محسن مدیرشانه‌چی در شب صدسال کتابفروشی‌های مشهد که شامگاه چهارشنبه، ۲۸ مهر، در کتابخانه فرهنگسرای جهاد دانشگاهی مشهد برگزار شد، در خصوص نقش کتافروشی‌ها در توسعه، اظهار کرد: یکی از مشکلات جامعه ما و سایر جوامع این است که معمولاً در زمینه هر پدیده و موضوع تنها یک یا چند فرد و یا نهاد خاص مورد توجه قرار می‌گیرند و بسیاری دیگر از این افراد و نهادها مغفول واقع می‌شوند. به عنوان مثال هنگام تماشای فیلم، معمولاً هنرپیشه و یا کارگردان اثر مورد توجه ما قرار دارد و عوامل گوناگون فیلم را غالباً نمی‌شناسیم و به تعبیری آن‌ها مورد کم‌لطفی قرار می‌گیرند. 

وی بیان کرد: شنیدن ترانه و موسیقی نیز چنین است، به‌گونه‌ای که تنها نام خواننده و یا آهنگساز و نوازنده‌ها مورد توجه قرار می‌گیرند، در حالی که از بسیاری دیگر از عوامل تولید غافل هستیم. از این رو من فکر می‌کنم در عرصه کتاب نیز چنین وضعیتی وجود دارد. به شکلی که تنها نویسنده، مترجم و یا گرافیست، طراح جلد و... را مورد توجه قرار داده و می‌شناسیم و بسیاری از افراد کمتر مورد توجه هستند و حتی نام برخی از عوامل نیز در هیچ‌کجا عنوان نمی‌شود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: از جمله آن‌ها می‌توان کتاب‌فروشان را نام برد. در صورتی که بدون حضور کتاب‌فروشان در این چرخه، چگونه کتاب از تولیدکنندگان به دست مصرف‌کنندگان خواهد رسید؟ در گذشته گاهی اوقات مهر کتاب‌فروشی بر روی کتاب زده می‌شد و به این ترتیب کتاب‌فروشی‌ها نیز شناخته می‌شدند. 

مدیرشانه‌چی خاطرنشان کرد: توسعه یکی از مهمترین مسائلی است که ابعاد و وجوه گوناگون آن در نیم‌قرن اخیر در کشورهای توسعه‌یافته و کشورهای در حال توسعه مطرح شده است. توسعه دارای ساحت‌های مختلفی است، به عنوان مثال می‌توان توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی، توسعه فرهنگی، توسعه آموزشی، توسعه نیروی انسانی، توسعه سیاسی که آن را دموکراسی نیز می‌نامند را نام برد.

وی عنوان کرد: اخیراً نیز توسعه پایدار مطرح شده است. به این معنی که جنبه‌های گوناگون توسعه به ویژه توسعه اقتصادی، صنعتی و... مخل زندگی، کره زمین و محیط زیست نشود. در واقع توسعه‌ای که موضوعات زیست‌محیطی را نیز در برمی‌گیرد، به عنوان توسعه پایدار بیان می‌شود. 

این استاد علوم سیاسی با اشاره به اینکه توسعه جامع به این مفهوم است که تمام ساحت‌های گوناگون توسعه را در نظر بگیریم، اضافه کرد: این موضوع در دوره‌های مختلف چهار دهه اخیر  ایران -قبل از انقلاب و پس از انقلاب- و جوامع دیگر مطرح شده است. در واقع این مسئله بیان می‌کند که هیچ‌یک از وجوه توسعه، در تعارض با دیگری نبوده، بلکه مکمل یکدیگر هستند و به تعبیری هیچ‌یک از ابعاد توسعه بدون ابعاد دیگر نمی‌تواند تداوم، پایایی، پایداری و پویایی داشته باشد.

مدیرشانه‌چی تصریح کرد: در نظریات جدید توسعه این مسئله بیان می‌شود که نمی‌توان ساحت‌های مختلف توسعه را از یکدیگر تفکیک کرد، به عبارتی دیگر توسعه تمام این ابعاد را در بر می‌گیرد. 

وی افزود: توسعه موزون به این معنی است که تمام وجوه توسعه را به موازات یکدیگر پیش ببریم و توسعه موزون گاهی همان توسعه جامع است. مفهوم دیگر توسعه موزون این است که توسعه در هر جامعه و کشوری محدود و منحصر به یک منطقه به عنوان مثال پایتخت کشور نباشد. به تعبیری مرکزگرایی مخل توسعه بوده و توسعه موزون را از میان می‌برد. 

این استاد دانشگاه در خصوص نقش کتاب در توسعه، اظهار کرد: کتاب مهمترین مؤلفه توسعه‌آفرین است. کتاب می‌تواند در عرصه‌های مختلف سیاسی، علمی و... توسعه‌آفرین باشد. بنابراین اگر نهادهایی مانند نویسندگان، مترجمان، شاعران، روشنفکران، دانشگاهیان و به ویژه کتاب‌فروشی‌ها که کتاب را تولید و عرضه می‌کنند در تهران متمرکز باشند، به توسعه موزون دست نخواهیم یافت. در حالی که تاکنون تقریباً چنین رویکردی وجود داشته است.

مدیرشانه‌چی بیان کرد: شهرهایی که کتاب‌فروشی‌های بیشتری دارند، به تبع به توسعه بیشتری نیز دست پیدا کرده‌اند. به نظر می‌رسد آمارها و تحقیقات دقیقی در این خصوص وجود نداشته باشد، اما اگر چنین پژوهشی صورت بگیرد قطعاً این مسئله که در حال حاضر تجربه شده و به چشم می‌خورد را نشان خواهد داد. بر این اساس در شهرهایی که کتاب‌فروشی‌های بیشتری قرار دارد، توسعه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی بیشتری وجود دارد. همچنین محله‌هایی که محل اجتماع کتاب‌فروشی‌ها باشد نیز محلات توسعه‌یافته‌تر، پررونق‌تر و پویاتری خواهند بود. به تعبیری در این محلات ادب اجتماعی و رفتارهای سالم و به نوعی نمودهای توسعه به چشم می‌خورد و به سطح شهر تسری پیدا می‌کند.

وی ادامه داد: بنابراین به نظر من متصدیان سیاسی، اقتصادی و اجتماعی برای توسعه و رونق شهر از جهات گوناگون توسعه باید نسبت به سینماها، کتاب‌فروشی‌ها و نهادهای فرهنگی توجه بیشتری داشته باشند. به شکلی که نه‌تنها مشمول اموری مانند مالیات و انواع فشارهای اقتصادی نباشند، بلکه با سوبسیدها و یارانه‌ها به آن‌ها کمک شود زیرا نهادهایی توسعه‌آفرین هستند.

انتهای پیام