اشاره:
آن‌چه درپي مي‌آيد بخش نخست گزارش اولين كارگاه «نقصان‌هاي طرح بانك اطلاعات كشاورزي ايران» است كه در سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران، ايسنا برگزار شد.
نبود بانك‌هاي اطلاعاتي از مهمترين نقصان‌ها و نقاط ضعف فرآيند سياست‌گذاري عمومي در كشور ماست، اين خلاً در بخش‌هاي مختلف مانع از تشخيص دقيق مسئله، انتخاب راه حل يا اجراي آن مي‌شود. از اين رو بررسي نابساماني بانك‌هاي اطلاعاتي به‌عنوان يكي از نقصان‌ها و نقاط ضعف مشترك فرآيند سياست‌گذاري عمومي در بخش‌هاي مختلف، موضوع مورد بررسي سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران است.  
اجراي بسياري از سياست‌هاي حمايتي، طرح‌هاي توسعه‌اي و بهره‌وري، هم‌چنين اصلاحات سياستي از جمله هدفمند كردن يارانه‌ها و سياست پرداخت يارانه‌ي مستقيم در بخش كشاورزي مستلزم در اختيار داشتن بانك اطلاعات كشاورزي است. از اين رو اجراي پايلوت طرح بانك اطلاعات كشاورزي در ايران گامي بزرگ و قابل تقدير در اصلاح فرآيند سياست‌گذاري بخش كشاورزي در ايران محسوب مي‌شود، اما روشن است كه بازنگري و اصلاح نقصان‌هاي آن قبل از اجرا در سطح ملي مي‌تواند نتايج پربارتري به دنبال داشته باشد و از انجام دوباره‌ كاري‌هايي براي رفع نقايص امروزي در آينده‌ي نزديك پيشگيري كند.
در اولين كارگاهي كه از سوي سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران برگزار شده است، با بررسي فرآيند و ساختار تدوين و طراحي بانك اطلاعات كشاورزي به ارزيابي اين نقصان‌ها پرداخته مي‌شود.
در اين كارگاه كه در محل دفتر مطالعات ايسنا برگزار شد، دكتر احمد علي كيخا نايب رييس كميسيون كشاورزي مجلس شوراي اسلامي، دكترعلي كياني راد عضو هيأت علمي موسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي، مهندس محمد احمدي نماينده‌ي شركت مجري طرح پايلوت بانك اطلاعات كشاورزي در ايران به نمايندگي از وزارت كشاورزي حضور داشتند.
در اين كارگاه همچنين جمعي از دانشجويان كارشناسي ارشد اقتصاد كشاورزي دانشگاه‌هاي تهران نيز حضور داشتند.
گفت و گوهايي تخصصي از اين دست، ضمن آن‌كه به‌عنوان بخشي از تجارب و رفتار متوليان امر در تاريخ سياست‌گذاري كشاورزي ماندگار خواهد شد، از سوي ديگر موجب مي‌شود كه بحث درباره سياست‌ها و برنامه‌هاي سرنوشت ساز كشور به عرصه‌ي عمومي وارد شود و با آشنايي مردم با تبعات واقعي واتخاذ سياست‌هاي مختلف در سرنوشت خود، مفهوم مشاركت تبلور عيني‌تري يابد.
سرويس مسائل راهبردي ايران، هم‌چنين اظهار اميدواري مي‌كند ايجاد يك عرصه‌ي‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و متخصصان و حرفه‌مندان با سياست‌گذاران و مديران درباره‌ي سياست‌ها و برنامه‌هاي كشور، ضمن مستند سازي تاريخ سياست‌گذاري عمومي و نظارت عمومي بيشتر بر اين فرآيند، موجب طرح ديدگاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت فرآيند سياست‌گذاري كشاورزي كشور شود.
سرويس مسائل راهبردي ايران rahbord.isna@gmail.com آمادگي خود را براي انعكاس ديدگاه‌هاي وزارت جهاد كشاورزي، كميسيون كشاورزي مجلس شوراي اسلامي و استادان، متخصصان و حرفه‌مندان در بخش كشاورزي براي بررسي دقيق‌تر ابعاد اين طرح اعلام مي‌كند. 
در ادامه متن اولين بخش از گزارش كامل اين كارگاه به‌حضور خوانندگان گرامي تقديم مي‌شود.

خبرنگار:
درپي كارگاه‌هاي متعددي كه با حضور صاحب نظران و اساتيد دانشگاه‌ها، كارشناسان  وزارت‌خانه و بخش خصوصي، توسط گروه كشاورزي سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران برگزار شد؛ به اين نتيجه رسيديم كه پرداختن به سياست‌هاي حمايتي در بخش كشاورزي مفهومي نخواهد داشت مگر آن‌كه به برطرف كردن نيازهاي آمار و اطلاعاتي در بخش توجه شايسته‌اي شود، به بيان ديگر مي‌توان گفت تدوين و طراحي بانك اطلاعات كشاورزي بايد به‌عنوان پيش‌نياز برخي از سياست‌هاي حمايتي مورد توجه قرار گيرد؛ از آن‌جايي كه وزارت جهادكشاورزي در حال اجراي طرح بانك اطلاعات جغرافيايي به صورت پايلوت در دو استان كشور است، از آقاي مهندس احمدي به عنوان نماينده شركت مجري اين طرح تقاضا مي‌كنيم درباره‌ي ساختار و فرآيند تدوين اين طرح توضيح دهند؟

مهندس احمدي:
طرح بانك اطلاعات جغرافياي كشاورزي ايران با نام اختصاري «BAGKA» حدود يك‌سال است كه در معاونت توليدات گياهي وزارت جهاد كشاورزي درحال بررسي و پيگيري است، معاونت انفورماتيك پرسش‌نامه‌هايي را در اين باره تهيه و ميان كشاورزان توزيع ‌كرد. درحال حاضر اطلاعات كافي و دقيق از چگونگي وضعيت كشاورزي كشور همانند سطح زيركشت، عملكرد كشاورزان شاغل دراين بخش وجود ندارد، بنابراين تهيه‌ي گزارش صحيح از وضعيت موجود كشاورزي و تجزيه و تحليل آماري به‌منظور مديريت كلان و برنامه ريزي‌هاي اساسي كشور امكان‌پذير نيست، به‌همين دليل چنان‌كه عنوان كرديد در كشور ما با توجه به اين خلاً در آمار و اطلاعات براي سياست‌گذاري نيازي جدي به ايجاد بانك اطلاعاتي داريم. 
لازم به توضيح است اكثر آمار و اطلاعاتي كه تا به امروز در كشور گرد آوري شده است جنبه‌ي توصيفي دارند، اين اطلاعات در برخي از مواقع بدون در نظر گرفتن هدفي خاص جمع آوري، بايگاني و در برخي مواقع براي آن‌ها نرم افزاري تهيه و تعبيه مي‌شد، به‌همين دليل است كه نتوانستيم تا به امروز پويايي لازم را در بهره‌گيري از اطلاعات داشته باشيم زيرا اطلاعات توصيفي بايد با اطلاعات مكاني همراه باشد؛ گفتني‌ست طي جلسه‌اي كه با حضور آقاي دكتر جهانسوز، معاون توليدات گياهي وزارت جهاد كشاورزي برگزار شد، اين نتيجه بدست آمد كه طرح بانك اطلاعات كشاورزي بايد به‌نحوي تعريف شود كه پويايي لازم را داشته باشد، بنابراين بايد الگويي بر اساس اطلاعات مكاني درنظر گرفته شود كه قابليت آن را داشته باشد كه بتواند اطلاعات توصيفي متغيرجمع‌آوري شده را در خود جاي دهد. 
يكي از بزرگ‌ترين مشكلات نبود بانك اطلاعات كشاورزي را مي‌توان مشخص نبودن سطوح اراضي كشور دانست، زيرا آمارگيران اطلاعات مورد نياز درباره‌ي مساحت زمين‌هاي زراعي را از خود كشاورز دريافت مي‌كردند و متاسفانه آمارهاي دريافتي در بسياري از مواقع دقيق نبودند، طرح ما در زمينه‌ي بانك اطلاعات جغرافيايي شامل 3 بخش اصلي است:
1- تهيه‌ي نقشه‌ي بلوك‌بندي مزارع به‌عنوان واحدهاي اصلي دربرگيرنده‌ي اطلاعات يا الگوي كاري.
2-جمع‌آوري اطلاعات توصيفي بهره‌برداران هر بلوك، توسط مهندسين ناظر كشاورزي بر اساس پرسش‌نامه‌هاي استاندارد.
3- تهيه‌ي نرم‌افزار ورود اطلاعات جمع‌آوري شده و اتصال آن‌ها به منابع اطلاعات پايه‌ي بلوك‌بندي مزارع، جهت گزارش گيري و تجزيه و تحليل اطلاعات.

خبرنگار:
سازو كار و معيار‌هاي شما براي انتخاب تكنولوژي تهيه‌ي نقشه‌ي بلوك‌بندي مزارع در اين طرح چه بوده است؟ 

مهندس احمدي:
براي تهيه‌ي نقشه‌ي بلوك بندي مزارع روش‌هاي زير وجود دارد:
1- نقشه‌برداري زميني با استفاده از دوربين نقشه برداري.
2- نقشه برداري توسط دستگاه GPS.
3- استفاده از روش‌هاي سنجش از دور شامل پردازش عكس‌هاي هوايي.
4- استفاده از روش‌هاي سنجش از دور شامل پردازش تصاوير ماهواره‌اي.
5- و در نهايت بهره‌گيري از روش‌هاي سنجش از دور همانند پردازش تصاوير رقومي.
لازم به توضيح است 5روش در پيش گفته شده از جهات گوناگوني هم‌چون هزينه، سرعت و امكان انجام كار، دقت كاري، هم‌خواني با اطلاعات جامع كشوري، امكان شناسايي سايرعوارض جانبي، پويايي و امكان به روز كردن وغيره با هم مقايسه شده و در نهايت يكي از آن‌ها به‌عنوان بهترين روش جهت تهيه‌ي نقشه‌ي بلوك بندي مزارع برگزيده شده است.

پردازش تصاوير ماهواره‌اي با امتياز 6+ و پردازش تصاوير رقومي هوايي با امتياز 5+ بيشترين امتياز را براي تهيه‌ي نقشه‌هاي بلوك بندي كسب كردند، حال اگر بخواهيم از ميان اين دو روش، يكي را به عنوان مناسب‌ترين روش انتخاب كنيم، بايد به مقايسه و تفسير دو روش موجود بپردازيم. مناسب‌ترين تصاويرماهواره‌اي از نوع Quick Bird با دقت 60 cm است، گفتني‌ست اين محصول در ليست محصولات تحريم شده‌ي بين‌المللي است و علاوه بر دسترسي مشكل براي دستيابي به آن، هزينه‌هاي ارزي زياد و وابستگي به محصولات خارجي را به همراه خواهد داشت. از سويي اين طرح درمناطقي انجام مي‌شود كه تغييرات سالانه‌ي كرت‌بندي بسيار بالا و اندازه‌ي واحدها و كرت‌هاي كشاورزي كوچك است، در نتيجه نياز به تصاوير با دقت تفكيك بالا و به روز دارند؛ با توجه به موارد در پيش گفته اجراي طرح بانك اطلاعات جغرافيايي، تصاوير رقومي هوايي به‌عنوان تنها منبع اطلاعاتي قابل اعتماد پيشنهاد مي شود. تصاوير رقومي هوايي در ايران توسط سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح تهيه مي‌شود، اين تصاوير بسيار واضح و گويا هستند و دقت تفكيك در آن‌ها 9cm است، به طوري كه در اين تصاوير افراد، اراضي كشاورزي، رودخانه‌ها و... به وضوح ‌مشخص هستند؛ براي نمونه در اين باره مي‌توان به عكس‌هاي گرفته شده از اراضي استان گيلان اشاره كرد. به‌منظور تهيه‌ي نقشه بلوك بندي مزارع ممكن است بر حسب نياز از روش‌هاي پيشرفته‌ي ديگري مانند استفاده از دستگاه GPS براي افزايش دقت كار استفاده شود.

خبرنگار:
آيا فناوري تصاوير رقومي هوايي كاملاً داخلي است و تحريم‌هاي بين‌المللي خلأيي در اجراي طرح در سطح ملي پديد نمي‌آورد؟

مهندس احمدي:
تمام تجهيزات به جز دوربين آن داخلي است! هرعكس گرفته شده توسط تصاوير رقومي هوايي حدود 144 هزار ريال هزينه دارد. گفتني‌ست هزينه‌ي اين تصاوير براي 200هزار هكتار از اراضي استان سمنان 240هزار ميليون ريال شده است به بيان ديگر هزينه‌ي عكس برداري هرهكتار از اراضي در حدود 12هزار ريال شد، در طرح بانك اطلاعات جغرافيايي براي هر بلوك زراعي يك كد 12 رقمي درنظر گرفته شده است.

خبرنگار:
چه اطلاعاتي از واحد بهره‌برداري و شخص بهره‌بردار در قالب اين طرح جمع‌آوري مي‌شوند؟

مهندس احمدي:
اين اطلاعات در16 مورد در طرح بانك اطلاعاتي تعبيه شده است، شايان ذكر است كه با افزايش ديگر موارد به بدنه‌ي طرح مي‌توان بانك اطلاعات جامع‌تري را ارائه داد.

بنابراين موارد پيش‌گفته از مناطق مورد نظر جمع آوري مي‌شود، اما در آينده مي‌توان با ارائه‌ي كد به كشاورز اطلاعات بسيار زيادي ديگري را به بانك اطلاعاتي اضافه كرد.
 نرم افزار GIS داراي اطلاعات پايه‌اي است كه مي‌توان براي آن شاخه‌هاي گوناگوني را تعريف كرد، اما بايد به اين نكته توجه كرد كه افزودن موارد زياد به پرسش‌نامه نياز به زمان بسياري دارد.

خبرنگار:
البته نكته مهم اين است كه به گونه‌اي درباره‌ي موارد پيش‌گفته تصميم گرفته شود كه پس از اجراي طرح، حاصل آن از منظر سياست‌گذاران و برنامه‌ريزان بخش‌هاي مختلف ناقص تشخيص داده نشود و دولت ناگزير به جمع‌آوري دوباره‌ي اطلاعات ديگري نشود، چرا كه در اغلب موارد جمع‌آوري اطلاعات در چند مرحله بسيار پرهزينه تراز انجام اين كار در يك مرحله است، از سوي ديگر روشن است كه هر تأخيري در تدوين اطلاعات مورد نياز سياست‌گذاران، برنامه‌ريزان و مجريان، خود به معناي به تعويق انداختن اصلاح فرآيند‌هايي است كه هر يك هزينه‌هاي زيادي را در حال حاضر به كشور بار مي‌كند. براي نمونه آيا با توجه به اهميت اطلاعاتي هم‌چون اطلاعات آزمون خاك يا اطلاعات مربوط به آفات و بيما‌ري‌هاي واحدهاي توليدي در اجراي برخي از مهمترين سياست‌ها نبايد در مراحل اوليه‌ي جمع‌آوري اطلاعات، اين موارد نيز در نظر گرفته مي‌شد؟

مهندس احمدي:
من مخالفتي با درنظر گرفتن اطلاعات مربوط به خاك در بانك اطلاعاتي ندارم. اين اطلاعات در زمان مناسب جمع آوري شده و در نرم افزار GIS جايگاه خاص خود را خواهند داشت و اطلاعات خاكشناسي به بلوك زراعي بهره برداران اضافه خواهد شد. اما در حال حاضر اين اقدامات منجر به افزايش هزينه‌ها مي شود.
خوب است توضيح دهم موسسه‌ي بين المللي(the International Maize and Wheat Improvement Center (CIMMYT در راستاي بهبود وضعيت و بهره‌وري كشاورزي با ايران همكاري مي‌كند، در اين‌باره مي‌توان به ضبط بازتاب امواج الكترومغناطيس همانند بازتاب گرماي تشعشعي خورشيد از سطح پوشش گياهي در اين دشت اشاره كرد؛ براين اساس اگر ميزان آفت در مزرعه‌اي بالا رود، به دليل كاهش ميزان كلروفيل، گرماي تشعشعي در مزرعه كم خواهد شد، و اين موضوع به معناي ضعف و آسيب ديدگي گياه به‌دليل حضور آفات در مزارع است. شايان ذكر است اين موسسه در دشتي به مساحت 250 هزار هكتار در مكزيك كه به بلوك ‌هايي با وسعت 21*2سانتي متر تقسيم بندي و با منبع آبي همانند سد كرج آبياري شده، تحقيقاتي انجام داده است كه تصاوير ماهواره‌اي فوق العاده‌اي ازاين دشت بدست آمده است. بنابراين با استفاده از تصاوير ماهواره‌اي به‌راحتي مي‌توان مشكلات فيزيولوژيكي را در واحدهاي زراعي تشخيص داد و از به وقوع آمدن بحران‌هايي همانند شيوع آفت، بيماري، علف هرز وهم چنين احتمال پيدايي ديگر مشكلات جلوگيري كنيم. بنابراين بهره‌گيري ازعكس‌هاي هوايي امكان تشخيص وضعيت مزرعه (بحران يا عادي بودن) را به ما مي‌دهد.
درتحقيق آماري ديگر صورت گرفته در دشت مكزيك مشخص شد كه آبياري به موقع در كشت‌هاي آبي مي‌تواند ميزان محصول را 5 درصد افزايش، و كاهش آبياري به واسطه‌ي خشكسالي آن‌را 7 درصد كاهش ‌دهد. از سوي ديگر بارندگي مناسب و به‌موقع در كشت ديم ميزان محصول را 3 درصد افزايش و عدم كنترل علف‌هاي هرز در هنگامي‌كه زمين‌هاي زراعي در وضعيت آيش هستند ميزان محصول را 5 درصد كاهش مي‌دهد. در نهايت به كمك تصاوير ماهواره‌اي و بهره‌گيري از بلوك بندي زراعي توانستند مواردي مانند نوع گياه، عملكرد محصول، توپوگرافي خاك، نهاده‌هاي مصرفي و پوشش علف‌هاي هرز را مشخص كنند و به نتيجه‌ي اقتصادي دلخواه برسند. در كشورما نيز با اجراي چنين طرح‌هايي مي‌توانيم صرفه‌جويي و مصرف بهينه‌ي نهاده‌هاي مصرفي همانند كود، سم و ديگر نهاده‌هاي كشاورزي را داشته باشيم، اما پايه و اساس اين كار تهيه‌ي نقشه‌هاي هوايي و بلوك‌هاي زراعي است، بنابراين با استفاده از اين طرح مي‌توان مديريت و كنترل مناسبي را اعمال كرد. طرح بانك اطلاعات جغرافياي كشاورزي ايران، به شكل پايلوت در استان گيلان انجام شده است و در استان سمنان نيز در حال اجرا است. در زمينه‌ي اجراي اين طرح در ساير استان‌ها قرار بر اين است كه نقشه‌برداري از استان‌هاي بحراني مانند استان‌هاي شمالي كشور كه قيمت اراضي در آن‌ها بالاست، آغاز شود؛ چراكه آمارهاي بسيار متفاوتي در ارتباط با عوامل موثر در توليد محصولات كشاورزي در اين مناطق وجود دارد كه اين آمارها بايد اصلاح شوند. خوشبختانه با توجه به پيشرفت علوم مربوط به ماشين‌آلات و ربات در كشور، مي‌توانيم به كمك مهندسان خبره در اين علوم ابزارآلات مورد نياز و پيشرفته را تهيه و مورد استفاده قرار دهيم.

خبرنگار : 
شما به پرسشنامه‌اي 16 موردي براي جمع‌آوري اطلاعات اشاره كرديد، توضيح دهيد كه اين 16 مورد از ميان چه موضوعات ديگري، در چه سازوكاري انتخاب شده‌اند؟

مهندس احمدي:
پرسش‌نامه‌اي كه در حال حاضر براي اين طرح تدوين شده است در ابتدا يك پرسش‌نامه 300 موردي بود كه تنها با درنظر گرفتن موارد كليدي و مورد نياز آن با 16 مورد نهايي شد. يكي از موارد مهم در پرسش‌نامه نحوه‌ي مالكيت اراضي است؛ كه از جمله مشكلات موجود در اين راستا وجود زمين‌هاي كشاورزي بدون سند و از سويي سند براي زمين‌هايي كه اصلاً وجود خارجي ندارد .

ادامه دارد...