همواره نقاط استراتژیک و سوق‌الجیشی در جهان مورد مناقشه کشورهای مختلف و به ویژه قدرت‌های بزرگ در طول تاریخ بوده، به طوری که این مناطق از نظر اقتصادی، سیاسی، نظامی یا مذهبی دارای اهمیت زیادی هستند. کشورهای کوچکی نیز که در همسایگی یک نقطه استراتژیک هستند از نظر قدرت‌های بزرگ دارای اهمیت ژئوپلیتیکی می‌شوند، چراکه با تسلط بر این کشورها می‌توانند به قدرت‌های رقیب فشار وارد کنند.

دو تنگه بسفر و داردانل یکی از این نقاط استراتژیک، حساس و سوق الجیشی در جهان هستند که نقش اساسی در سیر تاریخی تجارت دریایی و تحولات نظامی داشته‌اند، به طوری که کشورهایی که در شمال دریای سیاه قرار دارند ارتباط تجاری خود را از طریق بسفر و داردانل با آب‌های آزاد اروپا و آمریکا برقرار می‌کنند.

برای بررسی بیشتر دلایل اهمیت تنگه‌های بسفر و داردانل در جهان، ایسنا با محمدعلی بصیری-استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان به گفت‌وگو پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

نقش بسفر و داردانل در پیروزی فاتحان دو جنگ جهانی

بصیری گفت: دو تنگه بفسر و داردانل باریکه آبی هستند که در شمال ترکیه قرار دارند. تنگه بسفر دریای مرمره را به دریای سیاه و تنگه داردانل دریای مرمره را به دریای اژه متصل می کند. فاصله بین تنگه بسفر و داردانل ۶۱ کیلومتر است که این فاصله دریای سیاه را به دریای مدیترانه متصل می کند و عرض میان این دو کانال از یک کیلومتر تا ۶ کیلومتر متغیر است.

وی افزود: عمق آب در تنگه‌های بسفر و داردانل بین ۵۵ تا ۸۸ متر است. این دو تنگه سبب می‌شوند که کشتی ها از دریای سیاه به آب های آزاد و گرم ورود کنند و از قدیم برای سلطه بر این دو تنگه به دلیل اهمیت اقتصادی، سیاسی و نظامی که داشته اند بین کشورهای منطقه و بین المللی رقابت بوده است که در این حوزه ورود کنند و نقش کنترلی ایفا کنند.

این کارشناس روابط بین الملل، ادامه داد: دو تنگه بسفر و داردانل نقش کلیدی در پیروزی فاتحان دو جنگ جهانی اول و دوم داشته‌اند. البته از قدیم این ناحیه مورد توجه پادشاهان بزرگ بوده به طوری که اسکندر مقدونی از طریق کنترل بر این دو تنگه فتوحات خود را تکمیل می‌کند. خشایار شاه هم زمانی که به آسیای میانه و اروپای شرقی لشکرکشی می‌کند عملا سلطه خود را از اطریق این دو تنگه بر مناطق اطراف گسترش می‌دهد.

احداث اولین پل‌ها روی دو تنگه توسط داریوش

بصیری ادامه داد: شهر استانبول در دو طرف تنگه بسفر قرار گرفته است که برای ترکیه بسیار حیاتی است و عملا دو بخش استانبول آسیایی و استانبول اروپایی به وسیله این تنگه مشخص می‌شود. در روی تنگه بسفر جریان آبی جاری است که از دریای سیاه به دریای مرمره و به تدریج وارد دریای اژه می شود و در زیر این تنگه یک جریان آب برعکس جاری است. شاید اولین پل هایی که روی تنگه بسفر به شکل ابتدایی احداث شده است به دستور داریوش هخامنشی ساخته شده باشد، چرا که وقتی این پادشاه برای فتح مقدونیه حرکت می‌کرده این پل‌ها را احداث کرده است.

وی تصریح کرد: اما امروز ترکیه دو پل مدرن را با کمک شرکت های اروپایی روی تنگه بسفر احداث کرده است. نخستین اهمیت بین المللی که این دو تنگه دارند اهمیت فرهنگی و تمدنی است که در واقع این دو تنگه محل تبادل و ارتباط فرهنگی و تمدنی بین دو قاره آسیا و اروپا بوده اند به این معنا که از طریق این دو تنگه بوده که ارتباطات فرهنگی و تمدنی راحت‌تر میان این دو قاره برقرار می‌شده و این جایگاه همچنان حفظ شده است.

این استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه اصفهان، گفت: دومین اهمیتی که این دو تنگه دارند به دلیل اهمیت بازرگانی و تجاری است به طوری که کشورهایی که در شمال دریای سیاه قرار دارند مانند روسیه، ارمنستان، اوکراین و ... ارتباط تجاری خود را از طریق بسفر و داردانل با آب‌های آزاد اروپا و آمریکا برقرار می‌کنند.

وجود اختلاف بر سر حاکمیت دو تنگه

بصیری گفت: یکی دیگر از دلایل اهمیت تنگه‌های بسفر و داردانل به دلیل موقعیت دفاعی است که دارند، به طوری که سلطه بر این دو تنگه می تواند از نظر امنیتی و دفاعی بسیاری از کشورهای شمال ترکیه را تحت تاثیر قرار دهد و امنیت این کشورها را افزایش یا کاهش دهد. با وجودی که تنگه داردانل و بسفر در آب‌های سرزمینی ترکیه قرار دارند، اما همیشه بر سر حاکمیت آن اختلاف بوده است و آخرین پیمان نامه‌ای که وضعیت این دو تنگه را مشخص کرده پیمان "مونترو" بوده که در سال ۱۹۳۶ میان ترکیه و کشورهای شمال این کشور منعقد شده است.

وی افزود: بر اساس پیمان نامه مونترو حق عبور و مرور تجاری برای کشورهایی که در شمال ترکیه هستند محفوظ است، اما کشتی‌های نظامی این کشورها برای عبور از این دو تنگه باید ۸ روز قبل از حرکت خود به ترکیه اطلاع دهند و تمام اطلاعات کشتی و مهماتی را که در آن است باید به دولت ترکیه اطلاع دهند و فقط  هم در روز می توانند از دو تنگه بسفر و داردانل عبور کنند. همچنین کمتر از ۹ ناو جنگی نمی‌توانند به طور همزمان از این دو تنگه عبور کنند.

این استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه اصفهان، ادامه داد: عملا کنترل و ترانزیت کشتی‌های عادی، تجاری و نظامی بر عهده ترکیه است، اما حق عبور بین المللی از این دو تنگه برای کشورهای شمالی محفوظ است و کشورهایی که عضو این پیمان نیستند اجازه ورود ندارند مگر اینکه اجازه کشورهای عضو را دریافت کنند. همچنین بر اساس قرارداد مونترو ناوهای جنگی ناتو، آمریکا و چین اجازه ورود به دو تنگه بسفر و داردانل را ندارند.

بصیری تصریح کرد: اهمیت چهارمی که دو تنگه بسفر و داردانل دارند از لحاظ استراتژیک است، به طوری که در جنگ‌های منطقه‌ای و بین المللی این دو تنگه نقش کلیدی داشته‌اند و کشورهایی که از بسفر و داردانل سوخت و مهمات نظامی انتقال می‌دادند در جنگ دست برتر را داشته‌اند. این رقابت از گذشته میان ایران و روم، ایران و عثمانی و ایران و روسیه و بعد از جنگ جهانی دوم میان شوروی و آمریکا و دو پیمان ناتو و ورشو وجود داشته است و به این دلیل که ترکیه عضو پیمان ناتو است عملا کنترل و سلطه بر دو تنگه بر عهده ناتو است.

احتمال احداث کانال استانبول

وی گفت: یک نکته مهم که باید به آن اشاره شود بحث کانال استانبول است. از چند سال پیش و در دوره اردوغان که شعارهای انتخاباتی را مطرح می‌کرد او به دنبال این بوده است که با یک سرمایه گذاری گسترده به موازات دو تنگه بسفر و داردانل یک کانال گسترده‌تر در قسمت غربی ایجاد کند که حتی مقدمات احداث آن آغاز شده است و اگر این کانال تا سال ۲۰۲۳ افتتاح شود اهمیت ژئوپلیتیکی ترکیه از گذشته هم بیشتر می‌شود و در این صورت تمام کشورهای خارج از قرارداد "مونترو" می‌توانند از طریق کانال استانبول رفت و آمد کنند.

این استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه اصفهان، خاطرنشان کرد: اگر این کانال احداث شود عملا استانبول به دو شبه جزیره تقسیم می‌شود و موقعیت بزرگی را برای ترکیه ایجاد می‌کند. البته احداث کانال استانبول نیازمند چانه زنی قدرت‌های بزرگ است و تنها مصر و روسیه با احداث این کانال مخالف هستند. روس‌ها از این ترس دارند که ناوهای متخاصم از طریق کانال استانبول وارد دریای سیاه شوند و پایگاه‌های نظامی در حیات خلوت روسیه ایجاد کنند.

بصیری افزود: مصری‌ها نیز نگران این موضوع هستند که در صورت احداث کانال استانبول بخشی از تجارت کانال سوئز حذف شود. در کل مذاکراتی که ترکیه با کشورهای تاثیرگذار انجام می‌دهد احتمال احداث این کانال را افزایش داده است. مسکن سازی در اطراف کانال استانبول در جذب توریست نقش زیادی خواهد داشت و به همین دلایل است که ترکیه برای احداث کانال استانبول ۱۰ میلیارد دلار پیش بینی کرده است تا بازیگری منطقه‌ای و بین المللی خود را تقویت کند.

انتهای پیام