اشاره:
آن چه كه در پي مي‌آيد حاصل پژوهشي است كه توسط دكتر حسين الوندي در كميته‌ي مولفه‌هاي اصلي آموزش و پرورش طرح تدوين سند ملي آموزش و پرورش انجام گرفته است.
سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران به دنبال بررسي موضوع تحول و نوسازي نظام آموزشي کشور، جهت تسهيل دسترسي خبرنگاران و سياست‌پژوهان حوزه‌ي آموزش و  پرورش خلاصه ‌اين پژوهش را منتشر مي‌كند.

*********

بررسي وضع مطلوب و موجود تربيت علوم زيستي دانش‌آموزان
و تبيين آن با توجه به عوامل درون دادي و فرايندي (محيط يادگيري)

مقدمه:
مقصد نهايي تعليم و تربيت اسلامي رشد همه جانبه فرد در ابعاد مختلف جسماني، عاطفي، ذهني، عقلاني، اجتماعي، فرهنگي و اخلاقي است. تربيت بعد جسماني به عنوان بستري براي رشد ساير ابعاد فردي (به مصداق عقل سالم در بدن سالم) داراي اهميت ويژه‌اي است. در تعليم و تربيت اسلامي نيز به تربيت اين بعد توجه زيادي شده است. به اين ترتيب اهميت توجه به دو حوزه يادگيري اساسي در علوم زيستي يعني بهداشت و محيط زيست آشكار مي‌شود.
اگر چه بهداشت و محيط زيست هر يك به صورت يك مقوله مستقل از علوم زيستي قابل طرح‌اند. اما وقتي سلامت فرد به عنوان يك هدف بزرگ مورد توجه قرار مي‌گيرد، اين دو در كنار هم و در تعامل با يكديگر اهميت ويژه‌اي مي‌يابند.
در سند چشم‌انداز (متن مصوب مجمع تشخيص مصلحت نظام) در بيان يكي از ويژگي‌هاي جامعه ايراني در افق بيست ساله چشم انداز آمده است:
«برخوردار از سلامت، رفاه و امنيت اجتماعي، تأمين اجتماعي كارآمد، فرصت‌هاي برابر، توزيع مناسب در آمد، نهاد مستحكم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعيض، بهره‌مند از محيط زيست مطلوب» در جاهاي ديگر نيز در همين سند مسائل زيست محيطي و بهداشت مورد توجه قرار گرفته است. به اين ترتيب اهميت بررسي و ارزيابي دو مقوله مهم بهداشت و محيط زيست به صورت سواد بهداشتي و سواد زيست محيطي معلوم مي‌شود.
تحقيق حاضر كه در پي تشخيص درست و به جاي تهيه كنندگان سند ملي آموزش و پرورش انجام گرفته، در پي آن است كه از يك سو وضع موجود تربيت علوم زيستي (سواد بهداشتي و سواد محيط زيستي) را بررسي و آن را براساس مؤلفه‌هاي اصلي (زير نظام‌هاي پنج گانه) آموزش و پرورش ارزيابي كند و سپس راهبردهاي مناسب براي رسيدن به وضع مطلوب ساحت علوم زيستي (سواد بهداشتي و سواد زيست محيطي) در زيرنظام‌هاي ياد شده ارائه دهد.

اهداف پژوهش:
با توجه به اهداف تهيه سند ملي آموزش و پرورش، هدف كلي پژوهش عبارت است از:
ارزيابي تربيت علوم زيستي (سواد بهداشتي- سواد زيست محيطي) دانش آموزان براساس مؤلفه‌هاي اصلي آموزش و پرورش
و اهداف جزيي آن عبارتند از:
1- بررسي وضع مطلوب دانش آموزان در ساحت علوم زيستي
2- بررسي وضع موجود دانش آموزان در ساحت علوم زيستي
3- تبيين نقاط قوت و ضعف ساحت علوم زيستي
4- فرا تحليل و ارائه راه حل‌هاي مناسب جهت رسيدن از وضع موجود به وضع مطلوب

سؤالات پژوهش:
با توجه به اهداف كلي و جزيي پژوهش سؤالات پژوهش به صورت زير طراحي شده‌اند:
1- وضع مطلوب تربيت دانش آموزان در ساحت علوم زيستي با توجه به عملكرد يادگيري چيست؟
2- وضع موجود تربيت دانش آموزان در ساحت علوم زيستي با توجه به عملكرد يادگيري چيست؟
3- نقاط قوت وضعف زيرنظام برنامه ريزي درسي و آموزشي براي تحقق وضع مطلوب در ساحت علوم زيستي چيست؟
4- نقاط قوت و ضعف زير نظام تحقيق و توسعه براي تحقق وضع مطلوب در ساحت علوم زيستي چيست؟
5- نقاط قوت و ضعف زير نظام مديريت و راهبري براي تحقق وضع مطلوب در ساحت علوم زيستي چيست؟
6- نقاط قوت و ضعف زير نظام تأمين منابع انساني براي تحقق وضع مطلوب در ساحت علوم زيستي چيست؟
7- نقاط قوت و ضعف منابع مالي و مادي براي تحقق وضع مطلوب در ساحت علوم زيستي چيست؟

فرضيه پژوهش:
در حال حاضر راهبردهاي مناسب جهت رسيدن به وضع مطلوب ساحت علوم زيستي در راستاي ارتقاي سواد محيط زيستي و بهداشتي وجود ندارد.
انتظار مي‌رود با شناخت نقاط قوت و ضعف در زير نظام‌هاي مربوطه و مقايسه آن‌ها با ويژگي‌هاي انسان مطلوب در ساحت علوم زيستي، با ارائه راهبردهاي مناسب در راستاي تدارك برنامه‌هاي كوتاه مدت و پيدا كردن راه حل‌هاي مناسب بتوان در فرآيندي سيستماتيك و آينده‌نگر به وضع مطلوب در ساحت علوم زيستي دست يافت.

روش انجام پژوهش:
در اين پژوهش راه‌هاي يافتن پاسخ سؤلات به قرار زيرند:
مطالعه و بررسي پژوهش‌هاي پيشين كه به نوعي به زير نظام‌هاي اين ساحت ارتباط دارند. اين پژوهش‌ها بيشتر مطالعات زمينه‌يابي (پيمايشي) اند كه نتيجه آن به روشن شدن واقعيت‌هاي اجتماعي، عقايد و نگرش‌هاي مربوط به زير نظام‌هاي ساحت علوم زيستي مي‌انجامد. بنابراين نوع تحقيق، مطالعات كتابخانه‌اي است. از سوي ديگر براي رسيدن به برخي از داده‌ها، مصاحبه با صاحب نظران و برنامه‌ريزان نيز انجام گرفته است. با توجه به آن‌چه گفته شد روش شناسي اين پژوهش را مي‌توان به صورت تصوير پيوست به انتهاي پيام نمايش داد.

محدوديت‌هاي انجام پژوهش:
1- متأسفانه در كشور پژوهش‌هاي مرتبط با اين ساحت اندك‌اند و آن‌چه وجود دارد بيشتر درباره موضوعات درسي مرتبط و موجود در كتاب‌هاي درسي است، بنابراين مدارك و اسناد موجود در اين ‌باره بيشتر شامل محتواهاي برنامه‌هاي درسي و آموزشي است.
2- بين برنامه‌هاي آموزشي موجود در ساحت علوم زيستي (بهداشتي و محيط زيست) هماهنگي و تعادل كافي وجود ندارد تا بتوان با مطالعه آن به وحدت رويه در تبيين آن‌ها دست يافت.
3- بخش عمده‌اي از مسائل آموزش و پرورش در اين ساحت در تعامل با بخش‌هاي ديگري در جامعه است. موضوع ساحت علوم زيستي در ارتباط با مسائل فرهنگي، اجتماعي و سياسي جامعه قرار دارد. بنابراين پيشنهادها و ارائه راهكارهاي عملي اين ساحت را با مشكل مواجه مي‌كند.

وضع مطلوب ساحت علوم زيستي:
وضع مطلوب علوم زيستي عبارت است از صلاحيت‌هاي مطلوب سواد محيط زيستي و سواد بهداشتي. اين صلاحيت‌ها دلالت بر عملكرد يادگيري دارند. به عبارت ديگر راه رسيدن به صلاحيت‌هاي مطلوب يادگيري است. به منظور تبيين اين صلاحيت‌ها اسناد و منابعي مثل قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، برنامه چهارم توسعه، سند چشم‌انداز بلند مدت جمهوري اسلامي ايران، اهداف كلي آموزش و پرورش در سه دوره ابتدايي، راهنمايي و متوسطه، طرح بررسي ويژگي‌هاي انسان مطلوب نظام آموزش و پرورش جمهوري اسلامي ايران در افق بيست ساله، برنامه‌هاي درسي تهيه شده در سه دوره ابتدايي، راهنمايي و متوسطه، كتاب برنامه درسي و چارچوب استانداردها و برنامه جامع آموزش سلامت در مدارس مطالعه و بررسي شده‌اند.
آن‌چه در ادامه مي‌آيد حاصل مطالعه و بررسي اسناد فوق‌الذكر با نگاهي كارشناسانه بر روي آن‌هاست. در اين رابطه از تعدادي كارشناس حوزه برنامه‌ريزي درسي نيز نظرخواهي شده است. صلاحيت‌ها و وضع مطلوب عملكرد يادگيري در سه حيطه نگرشي، مهارتي و دانشي طراحي شده‌اند. توجه به اين سه حيطه با عنايت به نگاه رشد همه جانبه يادگيرندگان يعني نگاه تربيتي اسلام به انسان انجام شده است.

حيطه نگرش:
1- توجه به نظم و عظمت آفرينش و تعظيم آفريدگار
- توجه به نقش خود در عالم هستي و ضرورت ايفاي نقش مؤثر و مثبت
- باور به حضور دائمي خالق در صحنه زندگي
- توجه به تأثير متقابل سلامت جسم و روح
- توجه به وحدت موجودات در حركت به سوي احديت
- توجه به پديده‌هاي زيستي به عنوان نشانه‌ها و شواهد حاكميت و تدبير الهي
- اهميت ارزش برخورداري از سلامت جسم و روان به عنوان نعمت الهي
- احترام و رعايت حقوق افراد با ناتواني‌هاي جسماني و رواني
2- تمايل به ياددهي و يادگيري در حوزه محيط زيست و بهداشت در همه مراحل زندگي (يادگيري مادام‌العمر)
- توجه و انگيزه براي يادگيري فعال
- علاقه به كسب دانش پيشرفته و ادامه تحصيل
- روحيه يادگيري و تعميم مداوم
- علاقه‌مندي به ارتقاي سواد زيست محيطي و بهداشت و احساس مسئوليت در گسترش آن‌ها
- اهميت به كار گروهي در راستاي درك سواد زيست محيطي و سواد بهداشتي
- سلامت خواهي و داشتن نگرش‌هاي بهداشتي مطلوب
- اهميت به پاكيزگي و آراستگي فردي
3- ارج نهادن به يافته‌هاي علمي در جهت به كارگيري آن‌ها براي زندگي سالم
- ارج نهادن به كوشش‌هاي علمي و انساني دانشمندان به ويژه دانشمندان ايراني و اسلامي
- اهميت نقش علم و علم‌آموزي در ارتقاي كيفيت زندگي
- ارزش‌ گذاري به كاربردهاي علمي و نه خود علم
- اعتماد به نفس در ارائه نظرات و فعاليت در حوزه علوم زيستي و بهداشت
- احترام به زيست بوم طبيعي حيات وحش و تلاش براي حفظ و صيانت از آن
- توجه به تغيير در زندگي و عادات مصرف در راستاي حفظ محيط زيست و استفاده بهينه از منابع طبيعي
4- داشتن نگرش سيستمي در برخورد با مسائل زيست محيطي و بهداشتي
- هدفمند بودن سيستم‌ها
- احساس مسئوليت در برابر حفظ زيست بوم شهري
- اهميت هر جزء سيستم در ارتباط با ساير اجزاي آن
- داشتن روحيه تعامل با ديگران در تحقق اهداف سلامت و حفظ محيط زيست
- توجه به محيط زيست و علاقه مندي توأم با احساس مسئوليت نسبت به نگهداري آن
- توجه و قدرشناسي از سلامت خود و احساس مسئوليت در حفظ بهداشت جسمي، رواني، فردي و اجتماعي
- توجه به تفاوت‌هاي فردي در تعامل با ديگران و احترام به هم نوعان
5- تمايل به انجام پژوهش‌هاي علمي
- ارزش‌گذاري به پژوهش‌هاي علمي در ارتقاي سلامت و داشتن محيط زيست سالم
- علاقه مندي به انجام پژوهش‌هاي علمي و كاربست آن‌ها
- توجه و علاقه به اهميت پژوهش‌هاي زيست محيطي و بهداشتي
- علاقه‌مندي به پي‌گيري و كاربست يافته‌هاي پژوهش‌هاي علمي در حوزه‌هاي بهداشت و زيست محيطي

حيطه مهارت:
1- داشتن خلاقيت در انديشه و رفتار
- داشتن روحيه ابتكار و نوآوري در حفظ سلامت و محيط زيست
- داشتن قدرت تخيل در راستاي كشف و ابداع راه‌هاي مناسب حفاظت از محيط زيست
- تلاش مستمر در جهت شكوفا سازي خلاقيت‌هاي فردي
- سازمان‌دهي و ارائه نتايج حاصل از آزمايش‌ها
- ارائه برخي راه‌هاي مناسب براي جلوگيري از آسيب‌هاي اجتماعي به ويژه در حوزه سلامت
- ارائه برخي راه‌حل‌هاي مناسب براي كاستن از ناتواني‌هاي افراد معلول جسمي
2- كسب مهارت‌هاي ضروري در انجام كارهاي علمي
- مهارت در استفاده از تجربيات ديگران
- سازمان دادن تجربيات گذشته خود در راستاي بهبود عملكرد يادگيري
- كسب مهارت در مشاهده، اندازه‌گيري، فرضيه‌سازي، پيش بيني، تخمين زدن، جمع‌آوري اطلاعات، طراحي تحقيق، تفسير يافته‌ها، مدل‌سازي و كاربرد ابزار
- محاسبه متغيرهاي مطالعه در علوم زيستي و بهداشت براساس معيارهاي صحيح اندازه‌گيري
- به كارگيري ابزار و مواد مناسب در مطالعه و بررسي پديده‌هاي علوم زيستي و بهداشت با توجه به رعايت نكات ايمني
- رعايت اصول زيست محيطي در فرايندهاي توليدي و خدماتي در حفظ سلامت شهري
3- استفاده از روش حل مسئله در برخورد با مشكلات حال و آينده زندگي فردي و اجتماعي
- مهارت در شناسايي مسائل و مشكلات زندگي (زيست محيطي و بهداشتي)
- توانايي برقراري ارتباط بين مسائل مختلف زندگي (سلامت و محيط)
- ارائه راه‌حل‌هاي مناسب براي رفع مشكلات زيست محيطي و بهداشتي
- تسلط بر مهارت‌هاي امداد و نجات براي مقابله با حوادث غير مترقبه (زلزله، سيل و...)
- به كارگيري برخي روش‌هاي مناسب براي كمك و ياري افراد ناتوان جسمي
4- تجزيه و تحليل منطقي و به كارگيري تفكر نقاد
- مهارت ارزشيابي نقادانه
- توانايي بررسي و نقد علمي آثار، افكار، ايده‌ها و محتواي علوم زيستي و بهداشت
- توانايي تجزيه و تحليل مسائل و مشكلات محيط زيستي و بهداشت و ارائه راه‌حل‌ براي رفع آن‌ها
- تعميم دانسته‌ها و تجربه‌هاي خود به موارد و مصاديق مشابه
- توانايي تشخيص رفتارهاي پرخطر و اجتناب از آن‌ها
5- به كارگيري روش علمي در همه مراحل زندگي
- مهارت به كارگيري روش علمي در حل مسائل روزمره زيست محيطي و بهداشتي
- ارائه فرضيه‌هاي مناسب براي حل مسائل زيست محيطي و بهداشتي بر اساس داده‌هاي جمع‌آوري شده
- رعايت قوانين مرتبط با بهداشت فردي و اجتماعي در ابعاد جسمي و رواني
- استفاده بهينه از همه حواس در مطالعه و بررسي پديده‌هاي علوم زيستي
- استفاده از منابع مختلف (افراد مطلع، كتاب‌ها، مجلات و...) در جمع آوري اطلاعات براي يادگيري مفاهيم علوم زيستي
- تفسير و مقايسه نتايج حاصل از آزمايش‌هاي مختلف
6- توانايي شناسايي اجزاي سيستم و تعامل آن‌ها با يكديگر
- تأثير نقش متقابل هر جزء از سيستم بر كل آن
- موضع‌گيري درست در برابر تغيير در سلامت فرد و محيط زيست به عنوان اجزاي يك سيستم بزرگ
- ارائه راه‌حل‌هاي سيستماتيك در حل مسائل زيست محيطي و بهداشتي
- تأثير متقابل محيط زيست و بهداشت در يك سيستم كلان
- به كارگيري الگوي صحيح مصرف و كاهش ضايعات غذايي و دفع مواد زايد
- حفظ شادابي در زندگي در ابعاد مختلف

حيطه دانش:
1- درك اسرار جهان و قوانين طبيعت و رابطه آن با انسان
- درك كليت واحد و منسجم از نظام هستي
- آگاهي و باور از حضور ناظم مقتدر در نظم بخشي به طبيعت
- درك اهميت سلامت رواني و جسمي به عنوان نعمت خداوندي
- درك اهميت محيط زيست و منابع طبيعي به عنوان مواهب الهي
2- آگاهي از مفاهيم و اصول پايه علمي- كاربردي جهت تشكيل زير ساخت‌هاي يادگيري محيط زيست و بهداشت
- آگاهي از چارچوب‌ها، اصول و مفاهيم در حوزه‌هاي سواد بهداشتي و سواد زيست محيطي
- درك رابطه متقابل بين سواد بهداشتي و سواد زيست محيطي
- شناخت مسير تحول و پيشرفت سواد زيست محيطي و بهداشت
- آشنايي با كاربردهاي علوم زيستي در زندگي روزمره در جهان امروز
- آگاهي از الگوهاي صحيح توليد و مصرف
- شناخت برخي از معلوليت‌ها و ناتواني‌هاي جسمي و رواني
3- آگاهي از اهميت و مزاياي سواد زيست محيطي و بهداشتي
- درك ويژگي‌هاي سواد زيست محيطي و بهداشتي
- درك كاربردهاي سواد زيست محيطي و بهداشتي در حل مسائل زندگي
- كسب آگاهي‌هاي ضروري و مفيد در زمينه‌هاي مختلف علوم زيستي براي زندگي سالم در زمان حال و آينده
- آشنايي با شاخه‌هاي علوم زيستي، تحولات و پيشرفت‌هاي آن در ايران و جهان
- كسب دانش و آگاهي لازم در زمينه زيست بوم شهري
- آگاهي از نحوه صحيح مصرف داروها
4- آگاهي از آثار سوء دخالت‌هاي آدمي در محيط زيست
- درك تأثيرات متقابل انسان و محيط زيست
- آگاهي از تأثيرات سوء دخالت‌هاي مستقيم و غير مستقيم در محيط زيست
- شناخت تأثيرات متقابل اجزاي محيط زيست
- آشنايي با شيوه‌هاي كاهش و پيشگيري از توليد آلاينده‌ها و تخريب كننده‌هاي محيط زيست در حال و آينده
- آشنايي با روش‌هاي دفع مواد زايد و بازيافت مواد
- آگاهي از تنوع زيستي در منطقه زندگي
- درك اهميت منابع طبيعي از نظر زيستي و اقتصادي
5- آگاهي از فناوري‌هاي جديد مثل فناوري‌هاي زيست محيطي، بهداشت و ريز فناوري
- شناخت آثار سوء به كارگيري فناوري‌هاي جديد در زندگي آدمي در ابعاد زيست محيطي و بهداشت
- درك به كارگيري فناوري‌هاي جديد در حل مسائل زيست محيطي و بهداشتي
- شناخت فناوري‌هاي جديد به عنوان راهي براي پيشرفت در حل مسايل بهداشتي و محيط زيست
6- آگاهي از مفاهيم سواد بهداشتي و درك متقابل بهداشت فردي و اجتماعي
- آگاهي از مفاهيم اوليه بهداشتي در پيشگيري از ابتلا به بيماري‌ها
- آگاهي از مباني بهداشت اجتماعي و تأثيرات آن بر سلامت فردي
- آشنايي با بيماري‌هاي واگير و غير واگير شايع و راه‌هاي پيشگيري از ابتلا به آن‌ها
- آگاهي از راه‌هاي جلوگيري از ابتلا به بيماري‌هاي كشنده عصر حاضر مثل HIV، هپاتيت، سارس و...
- شناخت تأثير متقابل سلامتي و محيط زيست
7- آگاهي از عملكرد سيستمي و داشتن نگاه كل‌گرا
- آشنايي با اصول و قوانين علوم زيستي به عنوان مجموعه‌اي مرتبط با يك‌ديگر(سيستم)
- آشنايي با روابط متقابل علوم زيستي با ساير علوم
- آگاهي با برخي تئوري‌هاي علوم زيستي و درك غيرقطعي بودن يافته‌هاي علمي
- آگاهي از اكوسيستم‌هاي محلي و جهاني و آثار سوء نابودي آن‌ها
- آگاهي از بيماري‌هاي مشترك بين انسان و دام و راه‌هاي پيشگيري و مبارزه با آن‌ها
- آشنايي با عوامل و آثار آلودگي خاك، هوا، آب و آلودگي صوتي

نقاط قوت و ضعف ساحت علوم زيستي در زيرنظام‌هاي پنج گانه:

نقاط قوت و ضعف ساحت علوم زيستي حاصل مطالعه، بررسي و تحليل وضع موجود ساحت با توجه به عملكرد يادگيري دانش‌آموزان است. آن‌چه در ادامه مي‌آيد تبيين نقاط قوت و ضعف به تفكيك زيرنظام‌هاي پنج‌گانه است. بديهي است به منظور دريافتي دقيق‌تر از نقاط قوت و ضعف زيرنظام‌ها، مراجعه به اصل پژوهش ضروري مي‌نمايد.

زيرنظام برنامه ريزي درسي و آموزشي:
1- در مجموع برنامه‌هاي درسي در آموزش و پرورش به ساحت علوم زيستي از بعد كمي و كيفي توجه نسبتاً خوبي شده است.
2- در دروس مرتبط مثل علوم تجربي در دوره ابتدايي و راهنمايي، ادبيات فارسي در دوره ابتدايي، آموزش حرفه و فن و جغرافيا در دوره راهنمايي، شيمي و علوم زيستي و بهداشت در سال اول متوسطه، زيست شناسي و جغرافيا در دوره متوسطه و پيش‌دانشگاهي رشته علوم تجربي و رشته ادبيات و علوم انساني و تربيت معلم، مطالب نسبتاً خوبي در ارتباط با اين ساحت وجود دارد.
3- برنامه‌ريزان درسي در حوزه‌هاي مختلف يادگيري مرتبط با ساحت علوم زيستي بر عملكرد يادگيري توجه و تأكيد دارند و با طراحي و سازماندهي‌هاي ويژه سعي در ارتقاي سواد محيط زيستي و بهداشتي دارند.
4- شرايط اجرا در برنامه‌هاي درسي تناسب كافي با اهداف برنامه‌هاي درسي ندارند، به عبارت ديگر شرايط يادگيري براي تحقق اهداف برنامه‌هاي درسي مناسب نيست.
5- ارتباط كافي بين محتواي مرتبط با ساحت علوم زيستي و زندگي روزمره دانش‌آموزان وجود ندارد.
6- هماهنگي و انسجام كافي بين محتواي درسي و آموزشي ساحت علوم زيستي در برنامه‌هاي درسي مختلف وجود ندارد.
7- استانداردهاي مشخص براي پرداختن به موضوعات مرتبط با ساحت علوم زيستي و انتخاب محتواي مناسب تهيه نشده است.
8- تناسب موضوعات مرتبط با ساحت علوم زيستي در برنامه‌هاي درسي با پيشرفت‌هاي روز دنيا مشخص نيست.
9- محتواي موجود در برنامه‌هاي درسي در ساحت علوم زيستي كاملاً براساس نيازهاي فرد و جامعه انتخاب و طراحي نشده‌اند.
10- به معلمان، مديران مدارس و ساير دست‌اندركاران امر آموزش، آموزش‌هاي لازم درباره مطالب مربوط به ساحت علوم زيستي داده نشده است.
11- منابع لازم و كافي در زمينه سواد محيط زيستي در كتابخانه‌هاي مدارس كشور وجود ندارند.
12- تاكنون مطالعه تطبيقي در آموزش و پرورش به منظور يافتن استانداردهاي بين‌المللي آموزش محيط زيست، انجام نگرفته است.
13- ماهيت مفاهيم و مطالب مرتبط با علوم زيستي به گونه‌اي است كه فرد را در تعامل با ديگران و محيط قرار مي‌دهد. شيوه آموزش چنين مفاهيمي، روش‌هاي نوين مشاركتي است، كه متأسفانه در روش‌هاي تدريس معلمان كمتر به آن توجه مي‌شود.
14- بين محتواي برنامه‌هاي درسي توليد شده در دفاتر برنامه ريزي درسي با ساير دفاتر آموزش و پرورش از جمله دفتر سلامت و تندرستي هماهنگي وجود ندارد.

زيرنظام مديريت و راهبري:
نقاط قوت و ضعف مديريت و راهبري در دو بعد، يكي راهبردهاي آموزشي و درسي كه در برنامه‌هاي درسي آمده و ديگري شامل مديريت آموزشي در سطوح مختلف است. بديهي است اين دو در تعامل با يكديگرند.
1- در بعد راهبردهاي آموزشي ودرسي، برنامه ريزان به ساحت علوم زيستي توجه نسبتاً خوبي داشته‌اند، مشكل جدي در اين بعد تمركز شديد مديريت است، به گونه‌اي كه امكان بسياري از فعاليت‌ها را از مديريت بخش دوم سلب كرده است.
2- در بعد مديريت آموزشي عدم هماهنگي بين توانايي‌ها و تخصص‌هاي مديران در رابطه با پست مورد تصدي آن‌ها به شدت آسيب زاست. علاوه بر اين مواردي مثل نبود هماهنگي كافي دانش و مهارت مديران در زمينه‌هاي تكنولوژي آموزشي و نبود آگاهي كافي آن‌ها از فعاليت‌هاي آموزشي نيز قابل ذكرند.

زيرنظام تأمين نيروي انساني:
مهم‌ترين عامل مؤثر در زيرنظام تأمين نيروي انساني معلم است. به جز معلمان، مديران، معاونين، مشاوران، راهنمايان تعليماتي و مربيان بهداشت در مدارس نيز بر عملكرد يادگيري تأثير دارند. نقاط ضعف و قوت اين زيرنظام به طور خلاصه عبارتند از:
1- به طور كلي معلمان در هر سه دوره تحصيلي از جهت داشتن دانش كافي در محتوايي كه به تدريس آن اشتغال دارند، داراي ضعف‌اند. اين ضعف در دوره‌هاي ابتدايي و راهنمايي چشمگيرتر است.
2- از بعد روش آموزش نيز معلمان از وضع مطلوبي برخوردار نيستند. اين ضعف نسبت به ضعف اول، شديدتر است.
3- موارد 1 و 2 در مورد ساير دست‌اندركاران امر آموزش نيز قابل تعميم است.

زيرنظام مالي و مادي:
1- ميانگين دانش‌آموزان هر كلاس با ميانگين دانش‌آموزان در سطح جهاني تفاوت چنداني ندارد.
2- كمبود مواد آموزشي و كمك آموزشي، نامساعد بودن سيستم گرمايي، سرمايي و نوري، نبود كامپيوتر و نرم افزارهاي آموزشي و كمبود وسايل سمعي و بصري
3- كمبود سرانه آزمايشگاه و كارگاه به ويژه در مدارس راهنمايي
4- نبود ميز و نيمكت‌هاي مناسب در كلاس‌ها با توجه به رويكردهاي جديد مشاركتي آموزش و فعاليت‌هاي گروهي

زيرنظام تحقيق و توسعه:
1- توليد برنامه‌هاي درسي پژوهش محور و توجه به رويكردهاي آموزشي فعال در تعداد زيادي از دروس
2- برگزاري هفته پژوهش و قدرداني از پژوهشگران نمونه
3- نبود هماهنگي بين عناوين پژوشي و نيازهاي آموزشي
4- كافي نبودن مراكز پژوهشي در استان‌هاي مختلف كشور
5- كافي نبودن اعتبارات پژوهشي
6- نبود نظارت بر كاربست پژوهش‌هاي انجام شده
7- نبود تشويق كافي دانش‌آموزان به انجام پژوهش
8- كلي بودن عناوين پژوهش‌ها و در نتيجه غير كاربردي بودن نتايج كلي آن‌ها
9- انجام نشدن پژوهش‌هاي مرتبط با ساحت علوم زيستي

راهبردهاي رسيدن به وضع مطلوب در ساحت علوم زيستي:

راهبردهاي رسيدن به وضع مطلوب ساحت، براساس فراتحليلي كه روي وضع موجود ساحت و نقاط قوت و ضعف آن در ارتباط با وضع مطلوب ساحت صورت گرفته است، اتخاذ و پيشنهاد شده‌اند. راهبردها به تفكيك زيرنظام‌هاي پنج‌گانه ارائه شده‌اند.

1- زير نظام‌ برنامه ريزي درسي و آموزشي
1- تعيين استانداردهاي آموزشي در راستاي ارتقاي سواد زيست محيطي و بهداشتي هماهنگ با استانداردهاي بين‌المللي و بومي
2- توليد برنامه درسي آموزش محيط زيست و بهداشت در سطح ملي و منطقه‌اي، در اين برنامه بايد سهم هر يك از برنامه‌هاي درسي در مقاطع و دوره‌هاي تحصيلي مختلف در ارتقاي سواد زيست محيطي و بهداشتي مشخص شود. هم‌چنين اين برنامه بايد سبب برقراري ارتباط افقي و عمودي بين برنامه‌هاي درسي مرتبط با محيط زيست و بهداشت گردد و از اين طريق انسجام و وحدت بين برنامه‌هاي مختلف محيط زيست و بهداشت حاصل شود.
3- در توليد برنامه‌هاي درسي مناسب در ساحت علوم زيستي با توجه به ماهيت مفاهيم مربوطه، تحقق اهداف نگرشي در اولويت اول، اهداف مهارتي در اولويت دوم و اهداف دانشي در اولويت سوم قرار گيرند.
4- در توليد برنامه‌هاي درسي به اهميت محيط زيست و سلامت به عنوان دو موهبت بزرگ الهي توجه شود و دانش آموزان به قدرداني از اين مواهب تشويق و ترغيب گردند.
5- در توليد برنامه‌هاي درسي، طراحي سيستماتيك برنامه‌هاي درسي محيط زيست و تقابل دو جانبه آن با برنامه‌هاي ارتقاي سلامت مورد توجه قرار گيرد.
6- سازماندهي برنامه‌هاي درسي در ساحت علوم زيستي بايد توجه به يادگيري فعال، احساس مسئوليت در حفظ محيط زيست، تمايل به انجام پژوهش‌هاي علمي، توانايي شناسايي اجزاي سيستم، آگاهي از فناوري‌هاي جديد زيست محيطي و بهداشت، كسب مهارت‌هاي ضروري به كارگيري روش‌هاي علمي، آگاهي از آثار سوء دخالت انسان در محيط زيست و... مورد توجه قرار گيرد.
7- روش‌هاي ياد دهي-يادگيري بايستي به شيوه‌هاي فعال طراحي شوند و كسب مهارت‌هاي ضروري در انجام كارهاي علمي در برنامه‌هاي درسي لحاظ شوند.
8- توجه به به‌كارگيري روش علمي در حل مشكلات محيط زيستي و بهداشتي مورد توجه قرار گيرد.
9- در شيوه‌هاي ارزشيابي معمول و مرسوم بايد تجديد نظر كلي صورت گيرد. ارزشيابي بايد با رويكرد فرايندي انجام گيرد و صرفاً نتايج پاياني ملاك ارزشيابي نباشند.
10- ارزشيابي از فرايند كسب مهارت‌ها مورد توجه قرار گيرد و راه‌هايي براي ارزشيابي از نگرش‌هاي ايجاد شده در دانش آموزان تدارك ديده شود.
11- براي تهيه و توليد برنامه درسي نياز سنجي انجام گيرد و برنامه‌هاي درسي و آموزشي در ساحت علوم زيستي براساس نيازهاي فرد و جامعه در حال و آينده طراحي شوند.
12- تهيه برنامه‌هاي درسي و آموزشي در ساحت علوم زيستي هماهنگ با پيشرفت‌هاي علم و تكنولوژي روز دنيا در اين ساحت تهيه شوند.
13- بين برنامه‌هاي درسي مرتبط با ساحت علوم زيستي در دفتر برنامه ريزي و تأليف و ساير دفاتر به ويژه دفتر سلامت و تندرستي ارتباط و هماهنگي ايجاد شود.

2- زيرنظام‌ مديريت و راهبري
1- كاهش تمركز در مديريت تصميم‌گيري و كاهش تمركز در توليد و انتخاب مواد آموزشي، در اين ساحت با توجه به ويژه بودن مسايل محيط زيستي و بهداشتي در هر محيط، لازم و ضروري است. بنابراين مراكز برنامه‌ريزي بايد در تدارك تهيه و توليد برنامه‌هاي محيط زيستي و بهداشتي براي هر استان و منطقه باشند.
2- بازنگري برنامه‌هاي درسي محيط زيستي و بهداشت در راستاي تدارك راهبردهاي جديد آموزشي در ساحت علوم زيستي و هماهنگي با تكنولوژي روز دنيا در اين حوزه
3- انتخاب مديران قوي و توانا در حوزه برنامه‌ريزي درسي و آموزشي براي مديريت و نظارت بر توليد محتواي آموزشي مناسب براي ارتقاي سواد محيط زيستي و سواد بهداشتي
4- انتخاب مديران مطابق شرايط احراز پست مديريت در سطوح مختلف از صف تا ستاد
5- هماهنگي برقراري ارتباط و تعامل بين مديران ستاد و صف در راستاي اخذ تصميمات واحد براي پيشرفت آموزش‌هاي ويژه در ساحت علوم زيستي
6- تشويق، ترغيب و دادن اختيارات لازم به مديران آموزشي مناطق براي تهيه و توليد برنامه‌هاي آموزشي محيط زيستي و بهداشتي بومي و منطقه‌اي.
7- آموزش مديران ستادي و اجرايي در راستاي مديريت، نظارت و هدايت آموزش‌هاي زيست محيطي و بهداشتي در راستاي توجه به عملكرد يادگيري دانش‌آموزان

3- زيرنظام تأمين نيروي انساني
1- آموزش و تربيت نيروهاي كارشناسي كارآمد در برنامه‌ريزي درسي و آموزشي مسايل مربوط به ساحت علوم زيستي در دو بعد آموزش‌هاي محتوايي و روشي در مراكز ستادي و اجرايي در راستاي درك اهميت محتواي ساحت.
2- تأمين و بهبود موقعيت شغلي متخصصاني كه در آموزش و پرورش به كار اشتغال دارند.
3- انتخاب و انتصاب مديران براساس ضوابط انتصاب مديران
4- آموزش ضمن خدمت مسايل مربوط به ساحت علوم زيستي مديران در سطوح مختلف از مديران ستادي تا مديزان اجرايي. نكته‌اي كه مورد غفلت قرار گرفته اين است كه ظاهراً مديران خود را بي‌نياز از آموزش مي‌دانند، در حالي كه به نظر مي رسد اين گروه نيز همانند بقيه نيروها نيازمند آموزش‌هاي تخصصي و حرفه‌اي ضمن خدمت هستند. آموزش تخصصي مديران به ويژه در مراكز برنامه‌ريزي از اهميت و حساسيت بسيار برخوردار است.
5- تقويت و برگزاري آموزش‌هاي ضمن خدمت معلمان در دو بعد محتوايي و روشي، به ويژه در مراكز استان‌ها در راستاي ارتقاي سواد محيط زيستي و بهداشتي در آن‌ها
6- ايجاد انگيزه و رغبت در معلمان براي شركت در كلاس‌هاي آموزش ضمن خدمت در راستاي به كارگيري يافته‌هاي آن‌ها در كلاس درس.
7- آموزش ويژه مربيان تربيتي مدارس در راستاي درك اهميت سواد محيط زيستي و بهداشتي
8- توجه به بازده و عملكرد يادگيري در آموزش معلمان، مديران مدارس و كارشناسان آموزشي مراكز برنامه‌ريزي و دفاتر ستادي
9- توجه به عملكرد معلمان در دوره‌هاي آموزشي در راستاي تأثير آن بر ارتقاي عملكرد دانش‌آموزان

4- زير نظام مالي و مادي
1- انجام نياز سنجي در راستاي تشخيص نيازهاي درسي آموزشي در ساحت علوم زيستي (سواد محيط زيستي و سواد بهداشتي) در سطح ملي و منطقه‌اي
2- انجام مطالعه تطبيقي در جهت يافتن استانداردهاي جهاني آموزش محيط زيست و بهداشت
3- ايجاد بانك اطلاعاتي عناوين پژوهشي در جهت جلوگيري از انجام پژوهش‌هاي غير مرتبط و تكراري
4- آموزش و هدايت برنامه‌ريزان درسي و كارشناسان دفاتر ستادي در جهت ساختن برنامه‌هاي پژوهش محور در ساحت علوم زيستي
5- مديريت، نظارت و هدايت كاربست يافته‌هاي پژوهشي در بهينه ساختن برنامه‌هاي درسي و آموزشي
6- انجام پژوهشي در راستاي تعيين ميزان سواد محيط زيستي و بهداشتي دانش‌آموزان در راستاي بهبود عملكرد يادگيري آن‌ها

5- زيرنظام تحقيق و توسعه
1- انجام نيازسنجي در راستاي تشخيص نيازهاي درسي آموزشي در ساحت علوم زيستي (سواد محيط زيستي و سواد بهداشتي) در سطح ملي و منطقه‌اي
2- انجام مطالعه تطبيقي در جهت يافتن استانداردهاي جهاني آموزش محيط زيست و بهداشت
3- ايجاد بانك اطلاعاتي عناوين پژوهشي در جهت جلوگيري از انجام پژوهش‌هاي غير مرتبط و تكراري
4- آموزش و هدايت برنامه‌ريزان درسي و كارشناسان دفاتر ستادي در جهت ساختن برنامه‌هاي پژوهش محور در ساحت علوم زيستي
5- مديريت، نظارت و هدايت كاربست يافته‌هاي پژوهشي در بهينه ساختن برنامه‌هاي درسي و آموزشي
6- انجام پژوهشي در راستاي تعيين ميزان سواد محيط زيستي و بهداشتي دانش‌آموزان در راستاي بهبود عملكرد يادگيري آن‌ها

انتهاي پيام