اشاره:
مطالعه‌ي پيشينه‌ي سياست‌گذاري از اولين مراحل سياست‌پژوهي در هر حوزه محسوب مي‌شود. در اين زمينه، اسنادي چون: سند چشم انداز، سياست‌هاي كلان، برنامه‌هاي توسعه و اسناد توسعه‌ي بخشي از مهم‌ترين اسناد سياستي براي مطالعه‌ي اين دسته از پژوهشگران محسوب مي شود.
سياست‌پژوهان براي بررسي دقيق‌تر هريك از موارد پيش‌گفته نيازمند بررسي اسناد و مطالعات پشتيبان آنها هستند، بررسي نقاط قوت و ضعف درون بخش و فرصت‌هاي و تهديدات محيط پيراموني (SWOT) از مهمترين  بخش‌هاي اين نوع مطالعات در برنامه‌هاي توسعه است.
آن‌چه كه درپي مي‌آيد سومين بخش «سند ملي توسعه بخش كشاورزي و منابع طبيعي در برنامه‌ي پنج‌ساله چهارم توسعه» است كه توسط  دبيرخانه ستاد برنامه چهارم وزارت جهاد كشاورزي درموسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي تدوين شده است. در سومين بخش از اين سند به بيان وضعيت موجود بخش دام و طيور، امكانات و قابليت‌ها، محدوديت‌ها و تنگناها، اهداف كيفي و كمي و سياست‌هاي محوري اين بخش پرداخته مي شود.
سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران به دنبال بررسي سياست‌ها و فرآيند سياست‌گذاري در بخش كشاورزي و با توجه به اهميت بالاي مطالعه‌ي پيشينه سياست‌گذاري، متن كامل اين سند را منتشر مي‌كند.
گفتني‌ست پيش از اين مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات متعددي در بررسي پيشينه سياست‌گذاري در بخش كشاورزي، مفاهيم مهندسي كشاورزي و منابع طبيعي و سياست‌هاي بخش در حوزه‌هاي اقتصادي و فني در سرويس مسائل راهبردي ايران منتشر شده است. خوانندگان گرامي، مي‌توانند گزارش مجموعه‌ي كارگاه‌ها و مقالات پيش گفته را در اخبار و مجلات الكترونيكي كه در بخش اخبار مرتبط اين خبر آمده است، ملاحظه كنند.
سرويس مسائل راهبردي ايران(rahbord.isna@gmail.com) آمادگي خود را براي دريافت پيشنهادات و مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در اين‌باره اعلام كرده و اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه‌ي‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران ضمن مستندسازي تاريخ سياست‌گذاري و نظارت عمومي بيشتر بر فرآيند سياست‌گذاري عمومي، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت فرآيند سياست‌گذاري در هر حوزه شود.

وضيعت بخش دام و طيور

با توجه به اين كه اهم فعاليت‌هاي زيربخش امور دام در تامين پروتئين حيواني و كمك به افزايش سهم آن در مصرف مي باشد، بررسي توليد محصولات دامي (گوشت قرمز، شير، گوشت مرغ و تخم‌مرغ ) طي دوره 82-1373 نشان مي‌دهد كه توليد اين محصولات از 6201 هزارتن در سال 73 13با رشدي معادل 4 درصد به 8824 هزارتن در سال 82 13رسيده است. در بين محصولات اين گروه بيشترين رشد مربوط به گوشت مرغ با 5/6 درصد و كم‌ترين آن مربوط به گوشت قرمز با 8/1 درصد رشد مي‌باشد. توليد شير و تخم‌مرغ به‌ترتيب با 2/4 و 3 درصد رشد نيز داراي روند افزايشي بوده است. محدوديت‌هاي توليد براي گوشت قرمز و افزايش قيمت علوفه و استقبال عمومي به سمت گوشت مرغ و جايگزين شدن آن با گوشت قرمز باعث افزايش توليد گوشت مرغ گرديده است كه پيش‌بيني مي‌شود طي برنامه چهارم نيز ادامه يابد.
قابل ذكر آنكه در ارتباط با اهداف برنامه‌ها اكثر اهداف پيش‌بيني شده بيش از 100 درصد تحقق يافته است. اصلاح نژاد دام‌هاي بومي به سمت دام‌هاي پرتوليد، ‌افزايش نسبت دام‌هاي سنگين به دام‌هاي سبك و استفاده از مديريت صحيح بهداشتي و تغذيه‌اي، سرمايه‌گذاري و تضمين آن از طريق تامين نقدينگي واحدهاي توليدي از مهمترين دلايل دستيابي به اهداف برنامه محسوب مي‌گردند. در صورت ادامه روند مذكور البته رشد توليد در اين حد با توجه به افزايش جمعيت و پايين بودن سرانه مصرف بسياري از محصولات دامي نظير شير، گوشت و تخم‌مرغ جواب‌گوي نيازهاي تغذيه‌اي كشور نيست و لازم است با طرح‌هايي همچون طرح جامع شير شتاب بيشتري به جريان افزايش توليد داده شود.

 امکانات و قابليت‌ها زير بخش دام و طيور

- وجود گونه‌ها و اكوتيپ‌هاي متنوع دامي
- وجود تنوع اقليمي و گياهان مرتعي، وسعت جنگل‌ها، مراتع و باغات كه بستر مناسب را براي پرورش زنبورعسل مهيا مي‌كند.
- امكان رشد و ارتقاء توان توليدي دام‌هاي بومي با استفاده از ژن‌هاي مناسب و مقاوم آنها در شرايط محيطي براي مقابله با بيماري‌ها
- وجود ظرفيت‌ها و پتانسيل‌ها و زنجيره‌هاي مختلف توليد طيور صنعتي از جمله لاين، اجداد، مادر، واحدهاي تجاري و صنايع وابسته در امر توليد، فرآوري و عرضه
- سرمايه‌گذاري نسبي در صنايع تبديلي و جانبي وابسته
- وجود دانش فني و نيروي انساني متخصص قابل توجه در زيربخش دام و طيور
- وجود تاسيسات و سرمايه‌گذاري‌هاي مناسب در دامداري‌هاي صنعتي 

 محدوديت‌ها و تنگناهاي اساسي

- ضعف و كمبود منابع غذايي دام
- ضعف مباني قانوني در جهت برقراري امنيت سرمايه‌گذاري در زيربخش دام و طيور
- ناکافي بودن صنايع تبديلي و نگهداري محصولات دام و طيور
- کمبود اعتبارات عمراني و منابع بانکي ارزان قيمت درخصوص سرمايه‌گذاري و نقدينگي
- نابساماني بازارو ناکارائي سياست‌هاي حمايتي از توليد
- نارسائي برنامه‌هاي آموزشي، پژوهشي، تحقيقاتي كاربردي  و ترويجي در‌ جهت پاسخ‌گويي به نياز واقعي زيربخش امور دام
- ضعف در كيفيت و استاندارد محصولات توليدي
- كمبود پوشش بيمه و ضعف برنامه‌هاي حمايتي در شرايط  بحران
- پايين بودن دانش فني توليدكنندگان و عدم بهره‌گيري كافي از فن آوري‌هاي جديد

اهداف کيفي بلندمدت ( اهداف آرماني )

- برقراري امنيت سرمايه‌گذاري در زيربخش امور دام با اصلاح و رفع تنگناهاي قانوني نظام دامداري
- بهبود كيفيت توليدات دامي
- افزايش بهره‌وري منابع دامي، عوامل توليد و توسعه صادرات
- ارتقاء سطح دانش فني توليدكنندگان
- ساماندهي بازار و بکارگيري سياست‌هاي حمايتي مناسب توليد
- خوداتكاتي در محصولات دامي و بهبود شاخص تغذيه در زمينه پروتيين دامي
- شناسايي، ثبت، حفظ و توسعه منابع دامي

 اهداف کيفي پنجساله (جهت‌گيري‌هاي اصلي)

- افزايش کيفيت و استاندارد محصولات دامي و توسعه صادرات
- افزايش توليد محصولات دامي درجهت تامين پروتئين دامي (سرانه 29 گرم در روز)
- افزايش بهره‌وري و راندمان در فرآيند توليد محصولات دامي
- کاهش ضايعات در فرآيند توليد و فرآوري محصولات دامي
- ساماندهي نظام بهره‌برداري و توليد دام
- تقويت و توسعه صنايع و خدمات مرتبط با توليدات و فرآورده‌هاي دامي
- تقويت و توسعه مشارکت تشکل‌هاي غيردولتي در فعاليت‌هاي زيربخش امور دام
- هدفمند نمودن حمايت‌ها و ارتقاء فرهنگ مصرف فرآورده‌هاي دامي
- توسعه فعاليت‌هاي مطالعاتي زيربخش
- حفظ‌ ، بهبود و اصلاح ژنتيکي دامي 

اهداف کمي 

- افزايش عرضه سرانه پروتئين دامي به ميزان روزانه 7/5 گرم تا پايان برنامه چهارم توسعه براساس14/3 گرم از شير، 32/0گرم از گوشت قرمز , 84/1 گرم از گوشت مرغ و 4/0گرم از تخم‌مرغ
- افزايش توليدات دامي از 4/8824 هزارتن در سال 82 13 به 12911 هزارتن در سال 1388
- توليد شير از 6316 هزارتن در سال82 13 به 9556 هزارتن در سال 88 13
- توليد گوشت قرمز از6/751 هزارتن در سال82 13 به 921 هزارتن در سال 88 13
- توليد گوشت مرغ  از 1100 هزارتن در سال 82 13 به 1605 هزارتن در سال 88 13
- توليد تخم‌مرغ از 628 هزارتن در سال82 13 به 789 هزارتن در سال 88 13
- توليد عسل از 28/8 هزارتن در سال 82 13 به 40 هزارتن در سال 88 13
- توليد ساير محصولات دامي از قبيل پشم وكرك به ميزان 35/62 در سال 82 13 به 54/62 هزارتن در سال 88 13، پوست دام سبک از 95/22125 در سال 82 13به 30/22192 هزار جلد در سال 1388، پوست دام سنگين از 74/1891در سال 82 13به 735/2133هزار جلد درسال 1388، روده دام سبک‎از 88/4916درسال  1382به 556 /4931 هزارهنگ در سال 88 13
- توسعه صادرات گوشت مرغ و تخم‌مرغ به ميزان 90 هزارتن 

 فعاليت‌هاي محوري

- طرح جامع شير
- طرح توسعه و افزايش توليدات ماكيان
- طرح توسعه و افزايش توليدات زنبورعسل و کرم ابريشم
- طرح توسعه و افزايش توليد گوشت قرمز و ساير توليدات دامي
- طرح حفظ ، حراست و اصلاح نژاد دام و طيور
- طرح مطالعات توانمندي‌ها و امکان سنجي توسعه دام و طيور
- طرح ملي صدور شناسنامه و شماره گذاري دام
- طرح بهبود مديريت و ارتقاء بهره‌وري واحدهاي توليدي (مرغداري‌ها، دامداري‌ها و زنبورستان‌ها و...)
- طرح بهبود تغذيه و ارتقاء بهره‌وري عوامل و نهاده‌هاي توليد دام و طيور
- طرح بهبود و تجهيز و توسعه جايگاه‌هاي دام و طيور 

سياست‌هاي فضايي و منطقه‌اي

- حمايت از توليد محصولات داراي مزيت منطقه‌اي
- حمايت از توليد محصولات داراي پتانسيل منطقه‌اي با اولويت توليد شير 

اقدامات

1- طرح جامع شير:
- پروژه توسعه و تجهيز آزمايشگاههاي آناليز شير
- پروژه توسعه عمليات ركودگيري شير، فعاليت‌هاي ثبت مشخصات و ارزيابي تيپ گاو و گاوميش
- پروژه آزمون نتايج گاوهاي شيري
- پروژه بهبود مديريت ژنتيكي و افزايش طول عمر اقتصادي گاوهاي شيري
- پروژه ساماندهي شبكه تلقيح مصنوعي و تكنيك همزماني فحلي
- پروژه احداث، تكميل و تجهيز واحدهاي گاو شيري
- پروژه آموزش و ترويج توليد و افزايش مصرف سرانه شير
- پروژه تجهيز و تكميل واحدهاي در دست احداث و ايجاد واحدهاي جديد لبني
- پروژه ايجاد شبكه اطلاع‌ رساني توليدات و نهاده‌هاي دامي
- پروژه ساماندهي نظام توليد شير در واحدهاي نيمه صنعتي و سنتي
- پروژه مطالعه بررسي و شناسائي مناطق مستعد شيرگاو
- پروژه استفاده بهينه از منابع خوراك دام و توسعه سيلوسازي علوفه 

2- طرح توسعه و افزايش توليدات ماكيان:
- پروژه توسعه عمليات اصلاح نژادي در ايستگاه هاي پشتيباني مرغ بومي و ايجاد لاين - پروژه توسعه و پرورش بوقلمون، غاز، اردك، كبك، بلدرچين و شترمرغ
- پروژه افزايش توليد گوشت مرغ و تخم‌مرغ (صنعتي)
- پروژه ساماندهي عرضه توليدات طيور و بهينه‌سازي مصرف آن 

3- طرح توسعه و افزايش توليدات زنبور عسل و كرم ابريشم:
- پروژه افزايش بازده كندوهاي زنبورعسل و توسعه تغذيه تكميلي كلني‌ها
- پروژه توسعه و افزايش زنبورستان‌هاي كشور و ركوردگيري و استاندارد نمودن كندوهاي زنبورعسل
- پروژه تكميل و تجهيز ايستگاه‌هاي پشتيباني زنبور عسل و توليد ملكه اصلاح شده
- پروژه توسعه و افزايش توليدات و ركوردگيري و ثبت مشخصات كرم ابريشم

4- طرح توسعه و افزايش توليد گوشت قرمز و ساير توليدات دامي:
- پروژه توسعه و حمايت از پرواربندي (بره، گوساله، ‌شتر و گاوميش)
- پروژه توليد گوشت قرمز از طريق ترمينال كراس در واحدهاي شيري و بهره‌گيري از گاوهاي گوشتي اصيل
- پروژه ايجاد و توسعه مراكز مكانيزه پشم چيني
- پروژه توسعه و گسترش آميخته گري و تلاقي كردن تجارتي در گوسفند و بز
- پروژه ساماندهي دامداران جنگل‌نشين در خارج از حوزه‌هاي جنگلي

5- طرح حفظ، حراست و اصلاح نژاد دام و طيور:
- پروژه تجهيز و ساماندهي برنامه‌هاي اصلاح نژادي و ايستگاه‌هاي پشتيباني دام
- پروژه راه اندازي سيستم‌هاي نوين تكثير مواد ژني و استفاده كاربردي از ژنتيك مولكولي
- پروژه اصلاح نژاد گاو بومي، گاوميش، گوسفند، بز و شتر
- پروژه حفظ و توسعه نژادهاي اسب و حمايت از ايجاد مراكز كشش
- پروژه تكميل، تجهيز و بهره‌برداري از مراكز اصلاح نژاد دام
- تشكيل بانك ژن و حفظ ذخاير ژنتيكي
- پروژه نگهداري، تكميل و توسعه شبكه رايانه‌اي و اطلاع‌رساني داخلي و خارجي اصلاح نژاد دام و طيور

6- طرح مطالعات توانمندي‌ها و امكان سنجي توسعه دام و طيور:
- پروژه مطالعه و بررسي وضعيت پرورش منابع ژني و توليدات دام‌هاي كشور و زمينه‏هاي توسعه آنها
- پروژه مطالعه و شناسايي وضعيت منابع تغذيه دام و طيور
- پروژه مطالعه و بررسي وضعيت پرورش منابع ژني و توليدات طيور، زنبورعسل و كرم ابريشم و زمينه‌هاي توسعه آنها
- پروژه مطالعه و شناسايي پس آب و آلاينده هاي زيست‌محيطي در زيربخش دام و طيور به منظور توسعه پايدار

7- طرح ملي صدور شناسنامه و شماره گذاري دام:
- پروژه صدور شناسنامه و تعيين هويت دام

8- طرح بهبودمديريت و ارتقاء بهره‌وري واحدهاي توليدي (مرغداري‌ها, ‌دامداري‌ها و زنبورستان‌ها و...)‌:
- پروژه ارزيابي و بهبود عملكرد مرغداري‌ها و زنبورستان‌ها
- پروژه ارزيابي و بهبود عملكرد واحدهاي پرواربندي
- پروژه ساماندهي و بهبود مديريت پرورش ماكيان خانگي در مناطق روستايي و حمايت از مركز تكثيري و ترويجي نيمچه بومي
- پروژه ساماندهي كوچ و استقرار زنبورستان‌ها در مناطق مستعد

9- طرح بهبود تغذيه و ارتقاء بهره‌وري عوامل و نهاده‌هاي توليد دام و طيور:
- پروژه بهبود تغذيه و كنترل كيفي منابع و افزايش بازده غذايي دام و طيور
- پروژه توسعه و تجهيز كارخانجات توليد خوراك آماده
- پروژه توسعه و تجهيز آزمايشگاه‌هاي آناليز خوراك دام و طيور و كنترل كيفي عسل
- پروژه ساماندهي مديران فني به منظور ارتقاء بهره‌وري دام و طيور
- پروژه استفاده از ضايعات كارخانجات و صنايع وابسته كشاورزي

10- طرح بهبود، ‌تجهيز و توسعه جايگاههاي دام و طيور:
- پروژه تكميل و توسعه مجتمع‌هاي دام و طيور
- پروژه بهسازي و نوسازي اماكن دامي
- پروژه تجهيز و نوسازي مرغداري‌هاي كشور

ادامه دارد...