اشاره:
مطالعه‌ي پيشينه‌ي سياست‌گذاري از اولين مراحل سياست‌پژوهي در هر حوزه محسوب مي‌شود. در اين زمينه، اسنادي چون: سند چشم انداز، سياست‌هاي كلان، برنامه‌هاي توسعه و اسناد توسعه‌ي بخشي از مهم‌ترين اسناد سياستي براي مطالعه‌ي اين دسته از پژوهشگران محسوب مي شود.
سياست‌پژوهان براي بررسي دقيق‌تر هريك از موارد پيش‌گفته نيازمند بررسي اسناد و مطالعات پشتيبان آنها هستند، بررسي نقاط قوت و ضعف درون بخش و فرصت‌هاي و تهديدات محيط پيراموني (SWOT) از مهم‌ترين بخش‌هاي اين نوع مطالعات در برنامه‌هاي توسعه است.
آن‌چه كه درپي مي‌آيد هفتمين بخش «سند ملي توسعه بخش كشاورزي و منابع طبيعي در برنامه‌ي پنجساله چهارم توسعه» است كه توسط دبيرخانه ستاد برنامه چهارم وزارت جهاد كشاورزي درموسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي تدوين شده است. درهفتمين بخش از اين سند به بيان وضعيت موجود بخش گياه‌پزشكي- حفظ نباتات، امكانات و قابليت‌ها، محدوديت‌ها و تنگناها، اهداف كيفي و كمي و سياست‌هاي محوري اين بخش پرداخته مي شود.
سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران به دنبال بررسي سياست‌ها و فرآيند سياست‌گذاري در بخش كشاورزي و با توجه به اهميت بالاي مطالعه‌ي پيشينه سياست‌گذاري، متن كامل اين سند را منتشر مي‌كند.
گفتني‌ست پيش از اين مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات متعددي در بررسي پيشينه سياست‌گذاري در بخش كشاورزي، مفاهيم مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي و سياست‌هاي بخش در حوزه‌هاي اقتصادي و فني در سرويس مسائل راهبردي ايران منتشر شده است. خوانندگان گرامي، مي‌توانند گزارش مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات پيش گفته را در اخبار و مجلات الكترونيكي كه در بخش اخبار مرتبط اين خبر آمده است، ملاحظه كنند.
سرويس مسائل راهبردي ايران(rahbord.isna@gmail.com) آمادگي خود را براي دريافت پيشنهادات و مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در اين‌باره اعلام كرده و اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه‌ي عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران ضمن مستندسازي تاريخ سياست‌گذاري و نظارت عمومي بيشتر بر فرآيند سياست‌گذاري عمومي، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت فرآيند سياست‌گذاري درهر حوزه شود.
وضعيت زيربخش حفظ نباتات
فعاليت حفظ نباتات در بخش كشاورزي عمدتاً شامل مبارزه با آفات عمومي و همگاني، قرنطينه گياهي و امور سموم مي‌باشد. حجم اين فعاليت‌ها متناسب با ميزان آفات و بيماري‌ها، حجم واردات و ترانزيت محصولات متغير است.
درخصوص ساير فعاليت‌ها مانند مبارزه بيولوژيك، ضدعفوني بذور و محصولات انباري، مبارزه شيميايي با علف‌هاي هرز آفات و بيماري‌هاي گياهي زراعي و باغي مي‌توان اظهار داشت كه طي دهه (80ـ1370) حجم اين فعاليت‌ها باستثناي چند مورد اندك شديداً افزايش يافته است. به‌ويژه بين سال‌هاي 80-1377 درصد تحقق اهداف برنامه‌ها، به طور ميانگين بيش از 100 درصد بوده است. از جمله اقدامات بسيار مهم اين سازمان، مبارزه بيولوژيك و غيرشيميايي بوده كه از سال 1374 در راستاي برنامه كاهش مصرف سموم شيميايي در دستور كار قرار گرفته است، به‌طوري كه با اجراي اين طرح ميزان مصرف سموم حشره‌كش كاهش محسوسي داشته و سطح مبارزه غيرشيميايي و خصوصاً مبارزه بيولوژيك افزايش يافته است. در حال حاضر بيش از 2 ميليون هكتار از اراضي زير پوشش مبارزه غيرشيميايي قرار دارد و همچنين بيش از 160 هزار هكتار از اراضي مزروعي و باغي نيز بوسيله مبارزه بيولوژيك و با استفاده از حشرات شكارچي و انگل‌ها مورد حمله قرار مي‌گيرند.
امکانات و قابليت‌ها
- وجود نيروهاي كارآمد و تجربيات مفيد در زمينه حفظ نباتات
- وجود موسسات تحقيقاتي و يافته‌هاي ارزشمند تحقيقاتي
- وجود واحدهاي توليدي مواد و عوامل بيولوژيک در کشور
- وجود شبکه‌ي گسترده‌ي نظارت و پيش آگاهي جهت کنترل آفات و بيماري‌هاي گياهي
- وجود پست‌هاي قرنطينه‌اي در مبادي ورودي و خروجي كشور و بين شهري
- وجود آزمايشگاه‌هاي كنترل كيفي سموم، تشخيص آفات و بيماري‌ها و نيز كلينيك‌هاي گياه پزشكي (عمومي و خصوصي)
- وجود سيستم‌هاي كنترل، نظارت در توزيع و فروش سموم شيميايي
محدوديت‌ها و تنگناهاي اصلي
- وجود انحصار دولتي در تهيه و تدارک سموم دفع آفات نباتي و عدم تامين کافي و به‌موقع آن و نيز کيفيت پايين سموم
- فقدان استانداردهاي سنجش و باقيمانده سموم در محصولات کشاورزي توليدي و وارداتي
- عدم هماهنگي لازم بين ارگان‌هاي دولتي ذي‌ربط (وزارت بازرگاني، گمرکات، نيروي انتظامي و قوه قضائيه) با واحدهاي قرنطينه گياهي
- وجود قوانين مغاير و متناقض و نيز دستورالعمل‌هاي ناهماهنگ در امر قرنطينه گياهي
اهداف کيفي بلندمدت (اهداف آرماني)
- ارتقاء و بهبود سطح کمي و کيفي توليد پايدار محصولات زراعي، باغي، جنگلي و مرتعي و به‌ويژه محصولات صادراتي
- استفاده بهينه از سموم شيميايي، ارتقاء امنيت و ايمني غذايي به لحاظ سلامت و بهداشت
- توانمند سازي بهره‌برداران و نهادهاي غيردولتي در امر کنترل آفات و بيماري‌هاي گياهي
- توسعه و تقويت قرنطينه‌هاي گياهي به‌ويژه در مبادي ورودي و خروجي
- حفظ و حراست پوشش گياهي جنگل‌ها و مراتع کشور از گزند عوامل خسارت‌زاي زنده با تأكيد بر روش‌هاي پيش آگاهي
اهداف کيفي پنجساله (جهت گيري‌هاي اصلي)
- ارتقا كمي و کيفي توليدات زراعي و باغي ( به ويژه محصولات صادراتي )
- رفع انحصار تهيه، تدارک و توزيع دولتي سموم دفع آفات نباتي
- اجراي استانداردهاي ملي براي کليه سموم و همچنين استانداردهاي کنترل كيفي براي فنآوري سموم و مواد همراه و استانداردهاي ملي باقيمانده سموم در محصولات زراعي و باغي
- توسعه و گسترش روش‌هاي غيرشيميائي کنترل آفات با محوريت مبارزه بيولوژيک
- توسعه و گسترش دامنه فعاليت بخش غيردولتي در اجراي برنامه‌هاي حفظ نباتات
- افزايش بهره‌وري در كنترل عوامل خسارت‌زا و كاربرد سموم
- ساماندهي مطلوب قرنطينه‌هاي گياهي كشور
- حفاظت و بهره‌برداري كارا و پايدار از منابع طبيعي و پايه‌اي
- تهيه نقشه‌هاي پيش‌آگاهي براي كانون‌هاي بحراني آفات و بيماري‌ها و ايجاد شبكه‌هاي مراقبت
اهداف کمي
- افزايش سطح كنترل و مبارزه با آفات عمومي و همگاني از 65/2 به 3/3 ميليون هكتار
- افزايش سطح كنترل و مبارزه با آفات زراعي و باغي از 13 به 18 ميليون هكتار
- رديابي و کنترل آفات قرنطينه‌اي با نرخ رشد 3 درصد از سطح 600 هزار هکتار به 700 هزار هکتار
- افزايش سطح مبارزه بيولوژيكي با آفات زراعي و باغي از 130 به 160 هزار هكتار
- افزايش سطح شبكه‌هاي مراقبت و پيش آگاهي از 7 ميليون به 5/11 ميليون هكتار
- پوشش 100 درصد قرنطينه گياهي در مبادي ورودي و خروجي کالاهاي کشاورزي با تجهيز و تكميل 100 باب قرنطينه گياهي
- كاهش تاثير سوء سرمازدگي بهاره از 10 درصد به 5 درصد سطح زيركشت
- شناسايي كانون‌هاي بحراني و نيمه بحراني منابع طبيعي از سطح 11 ميليون به 136 ميليون هكتار
- پيش آگاهي و مراقبت از كانون‌هاي بحراني منابع طبيعي به ميزان 5 ميليون هكتار
- پيشگيري و كنترل آفات نباتي جنگل و مرتع (با تاكيد بر مبارزه بيولوژيكي) از 55 هزار هكتار به 135 هزار هكتار
* منابع مالي مورد نياز حفظ نباتات در زيربخش زراعت لحاظ گرديده است.
فعاليت‌هاي محوري
- طرح ساماندهي، توسعه و تجهيز قرنطينه‌هاي گياهي کشور
- طرح کنترل آفات به ويژه آفات عمومي، همگاني و قرنطينه‌اي با رويکرد مديريت تلفيقي (IPM)
- طرح سازماندهي و گسترش شبکه‌هاي مراقبت و پيش آگاهي با جلب مشارکت بخش غيردولتي
- طرح توسعه و گسترش شيوه‌هاي مبارزه غيرشيميائي، بيولوژيک با محوريت توسعه کاربرد مواد بيولوژيک و استفاده بهينه از کود و سم
- آمادگي و مقابله با پديده‌هاي نامناسب جوي و شرايط بحراني از جمله سرمازدگي
سياست‌هاي فضائي و منطقه
- توزيع فعاليت‌هاي نظارت و کنترل آفات براساس شرايط کشاورزي حاکم بر مناطق با اولويت محصولات اساسي
- اعمال مسائل قرنطينه گياهي با تاكيد در مبادي ورودي
اقدامات
اقدامات شامل فعاليت‌هاي سخت افزاري و نرم‌افزاري (قوانين، مقررات، سياست‌ها و روش‌ها) مي‌باشد كه در تحقق اهداف مورد توجه خواهند بود.
1- طرح کنترل آفات به ويژه آفات عمومي، همگاني و قرنطينه‌اي با رويکرد مديريت تلفيقي
- پروژه مبارزه با آفات عمومي و همگاني در بخش زراعي و باغي، جنگلي و مرتع
- پروژه تامين سموم مورد نياز جهت مبارزه شيميايي
- شناسايي كانون‌هاي بحراني و نيمه بحراني منابع طبيعي
2- طرح آمادگي و مقابله با پديده‌هاي نامناسب جوي و شرايط بحراني از جمله سرمازدگي
- اجراي طرح‌هاي تحقيقي ـ اجرايي و كاهش ضايعات ناشي از سرما زدگي
3- طرح سازماندهي و گسترش شبکه‌هاي مراقبت و پيش آگاهي با جلب مشارکت بخش غيردولتي
- پروژه گسترش و استقرار شبکه‌هاي مراقبت و پيش‌آگاهي با رويکرد جلب مشارکت بخش غيردولتي
- توسعه و كمك به ايجاد آزمايشگاه‌هاي توليد مواد بيولوژيك و كلينيك‌هاي گياه پزشكي
- پيش آگاهي و مراقبت از كانون‌هاي بحراني منابع طبيعي
4- طرح توسعه و گسترش شيوه‌هاي مبارزه غيرشيميائي، بيولوژيک با محوريت توسعه کاربرد مواد بيولوژيک و استفاده بهينه از کود و سم
- پروژه توسعه مبارزه غيرشيميائي با آفات و بيماري‌هاي گياهي با تاکيد بر مبارزه بيولوژيک در محصولات کشاورزي
- مبارزه بيولوژيك در بخش منابع طبيعي
- مبارزه فرموني و تركيبات كم خطر در بخش منابع طبيعي
- مبارزه مكانيكي در بخش منابع طبيعي
5- طرح ساماندهي، توسعه و تجهيز قرنطينه هاي گياهي کشور
- پروژه رديابي، کنترل و مبارزه با آفات قرنطينه‌اي
- پروژه تامين، تکميل و تجهيز پست‌هاي قرنطينه‌اي و آزمايشگاه‌هاي مرجع
ادامه دارد...