معاوضه نفت خام (سوآپ) علاوه بر درآمدزايي يك موضوع استراتژيك نيز محسوب مي‌شود با وجود اين كه مديران نفتي كشور اين موضوع را تاييد مي‌كنند، اما حدود دوسال است كه عمليات سوآپ از مسير ايران متوقف شده است و انگار براي ادامه آن اراده‌اي نيست.

به گزارش خبرنگار انرژي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، در سال ‌١٣٧٧ و پس از فروپاشي شوروي، آمريكا با تحت فشار قراردادن شركت‌هاي اروپايي آنها را ناگزير كرد تا در خط لوله صادرات نفت‌خام منطقه موسوم به BTC (باكو ـ تفليس ـ جيهان) به‌عنوان يك خط لوله انتقال نفت‌خام استراتژيك كه حتي در برگيرنده منافع اقتصادي نبود، سرمايه‌گذاري كنند.

از سوي ديگر روسيه با تحت فشار گذاشتن تركمنستان و قزاقستان تفاهم‌نامه ساخت خط لوله صادرات گاز از كنار شرقي درياي خزر را به‌امضا رساند و در ديپلماسي انرژي روسيه، بازي با كارت ايران براي معاملات سياسي و اقتصادي با غرب ادامه يافت.

ايران براي مقابله به مثل با اين سياست‌ روسيه و آمريكا مبني بر جلوگيري از صادرات نفت و گاز آسياي مركزي، قفقاز و حوزه درياي خزر از مسير ايران، اقدام به سرمايه‌گذاري از محل امكانات وزارت نفت كرد و بندر نفتي نكا، خط لوله نكا ـ ري و تغييرات ضروري در پالايشگاه‌ تهران و تبريز براي پالايش نفت‌خام كشورهاي آسياي ميانه ايجاد كرد.

بر همين اساس شركت نيكو به عنوان نماينده ايران انعقاد قراردادهاي معاوضه با طرفين توليد كننده و بازرگانان نفتي در منطقه انتخاب شد.

نحوه معاوضه نفت‌خام اين‌گونه انجام مي‌شد كه نيكو پس از دريافت نفت‌خام در بندر نفتي نكا و تحويل آن به شركت ملي نفت ايران به نمايندگي از سوي معاوضه‌گران نفت‌خام حوزه درياي خزر در جزيره خارگ، نفت‌خام سبك ايران را تحويل مي‌گرفت و ‌٣٠ روز پس از دريافت نفت‌خام در بندرنفتي نكا، معادل ارزش نفت‌خام معاوضه شده را به معاوضه‌گر پرداخت مي‌كرد.

به گزارش ايسنا، از مردادماه 1389 تقريبا عمليات سوآپ ايران با پايان زمان قرارداد با شركت‌هاي خارجي متوقف شد و تا كنون بعد از گذشت دو سال از اين موضوع به دليل اختلاف بر سر قيمت و چگونگي فروش نفت خام تحويلي، قراردادي امضا نشده است.

هزينه معاوضه نفت‌خام از مسير ايران حدود ‌هشت دلار در هر تن متريك (حدود ‌1.10 دلار در هر بشكه) بود و شركت ملي نفت ايران خواهان افزايش اين رقم به ‌40 دلار درهر تن متريك (حدود‌5.5 دلار در هر بشكه) بود كه هيچ يك از طرفين قرارداد با شركت نيكو حاضر به پذيرفتن اين رقم براي هزينه معاوضه نفت‌خام خود نشدند.

** بازارهايي كه از دست رفتند

اين‌ در حالي بود كه شركت اماراتي "دراگون اويل" (Dragon Oil) طي قراردادي 10 ساله بيش از ‌٨٦ درصد حجم نفت‌خام توليدي از ميدان‌هاي تركمنستان را از مسير ايران صادر مي‌كرد.

اما در پايان ماه مارس ‌٢٠١٠ اين قرارداد خاتمه يافته و ديگر تمديد نشد. اين در حالي است كه دراگون اويل در نبود قرار معاوضه نفت خام خود با ايران، با شركت كراس كاسپين (CROSS CASPIAN) كه اداره مركزي آن در باكو مستقر است وارد مذاكره شد و اعلام كرد كه نفت‌خام بيشتري را از عرض درياي خزر و از مسير باكو و با راه آهن به بندر باتومي گرجستان در درياي سياه صادر مي‌كند.

همچنين شركت سوئيسي "ويتول" بازارياب و فروشنده نفت‌خام قزاقستان و تركمنستان نيز كه بخش عمده نفت‌خام‌هاي مختلف توليدي اين دو كشور را از بندر آكتائو به بندر نفتي نكا صادر مي‌كرد همانند شركت اماراتي دراگون اويل با توجه به تصميم اخير ايران، اقدام به صادرات نفت خام از مسير باكو به درياي مديترانه و درياي سياه گرفت.

علاوه بر اين صادركنندگان ديگري هم در مسير بندر نفتي نكا نفت خام محموله‌هاي مقطعي صادر مي‌كردند كه با شرايط جديد شركت ملي نفت از مسير ايران براي صادرات نفت خود منصرف شدند.

شركت سلكت انرژي تريدينگ (SELECT ENERGY TRADING ) كه دفتر مركزي آن در هامبورگ واقع است و شركت ايرلندي كاسپين اويل ديولوپمنت (Caspian Oil Development) كه پيش از اين به نام‌ برنيان (Hibernian) خوانده مي‌شد، از جمله شركت‌هاي مهمي بودند كه گاهي از بندر نفتي نكا نفت خام تركمنستان را صادر مي‌كرند.

به گزارش ايسنا، در حال حاضر ظرفيت سواپ كشور 150 هزار بشكه در روز است اما هم اكنون كمتر از 20 هزار بشكه در روز نفت خام معاوضه مي‌شود اين در حالي است كه شركت ملي نفت ايران بعد از توقف سوآپ در سال 89، اعلام كرده بود تا پايان سال 1390 اين رقم به 70 هزار بشکه در روز برسد كه تا اين تاريخ اين وعده عملي نشده است.

** ديپلماسي انرژي

در حالي كه ايران در ادامه مقابله با ديپلماسي انرژي روسيه، آمريكا و اروپا، طرح تبديل "معاوضه نفت خام" به "تجارت نفت خام" را مد نظر قرار داده بود، انتظار مي‌رفت با اعلام بندر نفتي نكا به عنوان بندر آزاد تجارت نفت به‌جاي معاوضه، تجارت (خريد و فروش) نفت خام توسعه يابد و اين گونه معاملات در چارچوب يك بورس نفتي شفاف‌سازي شوند.

بر اين اساس با توقف عمليات سوآپ و عرضه نفت خام در بورس كالا، فعال‌سازي بازار جنوب درياي خزر در مسير بندر نفتي نكا با هدف تبديل نفت‌خام مخلوط نكا به عنوان يك نفت‌خام شاخص براي بازار جنوب درياي خزر به دست فراموشي سپرده شد.

عمليات معاوضه نفت خام از مسير ايران در حالي متوقف شده است كه با توجه به تحريم‌هاي اعمال شده عليه صنعت نفت كشور، "طرح تجارت نفت" مي‌توانست نقش بسيار مهمي را در كاهش تاثير محدوديت‌هاي صورت گرفته داشته باشد.

انتهاي پيام