اشاره:
مطالعه‌ي پيشينه‌ي سياست‌گذاري از اولين مراحل سياست‌پژوهي در هر حوزه محسوب مي‌شود. در اين زمينه، اسنادي چون: سند چشم انداز، سياست‌هاي كلان، برنامه‌هاي توسعه و اسناد توسعه‌ي بخشي از مهم‌ترين اسناد سياستي براي مطالعه‌ي اين دسته از پژوهشگران محسوب مي‌شود.
سياست‌پژوهان براي بررسي دقيق‌تر هريك از موارد پيش‌گفته نيازمند بررسي اسناد و مطالعات پشتيبان آنها هستند، بررسي نقاط قوت و ضعف درون بخش و فرصت‌هاي و تهديدات محيط پيراموني (SWOT) از مهم‌ترين بخش‌هاي اين نوع مطالعات در برنامه‌هاي توسعه است.
آن‌چه كه درپي مي‌آيد چهارمين بخش «سند ملي توسعه بخش كشاورزي و منابع طبيعي در برنامه‌ي پنج‌ساله چهارم توسعه» است كه توسط دبيرخانه ستاد برنامه چهارم وزارت جهاد كشاورزي درموسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي تدوين شده است. در چهارمين بخش از اين سند به بيان وضعيت موجود بخش شيلات، امكانات و قابليت‌ها، محدوديت‌ها و تنگناها، اهداف كيفي و كمي و سياست‌هاي محوري اين بخش پرداخته مي شود.
سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران به دنبال بررسي سياست‌ها و فرآيند سياست‌گذاري در بخش كشاورزي و با توجه به اهميت بالاي مطالعه‌ي پيشينه سياست‌گذاري، متن كامل اين سند را منتشر مي‌كند.
گفتني‌ست پيش از اين مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات متعددي در بررسي پيشينه‌ي سياست‌گذاري در بخش كشاورزي و منابع طبيعي، مفاهيم مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي و سياست‌هاي بخش در حوزه‌هاي اقتصادي و فني در سرويس مسائل راهبردي ايران منتشر شده است. خوانندگان گرامي، مي‌توانند گزارش مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات پيش گفته را در اخبار و مجلات الكترونيكي كه در بخش اخبار مرتبط اين خبر آمده است، ملاحظه كنند.
سرويس مسائل راهبردي ايران(rahbord.isna@gmail.com) آمادگي خود را براي دريافت پيشنهادات و مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در اين‌باره اعلام كرده و اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه‌ي عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران ضمن مستندسازي تاريخ سياست‌گذاري و نظارت عمومي بيشتر بر فرآيند سياست‌گذاري عمومي، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت فرآيند سياست‌گذاري در هر حوزه شود.
وضعيت بخش شيلات
شيلات در بخش كشاورزي از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. از يك سو با تامين حدود 400 هزارتن انواع آبزيان و عرضه آن به بازارهاي داخلي و خارجي نقش مهمي در تامين بخشي از نياز پروتئين حيواني كشور ايفا مي‌نمايد، از سوي ديگر صادرات ماهي، ميگو و خاويار سالانه حدود 60 ميليون‌دلار ارز دلار وارد كشور مي‌نمايد.
تامين اشتغال حدود 120 هزار نفر در آب‌هاي ساحلي نيز از ديگر نكات قابل توجه اين زيربخش مي‌باشد. طي سال‌هاي 80ـ1370 ميزان توليد آبزيان با نرخ رشد ساليانه 98/1 درصد از 327727 تن در سال 1370 به 399000 تن در سال 1380 افزايش يافته است و در مجموع وضعيت تحقق اهداف اين زيربخش در حد 85 درصد بوده است.
با يك بررسي كلي دلايل اصلي عدم تحقق كامل اهداف برنامه شيلات طي دوره مورد بررسي را مي‌توان به عواملي چون عدم تخصيص كافي و به موقع اعتبارات، بالا بودن نرخ سود تسهيلات، كمبود پوشش حفاظت منابع دريايي و مشكلات فني شناورهاي صيادي نسبت داد.
افزايش توليد آبزيان پرورشي در آب‌هاي داخلي از دستاوردهاي مهم اين زيربخش طي دوره مورد بررسي محسوب مي‌گردد. به نحوي كه توليد آبزيان پرورشي از حدود 45 هزارتن در سال 1370 به حدود 74 هزارتن در سال 1380 بالغ گرديده است. درحال حاضر سرانه مصرف آبزيان درکشور ما حدود 5 کيلوگرم است كه در مقايسه با ميانگين جهاني (حدود 17 كيلوگرم) كمتر از يك سوم مي‌باشد. در اين زمينه سازمان شيلات طي سال‌هاي اخير تلاش نموده است با معرفي آبزيان به عنوان غذاي سلامتي و انجام تبليغات لازم درجهت افزايش سرانه مصرف انواع ماهي گام بردارد.
قابليت‌ها و امكانات براي تحقق اهداف كيفي زيربخش شيلات
- وجود ذخاير مناسب و كمتر برداشت شده، تنوع گونه‌اي و فلات قاره كم عمق و گسترده براي ماهيگيري و نزديكي به صيدگاههاي آب‌هاي آزاد اقيانوس هند
- وجود منابع آبي و اراضي مستعد (ساحلي و غيرساحلي)، تنوع اقليمي، تنوع زيستي ذخاير آبزيان براي تكثيروپرورش آبزيان ( آب‌هاي شيرين، لب شورو شور)
- وجود ناوگان، بنادر ماهيگيري و تاسيسات بندري و مزارع و مجتمع‌هاي تكثير و پرورش آبزيان
- در اختيار داشتن سازوكار نيروي انساني در قالب يگان حفاظت از منابع
- وجود امكانات مناسب در مراكز تكثير و بازسازي ذخاير آبزيان
- وجود صنايع فرآوري، انجماد، حمل و نقل آبزيان و ساير صنايع پيشين و پسين صيد و پرورش آبزيان
- امكان دسترسي به مراكز آموزش عالي و تحقيقاتي تخصصي
- امكان دسترسي به نيروي انساني با تجربه و آگاه به فن آوري ماهيگيري و آبزي پروري
- وجود جاذبه جذب سرمايه و مشاركت بخش غيردولتي و خارجي
- وجود بازار و ظرفيت‌هاي مناسب براي توسعه صادرات
- وجود تشكل‌ها و امكان مشاركت بهره‌برداران و توليدكنندگان در فعاليت‌هاي شيلاتي
مسايل و مشكلات اصلي در مقابل تحقق اهداف كيفي زير بخش شيلات
- بالابودن نرخ سود تسهيلات بانكي
- عدم كفايت امكانات زيربنايي توسعه آبزي پروري
- فراگيربودن روش‌هاي صيد غيرانتخابي
- ناكافي بودن هماهنگي منطقه‌اي با كشورهاي همسايه به منظور اعمال مديريت حفاظت و بهره‌برداري از ذخاير مشترك
- ناهماهنگي در تخصيص و مديريت منابع آب و مديريت مناطق ساحلي
- ناكافي بودن تجهيزات و خدمات پشتيباني ساحلي در بنادر صيادي و مراكز تخليه صيد
- تحت فشار بودن ذخاير گونه‌هاي كفزي و فقدان امكانات و منابع لازم براي بازسازي ذخاير
- تهديد فزاينده زيستگاه‌هاي طبيعي آبزيان و فقدان آگاهي‌هاي عمومي
- نارسايي و تداخل قوانين و آيين‌نامه‌ها براي اعمال مديريت موثر ماهيگيري، آبزي‌پروري، حفاظت منابع و برخورد با تخلفات
- كمبود پژوهش و تحقيقات كاربردي در فعاليت‌هاي شيلات
- نامناسب بودن روش‌هاي حمل و نقل، نگهداري، فرآوري، عرضه آبزيان و ناكارآمدي ساختار بازار آبزيان
اهداف كيفي شيلات (اهداف آرماني)
- افزايش سهم آبزيان در الگوي غذايي كشور
- بهره‌برداري مسئولانه و پايدار از منابع آبزي كشور
- بهبود كيفيت و كاهش ضايعات آبزيان
- حفاظت و بازسازي موثر ذخاير آبزيان
- بهبود الگوهاي مديريت آبزي پروري و صيد با تاكيد بر گسترش مشاركت بهره‌برداران
- بهبود نقش قوانين و مقررات در راهبر، بازسازي، حفاظت و بهره‌برداري پايدار
- گسترش پژوهش‌هاي كاربردي و مهارت آموزي شيلاتي
- ارتقاء سطح دانش و مهارت‌هاي حرفه‌اي نيروي انساني زيربخش
- ارتقاء بهره‌وري از منابع و عوامل توليد
- توسعه فن آوري و پژوهش‌هاي كاربردي به منظور بهره‌برداري پايدار از منابع و ذخاير آبزي
- توسعه پوشش بيمه، عوامل توليد و محصولات در فرآيند صيد و آبزي پروري
- توسعه صنايع تبديلي شيلاتي با تاكيد بر ارزش افزوده بالا
- افزايش كيفيت و تنوع محصولات شيلاتي با تاكيد بر بازار محوري
- افزايش امنيت سرمايه‌گذاري و بهره‌گيري بهينه از منابع و تسهيلات مالي و اعتباري
اهداف كيفي پنج‌ساله (جهت‌گيري برنامه چهارم)
- تامين امنيت غذايي متكي بر افزايش توليد داخلي
- بهبود كيفيت و كاهش ضايعات آبزيان
- توسعه صادرات
- تقويت ساختار بازار
- حفاظت و بازسازي ذخاير
- توسعه صيد از آب‌هاي دور
- ارتقاء بهره‌وري در آبزي پروري پايدار با بهره‌گيري از دانش
- توسعه پژوهش‌هاي كاربردي و فن آوري نوين
اهداف كمي زير بخش شيلات
- افزايش سرانه مصرف 2 گرم پروتين شيلاتي در سال پايان برنامه
- افزايش صادرات از 14389 به 47350 تن در سال پايان برنامه
- افزايش صيد در آب‌هاي جنوب از 299128 به 450000 تن
- افزايش صيد درآب‌هاي شمال از 32533 به 38400 تن
- افزايش پرورش آبزيان از 110200 به 321400 تن
- ارتقاء بهره‌وري در زيربخش شيلات به ميزان 02/0 درصد ساليانه
فعاليت‌هاي محوري
- مطالعات جامع توسعه شيلات
- طرح توسعه پايدار تکثير و پرورش ماهي و ساير آبزيان آب شيرين
- طرح توسعه پايدار تکثير و پرورش ميگو و ساير آبزيان
- تکميل، تجهيز، مديريت و نگهداري مجتمع‌هاي آبزي پروري
- بازسازي ذخاير آبزيان
- مديريت صيد و اصلاح روش‌هاي ماهيگيري
- احداث، تکميل، تجهيز و نگهداري بنادر ماهيگيري
- حفاظت از ذخاير آبزيان
- ارتقاء کيفيت اصلاح ساختار توزيع و فرهنگ مصرف آبزيان و توسعه فرآورده‌هاي شيلاتي
- ارتقاء بهره‌وري و ساماندهي مراکز تخليه صيد
- کمک‌هاي فني و اعتباري طرح‌هاي شيلاتي
سياست‌هاي فضايي و منطقه‌اي
- توسعه صيد به خارج از حيطه انحصاري اقتصادي درآب‌هاي جنوب
- پرورش ماهيان گرمابي در هفت استان مستعد
- توسعه پرورش ماهيان سردآبي در مناطق كوهستاني، كوهپايه اي دركليه استان‌ها
- بازساي ذخاير گونه‌هاي در معرض خطر آب‌هاي ساحلي شمال و جنوب كشور
- مديريت يكپارچه مناطق ساحلي در استان‌هاي ساحلي شمالي و جنوبي
- توسعه فعاليت در مناطق ساحلي جنوب و پشتيباني از سرمايه‌گذاري در توسعه فعاليت تكثير و پرورش آبزيان
- واگذاري مديريت بنادر ماهيگيري در استان‌هاي ساحلي جنوب
- اعمال نظام سهميه بندي صيد در آب‌هاي شمال
- احياء و حفاظت از زيستگاه‌هاي طبيعي در خليج فارس
- شناسايي منابع مستعد آب و خاك براي توسعه فعاليت آبزي پروري
- هماهنگي توسعه فعاليت‌هاي آبزي پروري با مديريت منابع آب در حوزه‌هاي آبريز
- كاهش فشاربه منابع آب‌هاي شمال و هدايت صيادان سنتي به مشاغل جانبي فعاليت توسعه و پرورش ميگو و ماهيان خاوياري
- ايجاد ساختارهاي مديريتي حفاظت، بازسازي، مديريت صيد، صيادي، تكثير و پرورش آبزيان متناسب با ظرفيت اكولوژيكي مناطق
- توسعه فعاليت آبزي پروري به صورت دو منظوره در منابع آب كشاورزي
اقدامات
1- مطالعات جامع شيلات:
- مطالعات اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي شيلات
- مطالعه کاربري GIS در توسعه فعاليت‌هاي شيلاتي
- مطالعات موردي شيلات
- مطالعات توسعه صيد و آبزي پروري
- مطالعه توسعه فن آوري شيلاتي IT وICT
- مطالعات توسعه بازار آبزيان
- مطالعات توسعه بازسازي ذخاير و حفاظت از آبزيان
2- طرح توسعه پايدار تكثير و پرورش ماهي و ساير آبزيان آب شيرين:
- اصلاح نژاد، مولد سازي و تکثيرماهي و ساير آبزيان آب شيرين
- ايجاد تنوع گونه‌اي
- مکان‌يابي و اجراي پايلوت پرورش ماهي در قفس
- بهبود مديريت توليد در مزارع پرورش ماهي و ساير آبزيان
- امکان سنجي توليد، ارتقاء بهره‌وري و نظارت و کنترل انواع خوراک آبزيان
3-طرح توسعه پايدار تكثير و پرورش ميگو و ساير آبزيان آب شور:
- افزايش بهره‌وري در مزارع پرورش ميگو و ساير آبزيان
- اصلاح نژاد، مولد سازي و تکثيرميگو و ساير آبزيان
- تکثير و پرورش آبزيان دريايي
- ايجاد تنوع گونه‌اي در پرورش ميگو
4- تكميل، تجهيز، مديريت و نگهداري مجتمع‌هاي آبزي پروري:
- تکميل و تجهيز مجتمع‌هاي آبزي پروري (ميگو سردآبي، گرمابي)
- تعمير، نگهداري و لايروبي تاسيسات زيربنائي مجتمع‌هاي آبزي پروري
- ساماندهي و ايجاد مديريت درمجتمع‌هاي آبزي پروري
- مساحي، مرمت و تجهيز آب‌بندان‌ها و منابع آبي
5- طرح بازسازي ذخاير آبزيان:
- تامين بچه ماهي، ميگو و ساير آبزيان به منظور رهاسازي
- مولدسازي ماهي، ميگو و ساير آبزيان
- اجراي فن آوري‌هاي نوين به منظورافزايش راندمان تکثير و بازسازي ذخاير
- توسعه و احداث زيستگاه‌هاي مصنوعي آبزيان
- تکميل و مرمت تاسيسات زيربنائي مراکز تکثير و بازسازي ذخاير
6- مديريت صيد و اصلاح روش‌هاي ماهيگيري:
- پايش صيد و بهره‌برداري آبزيان
- توسعه صيد سطح آبزيان درشت، ريز و ماهيان
- بهينه سازي روش‌ها، ابزار و ادوات صيادي
- ارتقاء بهره‌وري عوامل توليد
- تعديل شناورهاي صيادي
7- احداث، تكميل، تجهيز و نگهداري بنادر ماهيگيري:
- توسعه و احداث ابنيه ساحلي و موج شکن
- توسعه و احداث تاسيسات پشتيباني صيد
- لايروبي، ساماندهي پهلوگيري و شناورهاي صيادي
- تکميل و تجهيز بنادر ماهيگيري
8- طرح حفاظت از ذخاير آبزيان:
- احداث، تکميل، تعمير، نگهداري و ابنيه حفاظت منابع آبزيان
- تامين تجهيزات سرمايه‌اي و شناور وسايط حمل و نقل
- تامين تجهيزات مخابراتي و ناوبري حفاظت منابع آبزيان
- گشت، مانور و عمليات ويژه حفاظت منابع آبزيان
- سيستم کنترل از راه دور شناورها
- اصلاح و بهبود روش‌هاي حفاظتي
9- ارتقاء كيفيت اصلاح ساختار توزيع و فرهنگ مصرف آبزيان و توسعه فرآورده‌هاي شيلاتي:
- بهبود و ارتقاء کيفيت آبزيان
- بهبود و توسعه فرآورده‌هاي شيلاتي
- توسعه بازار آبزيان
- ارتقاء فرهنگ مصرف
10- ارتقاء بهره‌وري و ساماندهي مراكز تحليه صيد :
- ارتقاء بهره‌وري و ساماندهي مراکز تخليه صيد
- کمک‌هاي فني و اعتباري آبزي پروري
- کمک‌هاي فني و اعتباري صيد و صيادي، حفاظت از منابع و صنايع
ادامه دارد...