هیچ‌کس نمی‌داند اولین‌بار چه کسی گره‌ای را بر جان تار و پود زد. شاید روزگاری که مردان برای چوپانی و یا تجارت از خانواده‌های‌شان دور می‌شدند، پس از بازگشت خاطراتی را برای آنان تعریف می‌کردند. زنان خاطرات باغ‌های سرسبز، شکارگاه‌ها، دریا و ماهی‌ها و ... را در دار قالی به تصویر می‌کشیدند.

حدود ۷۰ سال پیش اتفاقی افتاد که نگاه‌های بسیاری را به سمت ایران معطوف کرد و خیلی‌ها را به این فکر فرو برد که شاید ایرانی‌ها اولین رقم‌زننده این هنر دست‌آفریده سحرانگیز بوده‌اند.

باستان‌شناسی روس حین کاوش در ارتفاعات آلتا به‌ صورت اتفاقی فرشی باستانی مربوط به ۲۵۰۰ سال پیش را کشف کرد که نامش را پازیریک نامیدند. کسی نمی‌دانست که زادگاه این فرش کجاست، آلتا یا جای دیگر اما کمی بعد، یک مسئله روشن شد و آن ساختار و نگاره‌های پازیریک بود که شباهت زیادی به نقش برجسته‌های تخت جمشید داشت و همین نگاه‌ها را به سمت ایران کشاند و عده‌ای به این باور رسیدند که این فرش متعلق به ایرانی‌ها است.

گزنفون مورخ و سردار آتنی در سال ۴۰۱ قبل از میلاد از قالی‌های نرمی که ایرانی‌ها روی آن استراحت می‌کردند گفته و برخی از مورخان دیگر هم می‌گویند زمانی که کوروش کبیر از دنیای خاکی وداع می‌کند،‌ مقبره‌اش را با گران‌بهاترین فرش‌ها می‌پوشانند.

فرش آنقدر در بین ایرانی‌ها محبوب است که در هر گوشه این سرزمین بین هر قومی شکل و رنگ و طرح مخصوص به خود را دارد، گاهی در عرش است و گاهی در فرش.

زنجانی‌ها هم فرش‌هایی با دار و گره ترکی همانند دیگر مناطق آذربایجان دارند. نقشه‌های قلتوق و بیدگینه آن به ثبت جهانی رسیده است ولی در حال حاضر نقشه ماهی‌افشار بیشترین میزان بافت را در این استان دارد.

پیشران حوزه فرش طرح ملی توسعه مشاغل خانگی استان زنجان با تاکید بر اصالت نقشه فرش، می‌گوید: طراحی و نقاشی فرش یکی از بخش‌های مهم تولید فرش است. پویایی طراحی می‌تواند زمینه بازارگرمی فرش دستباف را ایجاد کند و این پویایی در گرو حضور بیشتر جوانان در این عرصه است.

ناصر حسین‌خانلو ادامه می‌دهد: رونق بازار فرش باعث رغبت جوانان برای حضور در این عرصه است و امیدواریم با رونق این هنر - صنعت، شاهد افزایش تقاضای نقوش جدید و استاندارد از جانب بافندگان باشیم و با رغبت بافندگان، متقاضیان خانگی و تجاری نیز با طرح، نقشه و حتی رنگ‌بندی‌های جدیدی مواجه می‌شوند و بازار تنوع بیشتری را در خود جای می‌دهد.

وی می‌افزاید: از گذشته تاکنون فرش ایرانی به‌ دلایلی مانند زیبایی، ظرافت، طرح، بافت و رنگ در عرصه جهانی دارای اعتبار است. دلیل اساسی حفظ این موقعیت و ارتقای آن در طول این سال‌ها توجه و دقت عوامل تولید آن است اما در این بین یکی از موارد بنیادی و اساسی تولید فرش، مرحله نقشه‌کشی و طراحی آن است که زیبایی فرش مدیون طراحی‌اش است.

طرح ماهی درهم یکی از مهم‌ترین و در عین حال فراگیرترین طرح‌های قالی ایران است. این طرح در بیشتر مناطق قالی‌بافی کشور استفاده شده و در بازارهای جهان فرش نیز همواره مورد استقبال قرار گرفته با نام هراتی نیز شناخته می‌شود. اصطلاح هراتی از آنجا پیدا شده است که این طرح در دوره تیموری و در هرات رواج فراوان یافت و تعداد زیادی طرح شاهانه، چه در فرش و چه در معماری، با این طرح شکل گرفت. این نقشه با توجه به آیین میترائیسم به دلفین و برگ نیلوفر اشاره دارد که پس از اسلام به گل بزرگ وسط و گل‌های کوچک به جای ماهی تبدیل شد.

یک طراح فرش در رابطه با این طرح می‌گوید: اساس طرح ماهی درهم، نگاره‌هایی به شکل برگ خمیده است که نقشی از ماهی را به یاد انسان می‌آورد. این برگ‌ها به صورت قرینه به دور گل‌های ریز در حال گردش‌اند. از انواع طرح ماهی درهم می‌توان به ماهی‌سنه (سنندج)، ماهی فراهان، ماهی قشقایی، ریزه‌ماهی و ... اشاره کرد.

صفدر حضرتی با اشاره به نقش ریزماهی، ادامه می‌دهد: به نقش بسیار ریزماهی درهم به طوری که امکان طراحی کوچک‌تر از آن وجود نداشته باشد، ریزه‌ماهی یا فرش طرح ریزماهی گویند. از تکرار نقش ریزه ماهی، لوزی‌هایی با گل هشت‌پر در داخل و گل‌های بسیار ریزی به نام گلچه یا پاره سیب در انتهای اضلاع لوزی به نمایش در می‌آید.

وی می‌افزاید: نقشه تخته‌ماهی در ۷۰ رج است که با کوچک‌تر شدن اندازه در ۶۰ و ۵۰ رج نیز بافته می‌شود و رنگ‌بندی تاثیر زیادی در آن، به خصوص این نقشه در جغرافیای آذربایجان با توجه به قهوه‌ای و کرم رنگ بودن پشم‌ها دارد.

مدیر اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان در رابطه با تولید فرش در این استان، اظهار می‌کند: در سه ماهه اول امسال‌ ۲۹ هزار مترمربع انواع فرش ابریشم، پشم و تابلوفرش تولید و میزان صادرات فرش دستباف با مبدا تولید استان بالغ بر یک میلیون دلار برآورد شده است.

سیدمحسن جعفری ادامه می‌دهد: کیفیت فرش دستباف استان زنجان بسیار ارزشمند و بی‌نظیر بوده و طبیعی بودن مواد پشم و ابریشم و نیز رنگ مورد استفاده در تولیدات فرش زنجان باعث افزایش کیفیت این فرش‌ها می‌شود. بیشترین نقشه‌هایی که در استان بافته می‌شود، طرح بیدگینه، طرح قلتوق و طرح ماهی افشار است که در این بین، طرح ماهی افشار نیز بیشترین میزان خرید و فروش را به خود اختصاص داده است.

وی خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر بیشترین بافندگان استان به ترتیب در شهرستان زنجان، خدابنده، ماه‌نشان، ابهر، ایجرود، طارم، خرم‌دره و سلطانیه حضور دارند. ۹۰ درصد فرش پشمی تولیدی در زنجان نیز مربوط به نقشه ماهی افشار است.

فرش‌بافی از همان ابتدا شغلی خانگی بود و در گذشته زنان در کنار کار خانه، دار قالی برپا کرده و با فرش‌بافی به اقتصاد خانواده کمک می‌کردند، به طوری که حتی زنان عشایر با برپایی دارهای افقی، گلیم‌های منحصر به فرد ایل خود را بافته و در معیشت خانوار همکاری می‌کردند و حال نیز این صنعت قدیمی می‌تواند با توجه به بخش‌های مختلف آن از طراحی و رنگرزی گرفته تا بافت و پرداخت در مراحل آخر آن به شکوه و درآمدزایی قبل خود بازگردد.

مدیر اجرایی طرح ملی مشاغل خانگی در زنجان در رابطه با این طرح می‌گوید: طرح ملی توسعه مشاغل خانگی در ۳۱ استان توسط وزارت تعاون، کار و رفاه‌اجتماعی به عنوان کارفرما و ناظر و جهاددانشگاهی به عنوان مجری طرح در حال اجرا است. طرح ملی توسعه مشاغل خانگی از برنامه‌های اشتغال فراگیر است که در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی، تولید، پشتیبانی و مانع‌زدایی‌ها، کمک و حمایت از کسب و کارهای خرد در حال اجرا است.

لیلا اجلی ادامه می‌دهد: اجرای این طرح در سه فاز پیش‌بینی شده که فاز اول شناسایی و اولویت‌بندی مزیت‌، ظرفیت‌ و پتانسیل‌های اشتغال در حوزه مشاغل خانگی است. فاز دوم به توانمندسازی متقاضیان از طریق مشاوره، راهنمایی، استعدادسنجی، بهره‌گیری از آموزش‌های کوتاه‌مدت کارآفرینی، شناخت بازار و مسائل مالی و فاز سوم به تعامل با فعالان عرصه فروش محصولات مشاغل خانگی، اتصال به بازار و ارتباط با برندهای معروف بازار فروش می‌پردازد.

وی می‌افزاید: رشته‌هایی که به عنوان مزیت در استان به آن پرداخته شده، شامل قالی‌بافی، بافنده تابلوفرش، گلیم‌بافی، قلم‌زنی، خیاط لباس، ملیله‌سازی، تولیدات چرمی دست‌دوز، ویرایشگر متون، گیاهان دارویی، مترجم (کتاب و مقاله)، برنامه‌نویس، انیماتور، پرورش‌دهنده گوسفند و بز، پرورش‌دهنده زنبور عسل و ملحفه‌دوز است.

این مسئول خاطرنشان می‌کند: اجرای طرح تاکنون ۴۲۴ شغل در استان ایجاد، احیا و یا پایدارسازی شده است. قالیباف و بافنده تابلوفرش در این بین بیشترین متقاضی را با ۳۳۷ نفر داشته است. خیاطان با ۴۷ نفر در رتبه دوم قرار داشته و رسته قلم‌زنی با ۲۵ نفر متقاضی در جایگاه سوم قرار دارد.

ماهی حوض قالی

فرش در کشور ما یکی از پرکاربردترین وسایل در هر منزلی است که حتی مدرن شدن زندگی ها نیز نتوانسته است آن را از فهرست وسایل ضروری منزل حذف کند. در این میان برخی طرح، نقشه و حتی رنگ‌بندی‌ها با به عرصه آمدن نقشه‌های جدید، هنوز هم خواهان بسیاری در داخل و خارج دارد که یکی از این نقشه‌ها، تخته ماهی است؛ یک ماهی در حوض قالی.

انتهای پیام