعودنیا وجود چالش‌های اقتصادی در ترکیه را در تغییر رویکرد انرژی این کشور مهم ارزیابی کرد و ادامه داد: مشکلات اخیر اقتصادی در ترکیه که می‌تواند حتی به پایان عصر اردوغانیسم در ترکیه هم منجر بشود باعث شد تا این کشور به دنبال منبع جدیدی برای سرمایه‌گذاری در خاک خود باشد. مسئله‌ای که باعث شد ترکیه روابط خصمانه دیرینه با امارات و عربستان را کنار بگذارد، ارتباط خود با این کشورها را بهبود ببخشد و منبع درآمد جدیدی برای خود دست و پا کند تا از این طریق بتواند سرمایه‌گذار و سرمایه‌داران این دو کشور را به منظور بهبود شرایط اقتصادی به ترکیه دعوت کند. 

وی تصریح کرد: اردوغان اگر به دنبال بهبود روابط خود با امارات و عربستان است، باید علاوه بر اینکه در حوزه رقابت منطقه‌ای و در حوزه رقابت ایدئولوژیک تنش‌ها را کم کند، سرمایه‌گذاران اماراتی و عربستانی را نیز به ترکیه دعوت کند. چون براساس یک نظریه سرریزهای روابط اقتصادی است که می‌تواند به بهبود روابط سیاسی منتهی شود.

رؤیای ترکیه برای ورود به حوزه امنیت منطقه تحقق می‌یابد؟

این استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان در عین حال به رؤیای همیشگی ترکیه برای حضور در منطقه خلیج فارس اشاره کرد و گفت: این رؤیایی است که حداقل با مخالفت دو بازیگر مهم منطقه خلیج فارس یعنی عربستان و ایران همراه بوده، ترکیه بسیار مایل است به ساختار امنیتی منطقه وارد شود، اما نه ایران علی‌رغم روابط حسنه خود با ترکیه از این موضوع استقبال می‌کند و نه عربستان سعودی، چون عربستان به دنبال این است که قدرت برتر در منطقه باقی بماند. 

مسعودنیا تغییر سیاست‌های آمریکا در منطقه را زنگ هشداری مهم برای کشورهای عربی منطقه ارزیابی کرد و ادامه داد: بعد از روی کار آمدن بایدن در آمریکا تحول جدیدی در سیاست خارجی این کشور اتفاق افتاد و آمریکا اعلام کرد که نیروهای خود را از منطقه خارج می‌کند، سیاستمداران آمریکا اعلام کردند که جان شهروندان آمریکا آن قدر مفت نیست که در راه دفاع از کشورهای عربی ریخته بشود، آمریکا سامانه موشک‌های پاتریوت را از عربستان خارج کرد و علناً وزن امارات و عربستان در سیاست خارجی آمریکا کاهش یافت. این دو کشور دریافتند که آمریکا دیگر حاضر نیست به هر قیمتی از آن‌ها دفاع کند. 

وی با بیان اینکه ترکیه به دنبال استفاده از خلأ موجود برای تحقق رؤیای ورود به فضای امنیتی منطقه است، ادامه داد: ترکیه از یک سو به دنبال در دست گرفتن بازارهای اقتصادی منطقه و از سوی دیگر به دنبال ترغیب سرمایه‌گذاران و نخبگان منطقه برای کوچ به این کشور است و برای تحقق این دو هدف نه تنها باید روابط اقتصادی خود را با امارات و عربستان گسترش دهد، بلکه خریدار انرژی از این کشورها نیز باشد.

این استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان با تأکید بر اینکه تحرکات حوزه انرژی برای ایران باید یک تلنگر و بیدارباش باشد، تصریح کرد: ایران باید با افزایش سطح تولید انرژی فعالانه‌تر در بازارهای بین‌المللی انرژی حاضر شده و سهم خود در سطح جهانی بازارهای انرژی را افزایش دهد چه بسا بحران اوکراین نیز بتواند این اطمینان را در طرف‌های غربی و اروپایی ایجاد کند که می‌توانند به جای روسیه بخشی از نیاز خود به انرژی را از ایران تأمین کنند.

انتهای پیام