به گزارش ایسنا، پاپیه ماشه به معنای مچاله کردن و استفاده از کاغذهای باطله، تکه‌های کاغذ و خمیر کاغذ است، قزوین یکی از خاستگاه‌های این هنر محسوب می‌شود که پس از قزوین این هنر در اصفهان گسترش یافته است. هنرمندان این رشته با نقش مجالس شکار و رزم با هنر تذهیب و خطوط اسلیمی آثار ساخته شده را زینت داده‌اند. یکی از مزیت‌های این هنر تقویت خیال است.

ترکیب طرح و رنگ و حجم در پاپیه ماشه

فائزه جواهری، کارشناس میراث فرهنگی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به اینکه درباره ساده‌ترین روش‌های مجسمه‌سازی در گذشته این چنین می‌گوید: پاپیه ماشه یکی از رشته‌های صنایع دستی است که هنرمند در آن از کاغذهای باطله، سریشم چسب و آب و ابزاری چون سنباده، منگنه، روغن برزک، لاک، قیچی، ابزار مهره کشی، قالب محصولات مختلفی را تولید می‌کند. این رشته در سال ۱۳۹۱ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
 
این هنرمند اظهار می‌کند: سابقه این هنر در قزوین به زمان قاجاریه برمی‌گردد. در گذشته از هنر پاپیه برای ساخت اشیا کوچک و تزئینی و اقلامی چون قلمدان، صندوقچه‌های جواهرات، جلد کتاب رحل قرآن، قاب آئینه، صورتک‌های تعزیه استفاده می‌شد و در موزه قزوین محصولات متعددی از هنر پاپیه ماشه وجود دارد که به هنر نقاشی لاکی آراسته شده است. بر روی بسیاری از اقلام پاپیه ماشه نقوشی از نگارگری، گل و مرغ و تشعیر استفاده می‌شود.

به گزارش ایسنا پاپیه ماشه از کشورهای آسیایی آغاز می‌شود؛ البته در اروپا نیز از قرن ۱۵ میلادی نقش برجسته‌ها و مجسمه‌های کوچک مذهبی را با این تکنیک می‌ساختند و با اضافه کردن مواد افزودنی مانند گچ و مواد دیگری که از اسرار هنرمندان بود به استحکام خمیر می‌افزودند.

پس از آشنایی با ساخت مقوا بود که هنرمندان، ذوق و مهارت خویش را در زمینه ساخت و پرداخت جلدهای روغنی، قلمدان، صندوقچه جواهرات، قاب آیینه، رحل قرآن و دیگر اشیایی که در فرهنگ صنایع دستی ایران به لاکی شهرت دارد و امروزه با عنوان پاپیه ماشه مورد اشاره قرار می‌گیرد؛ به کار گرفتند. از آثار تزئینی کوچک و بسیار ظریف گرفته تا وسایل بزرگتری مانند طاقچه و میز و قلمدان، صندوقچه جواهرات، شکلات خوری و قاب آئینه محصولاتی هستند که از پاپیه ماشه تولید می‌شود.

تنها استاد بازمانده این هنر در قزوین استاد سید احمد عقیلی است، وی در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: متولد سال ۱۳۳۵ هستم رشته تحصیلی‌ام مهندسی مکانیک است که به موازات رشته تحصیلی در هنرستان‌ها و آموزش‌های فنی حرفه‌ای تدریس داشتم. از همان ابتدا در آموزش پرورش و فنی و حرفه‌ای خدمت کردم و هم‌زمان در اداره ارشاد قزوین و میراث فرهنگی آموزش داشتم. کارهای هنری که انجام می‌دادم از ابتدا بر رشته تحصیلی‌ام غلبه کرد. زمینه هنری داشتم و خوشنویسی می‌کردم و کار گرافیکی انجام می‌دادم. کارهای هنری را به‌صورت جدی از سال ۱۳۶۴ شروع کردم. به تهران رفتم و اولین استادم استاد بیوک احمری بود سپس از سال ۱۳۶۵ یادگیری هنر پاپیه ماشه را آغاز کردم که امروزه با کارگاهی که میراث فرهنگی در اختیارم گذاشته عاشقانه آموزش می‌دهم و تولید داریم.

این هنرمند پیشکسوت اظهار می‌کند: کلاس درس استاد احمری از جنبه‌های مختلف برای من آموزنده بود زیرا  مراحل تذهیب و تشعیر و گل و مرغ و مینیاتور را نزد ایشان فراگرفتم. رنگ شناسی و هم‌نشینی رنگ‌ها نیز از جمله موارد مهمی بود که مدام از استاد درس می‌گرفتم. استاد احمری آموزش را از تذهیب شروع می‌کرد و قاب‌بندی در تذهیب را آموزش می‌داد و بعد در داخل قاب‌بندی‌ها به آموزش گل و مرغ می‌پرداخت و در ادامه نیز آموزش چهره‌سازی و مینیاتور داشت.

پاپیه ماشه مجموعه‌ای از هنرهاست

عقیلی از هنر پاپیه ماشه این چنین می‌گوید: برای آفرینش یک اثر پاپیه ماشه، باید مجموعه‌ای از هنرها را به حد والا بلد بود و هنرمند باید نقاشی ایرانی، هنر تذهیب، تشعیر، ترلینگ کشی، مینیاتور، آشنایی با ترکیب مواد و خمیر کاغذ، سنباده‌زنی، ترکیبات لاکی، صحافی و چندین فن و صنعت دیگر را به نحو احسن بداند. ترکیب طرح و رنگ و حجم ایجاد زیبایی می‌کند.

وی با اشاره به رواج این حرفه در گذشته اساتید قدیمی این حرفه استاد تجویدی، محمد علی زاویه، علی مطیع را از پیشکسوتان این هنر عنوان کرد.

این هنرمند ادامه می‌دهد: بنده فرهنگی بازنشسته هستم و از طریق انجام این هنر امرار معاشی ندارم. بعد از سال‌ها انجام کار هنری بدون اندیشه اقتصادی و فقط سرخوشی و لذت از هنر این حرفه قدیمی و کهن را انجام می‌دهم و در حال حاضر قصدم از تولید آثار هنری، اقتصادی کردن هنر است؛ در این میان راهکارهای بیشتری را می‌توان یافت تا این هنر را توسعه بیشتری داد. با استفاده از مواد اولیه کم‌هزینه آثاری تولید شود با قیمت پایین که عامه مردم توان خرید آن را داشته باشند.

وی یادآور می‌شود: آثار بنده شامل تذهیب، گل و مرغ، مینیاتور، تشعیر، ساخت و نقاشی روی پاپیه ماشه، نقاشی روی انواع چوب، نقاشی روی سنگ، نقاشی روی انواع بوم‌های ایرانی و طبیعی هستند که در بسیاری از نمایشگاه‌ها شرکت داشته‌ام و تولیداتم در معرض دید علاقه‌مندان و توجه هنر دوستان قرارگرفته است.

استاد عقیلی این پیشکسوت هنر پاپیه ماشه تصریح می‌کند: به دلیل کرایه مکان‌ها وضعیت چندان خوب نیست تا به امروز از هیچ‌گونه وامی برخوردار نبودم میراث فرهنگی من را بازنشسته فرهنگ می‌داند درحالی‌که من بیشتر به هنر و حرفه پاپیه ماشه مشغولم هم آموزش دارم هم تولید می‌کنیم، اگر این هنر نبود در وجود من چیزی کم بود و ذهنم اذیت می‌شد. غیر از میراث ما به نوعی زیر نظر ارشاد هستیم که اتاق‌ بازرگانی می‌تواند کمک حال ما برای صادرات باشد. چند سال پیش شهرداری برای ما برنامه‌ای گذاشت که با استفاده از ضایعات مقوا تولیداتی داشتیم و همان‌جا پیشنهاد دادم اگر سوله‌ای در اختیار ما باشد با ده نفر جوان می‌توانیم هم تولید و هم صادرات داشته باشیم که متأسفانه هیچ پیگیری از سوی شهرداری اتفاق نیفتاد.

به گزارش ایسنا، شناسایی هنرهای در حال فراموشی با کمک به احیای آن‌ها و از همه مهم‌تر کمک به زنده شدن بازار فروش این آثار از طرق مختلف حمایتی، مثل خرید دستگاه‌های دولتی از آثار در قالب هدیه به کارمندان و یا بن‌های هدیه، راهی برای ایجاد انگیزه هنرمندان و زنده نگه‌داشتن هنرهای اصیل ایرانی است.

گزارش از فریبا رحیمی

انتهای پیام