حساس‌ترین وظیفه پدر و مادر در برابر فرزندانشان تربیت صحیح آنان است. اسلام شخصیت آینده کودک را مرهون تربیت، پرورش و مراقبت پدر و مادر می‌داند و برای تمام لحظات زندگی و دوران عمر افراد دستورات خاص و مقررات ویژه‌ای دارد. یکی از مسائل مطرح شده در اسلام مساله وظایف والدین در تربیت فرزندان است که در نظر قرآن و اهل بیت(ع) جایگاه ویژه‌ای دارد.

بر اساس پژوهش ریحانه بلیغی، کارشناس علوم تربیتی آموزش‌وپرورش خراسان رضوی، در مقاله‌ای تحت عنوان نقش والدین در پیشبرد و تعالی فرزندان از دیدگاه قرآن، خداوند متعال در سوره فرقان یکی از ویژگی‌های بندگان راستین را توجه خاص به تربیت فرزند و خانواده خویش می‌داند؛ تا آن‌جا که آن‌ها برای خود در برابر آن‌ها احساس مسئولیت فوق‌العاده‌ای می‌کنند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید «آن‌ها پیوسته از درگاه خدا می‌خواهند و می‌گویند که از همسران و فرزندان ما کسانی قرار ده که مایه روشنی چشم ما شود».

مسلما چنین افرادی آنچه در توان دارند در تربیت فرزندان، همسران و آشنایی آن‌ها به اصول و فروع اسلام و راه‌های حق و عدالت فروگذار نمی‌کنند و در آن‌جا که دستشان نمی‌رسد دست به دامن لطف پروردگار زده و دعا می‌کنند.

همچنین در آیه ششم سوره التحریم خیرخواهی برای اعضای خانواده و تربیت دینی آنان را تکلیفی برعهده مومنان دانسته است. روی سخن این آیه به تمام مومنان است و دستوراتی درباره تعلیم و تربیت همسر، فرزندان و خانواده به آن‌ها می‌دهد و می‌فرماید «ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌ها هستند حفظ کنید».

همچنین امام سجاد(ع) در رساله حقوق خود با اشاره به این موضوع، تربیت نیکو و کمک برای ایجاد رفتار صحیح در فرزندان را از وظایف والدین برشمرده و فرمود «حق فرزندت آن است که بدانی او از توست و خیر و شر او در همین دنیا به تو نسبت داده می‌شود و تو نسبت به تربیت شایسته او و راهنمایی‌اش به سمت و سوی خدا و کمک به خداپرستی‌اش مسئولی و در این مورد، پاداش یا کیفر داده خواهی شد. پس در کار تربیت فرزند، چنان رفتار کن که اگر در این دنیا آثار خوب داشت، مایه آراستگی و زینت تو باشد و با رسیدگی شایسته‌ای که نسبت به او داشته‌ای، نزد پروردگارت عجر و حجت داشته باشی».

پرورش صحیح فرزندان بدون توجه به ایجاد فضای سالم و مناسب میسر نمی‌شود

قرآن کریم با تأکید بر ایجاد خانواده سالم و آرام بر این نکته تأکید کرده و می فرماید «از نشانه‌های او این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا با آن‌ها آرامش یابید. در بین شما دوستی و رحمت قرار داد؛ قطعاً در آن‌ها نشانه‌هایی است برای گروهی که تفکر می‌کنند».

نابسامانی خانواده، اختلاف و درگیری بین والدین، عدم رابطه صمیمی میان اعضای خانواده به ویژه والدین، در نتیجه فقدان امنیت و آرامش در خانواده، تربیت صحیح فرزند را تهدید و به مخاطره می‌اندازد. در روایات زیادی به موضوع حسن خلق در خانواده اشاره شده است و دلیل آن این است که خوش رفتاری اعضای خانواده با یکدیگر تأثیرات مثبتی بر زندگی فرزندان می‌گذارد.

امام باقر(ع) در زمینه اهمیت خوش‌رفتاری در کانون خانواده می‌فرماید «هر کس به خانواده‌اش احسان و نیکی کند، عمرش طولانی می‌شود». وجود رابطه صمیمی بین والدین باعث به وجود آمدن آرامش در زندگی شده و موجب می‌شود تا کودک در محیط خانواده احساس امنیت داشته باشد.

از دیگر اموری که در سالم‌سازی محیط رشد فرزندان تأثیر فراوان دارد، آموزش بسیاری از مسائل ضروری برای زندگی کودک است. در آیات ۱۸ و ۱۹ سوره لقمان چند نکته اخلاقی مهم در این خصوص اشاره شده است. حضرت لقمان در وهله نخست به فرزند خود تواضع، فروتنی و خوشرویی را توصیه کرده و می‌گوید «با بی‌اعتنایی از مردم روی مگردان و مغرورانه روی زمین راه مرو؛ در راه رفتن و سخن گفتنت اعتدال را رعایت کن و از صدای خود بکاه و فریاد مزن».

تکریم کودک باعث ارتقای شخصیت و عزت نفس او می‌شود

تکریم کودک باعث به وجود آمدن احساس شخصیت و عزت نفس، پذیرش سخنان و آموزش‌های والدین، جلوگیری از سقوط در ورطه بزهکاری و گناه، جلوگیری از احساس خودکم بینی و جلوگیری از نفاق و دورویی در وی می شود. سلام کردن به کودکان از سنن پیامبر اکرم‌(ص) و یکی از مصادیق تکریم فرزندان است که باعث به وجود آمدن شخصیت و ایجاد استقلال در آنان می‌شود.

امام رضا(ع) از پیامبر خدا(ص) نقل فرمود «پنج چیز است که تا لحظه مرگ آن‌ها را ترک نمی‌کنم. یکی از آن‌ها سلام گفتن به کودکان است و در انجام این عمل مراقبت می‌کنم». کودکانی که از همان کودکی با تربیتی اسلامی و با ایمان به خدا تربیت می‌شوند، دارای ایمانی قوی و روحیه و اراده‌ای نیرومند خواهند شد. آگاهی جوان از دین در تربیت او نقشی مهم دارد.

امام علی‌(ع) نیز به فرزندش امام حسن‌(ع) فرمود «قلب کودک تازه متولد شده، مانند زمین خالی و آماده کشت است. هر تخمی که در آن کاشته شود قبول نموده و پرورش می‌دهد، فرزند عزیزم؛ من از دوران کودکی تو استفاده کردم و قبل از آنکه، دل تربیت پذیر تو سخت شود و عقلت مسائل دیگری را به خود مشغول نماید، به تربیت و تعلیم تو اقدام نمودم».

طبق این فرمایش بهترین دوران تربیت و عالی‌ترین فرصت برای فراگرفتن راه صحیح زندگی همان ایام طفولیت است زیرا قدرت تقلید، مقایسه و حس قبول آموزش زندگی در کودکان و نوجوانان خیلی بیشتر از بزرگ‌ترها است. والدین باید در این زمینه به گونه‌ای عمل کنند که فرزندانشان احساس آزادی کنند.

والدین اگر می‌خواهند که فرزندان معتقد و دینداری تربیت کنند، ابتدا باید خود الگویی شایسته و خوب در این زمینه برای آن‌ها باشند و به دستورات و تعالیم دینی عمل کنند. در دوران کودکی، فرزندانشان را با نماز، مجالس و محافل مذهبی مأنوس سازند و سعی کنند که خاطرات خوشی را در ذهن آنان به وجود آورند. از سخت‌گیری با آن‌ها بپرهیزند و با تذکر روش‌های صحیح، این فطرت را در وجود آنان بیدار سازند و آن‌ها را به طرف پذیرش دین سوق دهند.

وظیفه دیگر والدین ایجاد عشق و محبت به رسول خدا(ص) و اهل بیت‌(ع) در فرزندان است که در روایات توجه خاصی به آن شده است. کودک از زمان کودکی باید با سیره و روش رسول حق و امامان معصوم‌(ع) آشنا شود. محبت آن‌ها را در دل بپروراند و در کنار شناخت آنان و عشق به آن بزرگواران رشد کند. آنان را الگو و سرمشق خود قرار دهد که بهترین خیر برای انسان عشق به رسول خدا(ص) و امامان‌(ع) و اقتدا به اولیای الهی است.

تربیت فرزندان باید بر اساس محبت باشد

محبت اساس موفقیت خانواده و از موثرترین روش‌های تربیتی است که در فرهنگ اسلامی به آن توجه خاصی شده است. دستور داده شده که پدر و مادر باید براساس محبت، فرزندان را تربیت کنند. چنان که پیامبرگرامی اسلام(ص) نیز می‌فرماید «کودکان را دوست بدارید و نسبت به آن‌ها مهربان باشید».

کودک بیش از هر فرد دیگری تشنه محبت والدین خود است. کودکی که در کانون مهر و محبت والدین خود پرورش یافته است. دارای آرامش روانی، امنیت خاطر، اعتماد به نفس، اعتماد به والدین، الگوگیری در مهرورزی به دیگران و پیشگیری از انحرافات است و بهتر می‌تواند با مشکلات و حوادث سهمگین دوران بلوغ و تغییرات جسمی و روانی روبه‌رو شود و با آرامش و اطمینان قدم به عرصه اجتماع گذارد.

ارتباط عاطفی با فرزند موجب می‌شود که وی با والدین خویش صمیمی باشد، به آنان اعتماد کند و آنان را پناهگاه خویش در بحران‌های زندگی بداند. خداوند در قرآن کریم، خطاب به پیامبرش می‌فرماید «به خاطر رحمت خدا بود که تو با آنان ارتباط صمیمی و مهرآمیزی پیدا کردی، اگر خشن بودی، هیچ کس دور تو جمع نمی‌شد».

در این میان والدین بسیاری هستند که به فرزندان خود محبت فراوان دارند اما آن را ابراز نمی‌کنند. محبت وقتی سازنده و تأثیرگذار خواهد بود که فرد مورد محبت از آن آگاهی یابد. این نیاز را می توان به شکل‌های گوناگون از جمله بوسیدن کودک، در آغوش گرفتن، گفتن جملات زیبا و محبت‌آمیز، خریدن هدیه و اسباب بازی و... برآورده کرد.

از نکات بسیار مهمی که والدین باید در این زمینه به آن توجه داشته باشند این است که از زیاده‌روی و افراط در محبت بپرهیزند که این خود نیز مشکلاتی را به دنبال خواهد داشت. خداوند در سوره منافقون، مسلمانان را از محبت و علاقه زیاد به مال و فرزند که باعث غفلت از یاد خدا می شود، برحذر می دارد و می فرماید «ای کسانی که ایمان آورده‌اید مبادا اموال و فرزندانتان، شما را از یاد خدا غافل گردانند و هر کسی چنین کند از زیان‌کاران است».

زیاده‌روی در محبت به فرزندان، استقلال را از آنان می‌گیرد

محبت زیاد و بی‌جا موجب نازپروردگی، لوس بار آمدن و از خود راضی‌ شدن کودک می‌شود و به سبب وابستگی شدید کودک به والدین فرزندان را از کسب استقلال باز می‌دارد. در حقیقت زمینه ضعف، سستی کودک، عدم شکیبایی و پایداری او در مقابل مشکلات را فراهم می‌کند. امام باقر(ع) در این باره می فرماید «بدترین پدر کسی است که در نیکی از حد اعتدال خارج شود و به زیاده‌روی بگراید و بدترین فرزندان فرزندی است که در اثر کوتاهی، به عاق والدین دچار شود».

بازی از مهم ترین فعالیت های کودک به شمار می‌رود که تأثیر مثبتی در روحیه و شخصیت او می‌گذارد و موجب شکوفایی استعدادهای نهفته و بروز خلاقیت در وی می شود. والدین باید به بازی کودکان اهمیت دهند و شرایط سالم برای بازی آن‌ها فراهم سازند و خود به عنوان همبازی در آن شرکت داشته باشند. آنان باید کاری کنند که بازی به صورت تجربه‌ای لذت‌بخش در ذهن کودک باقی بماند، زیرا زندگی او در بازی، شکل واقعی به خود می‌گیرد. در بازی با کودک، والدین نباید خواست و اراده خود را به کودک تحمیل کنند. جایی که رسول خدا(ص) می فرمایند: «هرکس کودکی پیش اوست، باید برای او کودکی کند».

احترام و تکریم شخصیت انسان یکی از شیوه‌های تربیتی آیین حیات بخش اسلام است و آموزه های قرآنی برپایه و اصول احترام به انسان و کرامت انسانی نهاده شده است. خداوند متعال در قرآن کریم انسان را مورد تکریم و ستایش خود قرارداده و می فرماید: «ما فرزندان آدمی را گرامی داشتیم و آن‌ها را در خشکی و دریا بر مرکب‌های راهوار سوار کردیم و از انواع غذاهای پاکیزه به آنان روزی دادیم و بر بسیاری از مخلوقات برتری بخشیدیم».

والدین به احساسات کودکان و نوجوانان توجه کنند

از نظر اسلام کودکان و نوجوانان نیز شایسته کرامت و احترام هستند و باید به احساسات آنان احترام گذاشت. والدین در این خصوص وظیفه مهم و خطیری برعهده دارند. آنان باید شخصیت کودک را مورد توجه قرار داده، براساس اصل کرامت و حرمت انسان با او رفتار کنند. امیرالمؤمنین علی‌(ع) می فرماید «با بچه‌های خود به گونه‌ای برخورد کنید که آن‌ها خودشان را کریم و با شخصیت بدانند».

امام رضا(ع) از پیامبر خدا(ص) نقل فرمود «پنج چیز است که تا لحظه مرگ آن‌ها را ترک نمی کنم، یکی از آن‌ها سلام گفتن به کودکان است و در انجام این عمل مراقبت می‌کنم». کودکانی که از همان کودکی با تربیتی اسلامی و با ایمان به خدا تربیت می‌شوند، دارای ایمانی قوی و روحیه و اراده‌ای نیرومند خواهند شد. آگاهی جوان از دین در تربیت او نقشی مهم دارد.

انتهای پیام