درآمد

فضاي اختصاص يافته به نمايشگاه اكسپو 2010 شانگهاي (چين) 500 هكتار وسعت دارد كه در دو طرف حاشيه‌ي بخشي از رودخانه‌ي هوآنگ‌پو قرار گرفته است. تقريبا دوپنجم اين فضا در بالاي رودخانه و سه‌پنجم در سمت جنوبي آن قرار گرفته است. دو قسمت (Zone) شمالي بيشتر بخش‌هاي تجاري، شركت‌هاي مليتي و نهادهاي اقتصادي را دربر مي‌گيرد كه در سالن‌هاي مجزا يا مشترك، به معرفي و برقراري ارتباط با مخاطبان خود مشغولند. اما قسمت جنوبي كه درواقع بخش‌هاي اصلي نمايشگاه را دربرمي‌گيرد، سالن‌هاي يا غرفه‌هاي نمايشگاهي (Pavilion) كشورهاي نقاط مختلف، نهادهاي جهاني و نيز برخي از ساختمان‌هاي اصلي اكسپوي شانگهاي را شامل مي‌شود. درواقع كل بخش A به غرفه‌هاي كشورهاي آسيايي و ساختمان عظيم مركز فرهنگي اكسپو ختصاص يافته، بخش B هم شامل برخي غرفه‌هاي كشورهاي آسيايي و غرفه‌هاي كشورهاي حوزه‌ي اقيانوسيه است كه ساختمان بزرگ مركز اكسپو و پاويون موضوعي نمايشگاه را در كنار خود دارند. طبيعتا بخش C هم غرفه‌هاي كشورهاي اروپايي، آفريقايي و آمريكايي را شامل مي‌شود.

سامانه‌ي آفريقا Africa Square

به گزارش خبرنگار اعزامي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، سامانه‌ي آفريقا در Zone C نمايشگاه اكسپو شانگهاي، كشورهاي قاره‌ي سياه را دربر مي‌گيرد؛ حضوري نه چندان پررنگ كه انگار متناسب با تضاد دروني همين قاره‌ي كهن در معادلات تقسيم‌بندي جهاني است؛ قاره‌اي وسيع و زرخيز با ويژگي‌هاي طبيعي چشمگير كه در عين وجود سرمايه‌هاي فراوان، سايه‌ي كشدار فقر، آن‌را كوچك و ضعيف جلوه داده است. در نمايشگاه اكسپوي امسال هم حضور قاره‌ي آفريقا تقريبا به همين شكل است. درواقع اگر Zone C را به 12 قسمت كوچكتر تقسيم كنيم، يك قسمت آن به فضاي سبز، 5/5 قسمت به قاره‌ي اروپا، چهار قسمت به قاره‌ي آمريكا و 5/1 قسمت به قاره‌ي آفريقا اختصاص يافته است. درواقع در نيم قسمت اين فضا، كشورهاي ليبي، الجزاير، آنگولا، نيجريه، تونس، آفريقاي جنوبي و مصر، غرفه‌هاي مستقلي ترتيب داده‌اند. يك قسمت باقيمانده هم شامل يك سالن اشتراكي كشورهاي آفريقايي است كه البته مي‌توان گفت بزرگ‌ترين سالن مشترك كل نمايشگاه هم هست. اين سالن، 43 غرفه‌ي مربوط به كشورهاي آفريقايي را دربر مي‌گيرد. شايد به همين علت باشد كه حضور آفريقايي‌ها در اكسپو حضور كمرنگي جلوه كرده است كه البته قطعا به‌دليل ناتواني يا بي‌ميلي اين كشورها به تاسيس غرفه‌هاي مستقل بوده است كه موجب شده برگزاركنندگان اكسپو، بزرگ‌ترين سالن اشتراكي را براي غرفه‌هاي كوچك آن‌ها ترتيب دهند؛ هرچند شايد مكان‌يابي ميان غرفه‌هاي كشورهاي قاره‌هاي آمريكا و اروپا در گُل نمايشگاه، حركتي در جهت اصلاح اين نقيصه بوده باشد كه البته كم‌تاثير هم نبوده؛ اما با توجه به كوچكي غرفه‌هاي مستقل اين سامانه، باز حضور كشورهاي آفريقايي را در اكسپو 2010 شانگهاي چندان وسيع نمي‌بينيم.

بزرگ‌ترين چيزي كه در غرفه‌ي كوچك ليبي به چشم مي‌آيد، تصوير بزرگ معمر قذافي، رييس جمهور مادام‌العمر و رهبر اين كشور است كه مي‌توان گفت يكي از بزرگ‌ترين تصاوير موجود در اكسپو از رهبران كشورهاست. ديگر جزئيات موجود در اين غرفه – همانند ديگر غرفه‌هاي قاره‌ي آفريقا – چندان چشمگير و خاص نيست؛ شايد در حد نوعي آشنايي كلي با اين كشورها در قالب تصاويري محدود يا تعدادي صنايع دستي و زيورآلات تزئيني.

الجزاير نيز مانند ليبي در غرفه‌ي خود علاوه بر ماهيت آفريقايي، بر هويت عربي خويش كه معرف اسلامي بودن آن‌ها نيز هست، تاكيد كرده است.

در غرفه‌ي تونس هم مانند غرفه‌ي الجزاير، علاوه بر اين موارد، نوعي وابستگي مفهومي را با كشور فرانسه مي‌توان مشاهده كرد كه قطعا از سابقه‌ي استعماري آن‌ها نشات مي‌گيرد. متصدي غرفه‌ي تونس در مواجهه با مخاطب غير چيني، از او مي‌پرسد كه تمايل دارد به زبان فرانسوي صحبت كند، يا انگليسي، يا عربي؟ ضمن آن‌كه براي ارتباط با مخاطبان چيني نيز فردي در كنار او حضور دارد كه بي‌درنگ، به برقراري ارتباط و ارايه‌ي توضيح به زبان چيني اقدام مي‌كند.

در غرفه‌هاي تونس و الجزاير نوعي تفاوت نسبت به كشورهاي آفريقاي مركزي و جنوبي سعي شده حس شود؛ مبني بر اين‌كه سعي شده علاوه بر تفاوت نژادي، رو به رشد بودن برخي از اين كشورها از قِبَل همسايگي دريايي با قاره‌ي اروپا و روابط ديرين و امروزين با كشورهاي اين حوزه، تبيين شود.

اين در حالي است كه مثلا در غرفه‌ي نيجريه چنيني حسي مبني بر شمايل مدرن شهرهاي اين كشور به مخاطب تلقين نمي‌شود. بلكه آن‌چه بيشتر مشاهده مي‌شود، خصوصيات زيست‌محيطي و امكانات طبيعي در اين كشور است كه به‌خودي خود، سر ماجراي نفت اين كشور، تخريب محيط زيست آن توسط شركت‌هاي اروپايي در بهره‌برداري از مخازن طبيعي نفت و گاز آن و درگيري‌ها و كشتارهاي قومي مربوط، از پيش هم معروف بوده است.

اما برخلاف انتظار، در غرفه‌ي مصر، ديگر كشور حوزه‌ي آفريقاي شمالي، اهرام ثلاثه و مجسمه‌ي عجيب ابوالهول، نه‌تنها برجسته نيست، بلكه كمتر اثري از آن‌ها ديده مي‌شود! اين درحالي است كه در غرفه‌ي اين كشور، به بناهاي تاريخي آن، غير از مواردي كه ذكر شد، توجه شده است. تصوير حسني مبارك، رييس جمهور مادام‌العمر و رهبر مصر هم به اندازه‌ي معمولي بر يكي از ديواره‌هاي غرفه‌ي اين كشور، نصب است.

اما آنگولا، يكي از پوياترين غرفه‌ها را در سامانه‌ي آفريقاي اكسپوي شانگهاي برپا كرده است؛ هرچند با وجود شرايط ظاهري چشمگيرتر، اندازه‌ي اين غرفه هم مانند ساير غرفه‌هاي اين سامانه است، اما وجود يك رستوران غذاهاي محلي كه غذاهاي آن برخلاف تصور بازديدكنندگان، چندان تفاوتي هم با غذاهاي بسياري از نقاط جهان، از نظر سرو ماهي و گوشت ندارد، جايگاه داخلي موسيقي بومي در اين غرفه، با استقبال مخاطبان مواجه مي‌شود. ضمن آن‌كه هنرمندان رقص محلي در اين غرفه، در رفتاري منحصربه‌فرد، انعام‌هاي بازديدكنندگان را هم در ظرف‌هايي، از آن‌ها مي‌پذيرند.

البته توجه ويژه‌ي اهالي آفريقا نيز موجب شده كه جايگاه مخصوص اجراي موسيقي در سامانه‌ي آفريقا، همواره با برنامه‌هايي كه بخشي از آن، گريم مخاطبان چيني است، همراه با استقابل مخاطبان مواجه شود.

در اين ميان اما غرفه‌ي كشور آفريقاي جنوبي، از وضعيتي متفاوت برخوردار است؛ برنامه‌ريزان و طراحان اين غرفه در نمايشگاه اكسپو، تصميم گرفته‌اند كه با توجه به برگزاري جام جهاني فوتبال در اين كشور همزمان با نمايشگاه اكسپو 2010، تاكيد و تمركز خود را بر اين رويداد جهاني و تاثيرگذار قرار دهند. بر اين مبنا، پرچم كليه‌ي كشورهاي شركت‌كننده در جام جهاني، در غرفه‌ي آفريقاي جنوبي نصب است. علاوه بر اين، همزمان با برگزاري افتتاحيه‌ي جام جهاني، يك افتتاحيه‌ي كوچك هم در غرفه‌ي اين كشور در اكسپو برگزار شد كه مرد استقبال رسانه‌هاي چيني هم قرار گرفت. ضمن آن‌كه يك مونيتور بزرگ نصب شده در فضاي بيروني غرفه، مخاطبان و رهگذران را به تماشاي فوتبال و اخبار و رويدادهاي متن و پيرامون جام جهاني فوتبال دعوت كرده است.

در اين ميان بايد يادآوري كرد كه از جمع كشورهاي آفريقايي، مراكش (مغرب) غرفه‌اي در اكسپو 2010 شانگهاي دارد كه در وضعيتي منحصبر به‌فرد، در سامانه‌ي مربوط به منطقه‌ي خود قرار ندارد، بلكه در سامانه‌ي آسيا در Zone A قرار گرفته است. اين غرفه‌ي ساده احتمالا با اعلام آمادگي ديرهنگام اين كشور براي حضور در نمايشگاه و احتمالا با اعلام ديرهنگام كشور ديگري از منطقه‌ي آسيا مبني بر انصراف از حضور، بدين شكل طراحي شده است كه در منطقه‌اي غير قرار گيرد.

اما 42 كشور ديگر آفريقايي، يعني گينه، گينه‌ي بيسائو، ماداگاسكار، مالي، مالاوي، اريتره، آفريقاي مركزي، بنين، گامبيا، موريس، موريتاني، اوگاندا، بوروندي، روآندا، چاد، نيجر، غنا، گابون، جيبوتي، كنگو، جمهوري دموكراتيك كنگو، توگو، گينه استوايي (اكوآتوريال)، سودان، ليبريا، كيپ ورد، ناميبيا، تانزانيا، كنيا، ساحل عاج (كوته دلووير)، كومور، زيمبابوه، اتيوپي، لسوتو، موزامبيك، سومالي، بوتسوآنا، كامرون، سنگال، سيشل، سيرآلئون و زامبيا، در سالن مشتركي گرد آمده‌اند كه به‌رغم غرفه‌هاي كوچك و بعضا بسيار كوچكشان، و احتمالا به‌دليل نشانه‌هاي منحصر به‌فرد موجود در آن‌ها، استقبال قابل توجهي از چيني‌ها را به خود جلب كرده است.

اوگاندا در غرفه‌اي كوچك، شايد يكي از فضاهاي روستايي خود را با خانه‌هايي چوبي و مسقف از برگ درختان، نمونه‌سازي كرده است. تانزانيا، مجسمه‌اي عظيم از يك زرافه را در ديدرس مخاطبانش قرار داده است كه با آن عكس يادگاري بگيرند. مالاوي، علاوه بر گونه‌هايي درختي، تصاويري از حيات وحش خود، از جمله فيل‌هايش را به‌نمايش گذاشته است. زيمبابوه، نوعي از ابنيه‌ي تاريخي سنگي خود را همانندسازي كرده كه البته تصوير رهبر اين كشور هم بر آن‌ها نصب است. ضمن آن‌كه مونيتوري در آن، به اجراي موسيقي سنتي با يك ساز زهي معطوف است. زامبيا بيشتر تصاويري از پوشش مردمان و آبشارهايش را به‌نمايش گذارده است. بوتسوانا علاوه بر نمونه‌هايي از ظروف محلي، همانند بسياري ديگر از كشورهاي منطقه، نقشه‌ي جغرافيايي خود را براي آشنايي مخاطبان با مختصات و مشخصات اين كشور، در غرفه نصب كرده است.

اما ناميبيا، علاوه بر همه‌ي اين موارد، نمايي از طبيعت كوهستاني‌اش را نماسازي كرده است. كامرون هم كه مانند بيشتر كشورهاي منطقه كه غرفه‌هاي مستقل كوچكي دارند، تصوير رهبر سياسي خود را در درون غرفه به‌نمايش گذارده، علاوه بر ديگر موارد، از عاج فيل هم در تزيين غرفه‌اش استفاده كرده است. گابون علاوه بر يك خانه‌ي روستايي، نمايي حجمي از مادر آفريقايي را در حال شير دادن به كودك آفريقايي نشان داده است. غرفه‌ي چاد آن‌قدر ساده است كه تنها آكواريوم نصب شده در آن به‌چشم مي‌آيد. گابون نيز نمايي از جنگل‌هاي خود را براي بازديدكنندگان اكسپو همانندسازي كرده است.

اما برخي از غرفه‌هاي اين سالن مانند غرفه‌ي گينه‌ي بيسائو، بدون آن‌كه چيز قال توجهي به مخاطب عرضه كرده باشند، انگار تنها براي درج عنوان يك كشور آفريقايي ترتيب يافته‌اند، ولي برخي غرفه‌هاي ديگر هم ازجمله بنين، اريتره و گامبيا، مانند برخي موارد بالا، به نمونه‌سازي‌هاي فضاي زندگي در دل طبيعت اين كشورها پرداخته‌اند.

كشورهايي هم هستند مانند سودان يا كومور كه نمايي از ساختمان‌هاي خود را در قالب شكلي قلعه‌مانند يا شهرنشيني غيرمدرن دهه‌ها و سده‌هاي پيشينشان، به‌همراه تصاويري از حيات وحش اين كشورها بر ديواره‌هاي اين بناها، به‌نمايش گذارده‌اند.

در برخي از غرفه‌ها هم سازهاي پوستي و كوبه‌يي محلي، علاوه بر نمايش، در دسترس بازديدكنندگان قرار گرفته‌اند تا با نواختن ضربه‌هايي بر آن‌ها، شايد حس مشاركتشان با نمايشگاه و فرهنگ به‌نمايش گذارده شده در آن، افزايش يابد.

در كنار اين‌ها، بسياري ديگر از كشورهاي حاضر در Africa Pavilion در غرفه‌هاي ساده و كوچك نمايشگاهي در حد يك فضاي شش متري حاوي يك ميز و اشياء چيده شده بر آن به‌همراه متصدي آفريقايي حاضر در پشت ميز، تعريف مي‌شوند. غنايي‌ها علاوه بر نمايش و فروش ابزارآلات مراسم مذهبي و زيورآلات خود، پيراهن ESSIEN بازيكن غنايي تيم فوتبال چلسي انگلستان را هم ببه‌عنوان يكي از مفاخرشان به‌نمايش گذاشته‌اند. غرفه‌ي گينه هم با همان ابزار و آلات پر شده، به‌اضافه‌ي چند لباس محلي و صورتك‌هاي مخصوص برخي مراسم مذهبي و رقص‌هاي سنتي آفريقايي.

هرچند حضور آفريقايي‌ها در نمايشگاه اكسپو از نظر حجم و وسعت ظاهري كمرنگ است، اما شلوغي پاويون مشترك آن‌ها كه روندي متفاوت با خلوتي سالن‌هاي مستقل كشورهاي آفريقايي دارد، بيانگر آن است كه نمادها و ابزار سنتي ديار سياهان، براي غيرآفريقايي‌ها از جذابيت خاصي برخوردار است كه به‌نوعي پوشش‌دهنده‌ي نوعي حس گردشگري مي‌تواند باشد؛ اما نگاهي به توصيف‌هاي يادشده نشان دهنده آن است كه نوع حضور كشورهاي آفريقايي در اكسپو 2010 شانگهاي تقريبا بي‌ارتباط‌ترين يا بي‌توجه‌ترين حضور قاره‌ها نسبت به موضوع و شعار الگويي نمايشگاه، يعني "شهر بهتر، زندگي بهتر" است.

گزارش از: عليرضا بهرامي - ايسنا