حسین عباس زاده در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: خاستگاه تاتر و نمایش از میان آیین، افسانه، داستان‌ها و بازی‌های گروهی و قصه گویی‌هاست که البته در بیشتر منابع به آیین اشاره می‌شود.

وی افزود: استفاده از لباس و سیماچه‌ها یا همان ماسک‌ها نخستین رویدادهای نمایشی بود که به رد پای آن را در هزاره سوم قبل از میلاد می‌توان جستجو کرد و در بیان خاستگاه آیین و نمایش همین بس که به نقل از کتاب هنر اجرا از شکنر؛ سودمندی جای سرگرمی را گرفت، آیین به نمایش تبدیل شد و این موید این موضوع است که ماسک و گریم و تغییر لباس به عروسک‌ها نزدیک تر است تا بازیگر در صحنه.

وی ادامه داد: شاید تئاتر را در سروده‌های دسته جمعی گروه همسرایان یونان باستان و جدا شدن اولین بازیگر از جمع همسرایان توسط تسپیس موجه تر بدانیم؛ اگر چه که این همسرایی‌ها هم با ماسک و تغییر لباس انجام می‌شده و به جادو، خدایان و ... می‌پرداخته و در مجموع نمایش‌های عروسک و ماسک نیز می‌توان به آن اطلاق کرد.

کارکردهای هنر نمایش

این نویسنده تئاتر با بیان اینکه خواسته‌های درونی و ارتباط موثر با همنوع و طبیعت و رفع نیازهای اولیه انسان، اولین کارکردهای هنر و همچنین هنر نمایش است، افزود: انسان در زندگی قبیله‌ای و پس از آن  نمایش‌هایی را با ماسک و عروسک اجرا می‌کند که ماحصل تجربه‌های زیسته اوست که به دیگران منتقل می‌کند و عروسک‌ها واسطه حسی بین بازی دهنده عروسک و مخاطب تبدیل می‌شوند.

عباس زاده اظهار کرد: با این مقدمه که همه تلاش‌های هنری آدمی برای تبیین نسبت خود با جهان هستی است، عروسک هم یکی از ابزارهای رسیدن انسان به این هدف است که  در حال حاضر دارای تنوع بسیار فراوانی در تکنیک و اجرا شده است اما بر اساس دسته بندی‌های رایج در کتب و منابع معتبر  محدود می‌شود، هرچند تکنیک خاص و فراگیر از جمله عروسک‌های دست کشی، نخی، میله‌ای و سایه و اشیا و گونه‌های مختلفی که حال در قومیت‌های مختلفی رواج داشته مثل بن راکو، ماروت و ماپت و کاغذی و .... که در بین ملل مختلف شناخته شده و اجرا می‌شود.

وی تصریح کرد: با توجه به مطالعات باستان شناسی که در مقابر و محوطه‌ها و شهرهای باستانی در مناطق مختلف ایران می‌بینیم که عروسک‌ها در شکل اول شبیه به مجسمه‌های غیرمتحرک  هستند، عروسک‌های سنگی و سفالینی که مشابه آدمک‌های مقابر مصر باستان است که اصطلاحا به آن «کا» می‌گفتند؛ یعنی مجسمه‌های سفالی مجسمه‌های سنگی در شهر سوخته در  منطقه‌ای مثل گیلان و کرمانشاه که شاید اولین پیکره‌های سفالین در این مناطق بود و سیلک کاشان و منطقه عیلام که بخش گسترده‌ای را شامل شده از خوزستان تا ایلام فعلی تا بین النهرین همه اینها را شامل شده نشانگر این است که گرایش ایرانیان برای استفاده از این مجسمه‌ها و پیکرها به عنوان عروسک‌ها به عنوان جنبه‌های مختلف آیینی مذهبی و فرهنگی مختلف و کاربرد بسیاراساسی داشت.

عباس زاده تصریح کرد: کم کم این عروسک‌ها دارای مفصل می‌شوند و این مفصل‌ها باعث می‌شود که جانبخشی بیشتر و تحرک را در اینها شاهد باشیم و حرکت را ببینیم.

وی اظهار کرد: متحرک شدن مجسمه‌ها که دقیق مشخص نیست از چه زمانی در ایران اتفاق افتاد، از تحولات اساسی این هنر است که آغاز تحول دنیای عروسک‌هاست.

این کارگردان نمایش با بیان اینکه عنصر حرکت یکی از عناصر بسیار مهم نمایش‌هاست، افزود: در ای حوزه موضوعی با توجه به شخصیت کاراکتری که تعریف می‌شود را در گستره یک زمان مشخص و مکان مشخص تعریف داده و بسط می‌دهند.

عباس زاده ادامه داد: بنابراین موضوعات اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی، دست مایه‌های اصلی متون نمایش‌های عروسکی هستند.

وی وی بیان اینکه بیشتر از آنچه که ما شاهد اجرای کارناوال‌ها باشیم، عروسک‌ها سرمنشاء تمام این اتفاقات مهم می‌شوند، بیان کرد: این به آن معناست که کارناوال‌های بسیار شادمانه‌ای را با این عروسک‌ها داشته و داریم.

پویایی آیین‌ها با نمایش‌های عروسکی 

عباس زاده اظهار کرد: در مناطق مختلفی از ایران عروسک‌های مختلفی داریم که خصوصاً در آیین‌ها حضور دارند مانند تکم‌گردانی در آذربایجان یا تمنای باران در خراسان یا مانند عروسکی که ما در خراسان جنوبی در تمنای باران استفاده می‌کنیم که به اَتَلو مَتَلو یا همان چولیغزک معروف است.

عباس زاده ادامه داد: این عروسک از عروسک‌هایی است که دارای سر و تنه بوده و برای چوبش به شکل صلیب پارچه‌هایی می‌بستند و اینها به یک عروسکی تبدیل می‌شدند که برای مراسم و آیین باران خواهی یا در اصطلاح محلی خود أتَلُو مَتَلو استفاده می‌شده کاربرد داشت و شعری را به گویش محلی برای آن می‌خواندند مانند:  ای خدا بَرو کو. بارون بی پایو کو. گندمو به زیر خاکه. از تشنگی هلاکه. آب قلیل شَم خوبه. چمچه  شیرشم خوبه.

وی بیان کرد: عروسک‌ها دنیای بسیار شیرین و جذابی دارند و کارکرد نمایش عروسکی نیز اگرچه به سمت کارکرد تربیتی بیشتر حرکت کرده و ما زمانی که از عروسک یاد می‌کنیم، کودک در ذهنمان نقش می‌بندد و بازی‌های کودکی، اما در طول تاریخ، عروسک‌ها تمهیدی شدند برای بیان قصه‌ها و افسانه‌ها و داستان‌های ملل مختلف و همچنین وسیله‌ای شدند برای آموزش بسیاری از مفاهیمی که ممکن است که برای کودکان درک آن دشوار بود اما با عروسک‌ها بسیار جذاب و موثر شد.

عباس زاده اظهار کرد: لذا جنبه‌های آموزشی و تربیتی  پیدا کرده و بخشی از کودکی آدمی شده و بسیاری از داستان‌ها و قصه‌های خود را نیز با کمک نمایش عروسکی اجرا می‌کنند، اما مسئله مهم تئاتر عروسکی اینها نیست و به طور کلی نمی‌توانیم بگوییم که مسئله یا پرسش اصلی تئاتر عروسکی این است که فقط صرفا جنبه‌های کاربردی پیدا کرده و کاربرد پاسخ‌ها به بسیاری از سوال‌ها و معماهای ما باشد؛ بلکه مسئله اصلی مواجهه دنیای عروسکی و کودکی است.

این کارگردان نمایش‌های عروسکی بیان کرد: مسئله در تئاتر عروسکی دغدغه‌های دوران کودکی و دغدغه‌های مردم در هر گروه سنی است که می‌تواند تبدیل به یک پدیده شود و در نهایت این پدیده باید تبدیل به یک اندیشه شود و این اندیشه در بطن جامعه نهادینه شده و کارکردهای اخلاقی، فرهنگی و تربیتی پیدا کند.

عباس زاده با اشاره به اینکه ما با کمک عروسک کودکی را ساماندهی می‌کنیم نه صرفا آموزش تنها و یا پاسخ به فرضیات، افزود: لذا عروسک فرهنگ ساز است و پدیده‌ها و جریان‌های فرهنگی را به دو نوع ارزیابی می‌کنیم یا به مثابه یک پدیده آرمانی به آن نگاه می‌کنیم یا به مثابه یک پدیده واقعی.

وی ادامه داد: وقتی که فرهنگ به مثابه یک پدیده آرمانی باشد و حرکت کند، به سمت ایده آل‌ها گسیل یافته و آیین‌ها بوجود می‌آید و اگر به فرهنگ به مثابه یک پدیده  واقعی نگاه کنیم به سمت اندیشیدن و اندیشه ورزی  حرکت می‌کنیم؛ لذا چون اندیشه ورزی را به کودک آموزش می‌دهیم عروسک‌ها به مثابه ابزار فرهنگی واقعی می‌توانند این مهم را محقق سازند؛ اگر چه که مسئله تئاتر عروسکی بینابین فرهنگ به مثابه یک پدیده آرمانی است و فرهنگ به مثابه یک پدیده واقعی است.

وی تصریح کرد: اگر ما کودکی را یک مرحله گذار از کودکی به سمت پختگی تعریف کنیم با بحران‌ها، تضادها، تصادف‌ها و تلاقی‌های مختلفی روبرو می‌شود و کودک می‌تواند با کمک تئاتر عروسکی به همه اینها و به همه مسئله‌ها پاسخ بدهد و تئاتر اگر به مثابه یک نظام یا نهاد اجتماعی در جامعه رونق بگیرد و همیشه به آن پرداخته شود، می‌تواند بسیاری از مسئله‌های دوران کودکی را برای رسیدن نسل آینده به درجه‌ای از پختگی پاسخ داده و به این گذار کمک کند.

وی بیان کرد: به طور کلی در هنر و همه گونه‌های نمایش و تئاتر و به ویژه تئاتر عروسکی امری که به عنوان مسئله مطرح می‌شود، مشکلاتی است  که در یک جامعه به عنوان دغدغه مطرح شده؛ حال این مشکلات می‌تواند مربوط به دوران کودکی باشد یا بزرگسالی؛ مشکلاتی که عامه مردم شاید با آن روبرو باشند، همه درباره آن هم نظر باشند و خصوصاً قشر اندیشه ورز جامعه، فرهیختگان و نخبگان در مورد آن مسئله نظر بدهند و آن را مسئله بدانند که این می‌شود دغدغه اصلی یک جامعه و می‌تواند مسئله اصلی یک درام و تئاتر عروسکی باشد.

وی افزود: تئاتر عروسکی این مسئله را برجسته می‌کند و به نمایش درآورده تا راهکار حل مسئله را برعهده مخاطب بگذارد که با این مسئله روبرو شده و جامعه برای این مسئله راه‌حلی پیدا کند.

عباس زاده اظهار کرد: بنابراین مشکلات باید تبدیل به یک مسئله شود که درباره این مسئله بعد از طرح در تئاتر عروسکی چاره‌ای اندیشیده شود؛ حال این چاره اندیشی به شکل‌های مختلفی نمود پیدا می‌کند.

وی تصریح کرد: جدای از روشهایی مانند نصیحت و موعظه و سخنرانی که کارکردهای پایینی از تاثیرگذاری را دارد لازم است راهکار بسیار اساسی برای این مشکل اندیشیده شود.

این نویسنده تئاتر بیان کرد: فهم تاریخی و دانش تاریخی باعث می‌شود مشکلات را مسئله مند کنیم و این مسئله در نمایش عروسکی خودش را نشان می‌دهد که باید راه چاره‌ای هم برای آن اندیشیده شود.

عباس زاده ادامه داد: پس می‌بینیم که تئاتر عروسکی از خاستگاه خودش که از سیماچه‌ها و همچنین پیکره‌های سفالی شروع شده، اکنون به عنوان یک ابزاری است تا بتوانیم با کمک این ابزار، مشکلات را مسئله مند کرده و در تئاتر عروسکی بیان  کنیم و این تئاتر عروسکی آن را به یک دغدغه تبدیل کند تا چاره‌ای برای آن در آینده اندیشیده شود تا جامعه به سطحی از آگاهی و شناخت برسد.

وی خاطرنشان کرد: اهمیت تئاتر عروسکی به همین جهت بسیار اساسی و مهم است که امیدواریم به عنوان یک نهاد بسیار تاثیرگذار در جامعه به روند تعلیم و تربیت و کشف مسئله و حل مسئله و رسیدن به پاسخ صحیح در مقابل تمام  سوالات به ویژه نسبت انسان با جهان هستی پاسخ دهد و کمک کننده باشد.

این نویسنده و کارگردان تئاتر معتقد است جامعه‌ای موفق است که به این پدیده‌های فرهنگی به عنوان یک نهاد فرهنگی موثر توجه کند و بها دهد؛ اگر در اندیشه توسعه است؛ بنابراین این موارد ضرورت‌های پرداختن به تئاتر عروسکی است که لازم است رعایت شود.

انتهای پیام