مجید سعیدی

«در سال های اخیر رشد دوربین های دیجیتال و همراه شدن آن با موبایل سبب رشد بسیار زیاد شهروند خبرنگاران شد و هر روز بسیاری از رسانه ها در قالب اخبار شبانه، سایت خبرگزاری و شبکه های اجتماعی، ویدئو و عکس های خبری از شهروندان منتشر می کنند. اما نکته مهمی که تا اکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته، اصالت سنجی محتوایی شهروند خبرنگاران است؛ آیا رسانه ها پیش از انتشار به سندیت و اصالت اخبار توجه می کنند؟

انتشار اخبار شهروند خبرنگار در شبکه های اجتماعی موج عظیمی از احساسات را در جامعه به وجود می آورد؛ به عنوان مثال ویدئویی از کشته شده جرج فلوید توسط یک فرد عادی در آمریکا، سبب به وجود آمدن بزرگترین جنبش اعتراضی علیه نژادپرستی در قرن اخیر آمریکا و اکثر کشورهای جهان بود. گرچه این جنبش ها پیش از این فعال بودند و تصاویر آن توسط عکاسان حرفه ای تهیه و منتشر می شدند.
در ایران نیز به دلیل محدویت های موجود در انتشار اخبار، شهروند خبرنگار در آن رشد چشمگیر داشته است. در حدی که در مواردی سبب پاسخگویی مسئولان یا افراد خاطی شده اما ممکن است در کنار این اتفاق خوب و اثربخش بودن، اتفاق بدی هم رخ دهد؛ اینکه اخبار نادرست یا به اصطلاح اخبار جعلی هم منتشر شود. اخبار و ویدئوهای جعلی سبب می شود که جامعه به اشتباه بیفتد؛ به عنوان مثال در مورد بحران آب در خوزستان و موج اعتراضی که در شبکه های اجتماعی به راه افتاد،  صدها ویدئو و عکس بدون اصالت سنجی و بدون بررسی زمان و مکان رخداد منتتشر شد. در نمونه مذکور به دلیل حجم بالا تصاویری در صفحات افراد بازنشر می شدند که مخاطب فرصت فکر کردن پیدا نمی کرد و بدون توجه به نکات مذکور دست به بازنشر می زد.
در روزهای اخیر میان تصاویری که در مورد بحران این روزهای خوزستان برای من ارسال شد تا اصالت سنجی کنم باید بگویم که برخی از این تصاویر از خوزستان نبود و مربوط به عراق و اعتراضات آن بود که به دلیل شباهت های فرهنگی، زبان و پوشش افراد در ویدئوها یا عکس ها، اشتباها به خوزستان ربط داده شده بود؛ و برخی دیگر مربوط به اعتراضات در مکان های دیگر و زمان های گذشته بود؛ در حقیقت از ۳۰ تا ۴۰ تصویر و ویدئوی ارسال شده، تنها ۱۵ مورد تایید می شد.

در چند روز اخیر یک وبسایت فارسی زبان که در خارج از ایران اداره می شود، عکسی را منتسب به بحران آبی اخیر خوزستان دانست؛ درحالی که این عکس مربوط به ۱۶ سال پیش است. در کپشن عکس مکان و تاریخ ثبت نشده بود و تنها توضیحاتی به همراه مطلبی در مورد بی آبی اخیر خوزستان، منتشر شد. هر چند بعد از این اتفاق عکاس این عکس، اصلاحیه ای را در صفحه شخصی خود نوشت که آن وبسایت هم اصلاحیه را منتشر کرد اما همچنان این تصور جمعی اشتباه در مورد این عکس وجود دارد و هنوز هم افرادی هستند که این عکس را به عنوان بحران اخیر خوزستان یاد می کنند، بدون اینکه از خود بپرسند این زن کیست و چرا از جوی آب می نوشد؟

اگر به عنوان یک خبرنگار و فتوژنالیسم به گردش صحیح اطلاعات اهمیت می دهیم، نه حتی به عنوان یک فرد رسانه ای بلکه به عنوان یک مخاطب آگاه، باید هر ویدئو یا تصویری که دریافت می کنیم را قبل از اینکه سریع قضاوت کنیم و برای دیگران بفرستیم، بررسی کنیم؛ اگر هر کسی به اندازه اطلاعات خودش هم نسبت به این موضوع حساس باشد، شاهد اخبار و تصاویر جعلی نیستیم.
با بررسی جزئیات عکس باید گفت اگر به تصویر دقت کنیم، می بینیم که بالای سوژه در سمت راست، خودرویی دیده می شود که شماره پلاک قدیمی دارد و مشخص است که برای این روزها نیست.

این بی توجهی ها سبب به وجود آمدن مسیر اشتباه برای همراهی و کمک رسانی در مورد یک بحران می شود؛ در مورد خوزستان به جای آگاه کردن جامعه از دلایل کم آبی و حمایت از حق آب مردم این استان، موجی احساسی به وجود آمده است که با دادن شماره حساب، آب معدنی برای مردم جمع کند؛ در حالی که نیاز آب آشامیدنی مردم خوزستان، شاید ۱۰ درصد از کل بحران کم آبی هم نباشد.
خوزستانی ها مردم شریف و باغروری هستند، خوزستانی ها رنج و مشقت استخراج نفت را تحمل می کنند که درآمد کل کشور وابسته به آن است، مردم خوزستان ناچار و ناگزیر نیستند که از جوی آب بنوشند و یا نیاز به آب معدنی داشته باشند. ربط دادن کل خوزستانی ها به این تصویر، کار بسیار اشتباهی است.
بدیهی است که بحران های زیست محیطی یک روزه به وجود نمی آیند که بخواهند یک روزه هم از بین بروند. از دلایل به وجود آمدن چنین بحرانی، انتقال بی رویه آب و خشک شدن رودخانه های این استان و در پی آن خشک شدن تالاب ها، سبب بحران آب و ایجاد گرد و غبار در این منطقه شده است که کشاورزی، دامداری و اکوسیستم این استان را تحت تاثیر قرار داده و باید گفت مشکل، بسیار بزرگتر از آن است که با بطری های آب معدنی حل شود.

وقتی که در مورد این عکس پرس و جو کردم متوجه شدم که این زن خوزستانی یک هوم لس (بی خانمان) است که در خیابان زندگی می کند و ظاهرا دارای اختلال روانی است و در واقع زمانی که عکاس این اثر که اتفاقا از عکاسان به نام کشور است، این تصویر را ۱۶ سال پیش ثبت کرده، آن زمان هیچ آه و ناله ای برای خوزستان به راه نیفتاده بود و در واقع در آن زمان خوزستان مشکل آب را نداشت و تنها یک عکس خوب و باکیفیت از یک خیابانگرد در این منطقه ثبت شده است.

جان کلام اینکه رسانه حرفه ای باید قبل از انتشار تصویر از اصالت آن مطمئن شود و هر مخاطبی باید به اندازه خودش اصالت سنجی را انجام دهد. مخاطب آگاه به اجزای تصویر توجه می کند؛ اگر این مهم را همه وظیفه خود بدانیم، جلوی بسیار از اشتباهات در اطلاع رسانی گرفته می شود. البته یکی از دلایلی که عکس هایی مانند این عکس، به اشتباه در شبکه های اجتماعی دست به دست می شود، انتشار آنها توسط یک رسانه است. معمولا مخاطب ها کمتر توجه دارند که برخی از رسانه ها برای جذب مخاطب و پربیننده بودن، اخلاق حرفه ای را رعایت نمی کنند؛ به عنوان مثال آیا شبکه CNN  یا دیگر شبکه های بزرگ خبری، دوست ندارند از این نوع عکس ها به عنوان بحران در ایران استفاده کنند؟ و یا فکر می کنید دوست حکومت ایران هستند که این تصاویر را همراه خبر خود منتشر نمی کنند؟ حقیقت این است که آنها به اعتبار خود بیشتر اهمیت می دهند و آنها اصلی دارند منبی بر اینکه حتما قبل از انتشار تصویر اصالت آن را بررسی کنند. حتی برخی از آژانس های خبری از عکاسان خود  می خواهند که در کنار توضیح عکس، اسم افراد درون تصویر را هم درج کنند. و برخی اجازه سوژه ها را برای انتشار لازم می دانند. یک رسانه حرفه ای به اطلاعات و توضیحات تصویر باید توجه داشته باشد و مخدوش کردن تاریخ عکس کار بسیار غیرحرفه ای محسوب می شود. رسانه های بزرگ در کل دنیا همکارانی دارند که مورد اعتماد آنها هستند و در موارد مشابه تصاویر یا خبرها را اصالت سنجی می کنند تا از انتشار تصویر یا خبر اشتباه اجتباب کنند. توجه به اصالت، حرفه ای بودن رسانه ای را تعیین می کند؛  من همانطور که صداوسیمای ایران را رسانه حرفه ای نمی دانم، برخی از شبکه های خبری فارسی زبان خارج از ایران را هم حرفه ای نمی دانم؛ چراکه بسیار تصاویر اشتباه در خبرهای آنها دیده ام و اصل بی طرفی را رعایت نمی کنند.

در نهایت باید بگویم با استناد قانونی که خبرگزاری رویترز در معرفی خودش منتشر کرده و به عنوان قانون بین الملل بسیاری از رسانه های معتبر جهان از آن پیروی می کنند، رسانه ها موظف هستند از انتشار هر تصویری که بیننده را گمراه کند بپرهیزند، در واقع اگر فیلم و عکس در همان زمان وقوع خبر هم ثبت شود اما موضوعیتی با خبر نداشته باشد و سبب گمراه شدن مخاطب شود، باید از انتشار آن پرهیز کرد.»

انتهای پیام