در عصر ارتباطات نمي‌توان اينترنت را بدون روزنامه‌نگاري و يا روزنامه‌نگاري امروز را بدون اينترنت تصور كرد؛ بي‌شك، در دنياي رسانه‌يي امروز، اين دو موضوع مانند روزنامه‌نگاري و صنعت چاپ، روزنامه‌نگاري و عكاسي، روزنامه‌نگاري و راديو و تلويزيون با هم معنا مي‌شوند.
به گفته‌ي تحليلگران، پيدايش روزنامه‌نگاري آنلاين يا ديجيتالي از دهه‌ي 1990 در آمريكا و سپس اروپا، حوزه‌ي روزنامه‌نگاري را به دليل ارايه‌ي خدمات آنلاين، از ابعاد مختلف تحت‌الشعاع خود قرار داد، به‌گونه‌اي كه امروز به مدد امكاناتي كه خبرگزاري‌ها در اختيار مخاطبان قرار داده‌اند، آن‌ها، حتى وقتى مشغول چت کردن با دوستان و يا چک کردن ايميل‌شان هستند نيز مي‌توانند همزمان، تازه‌ترين خبرها را دريافت و مشاهده كنند؛ بنابراين آنلاين بودن، علاوه بر فراهم كردن امکان توليد در هر لحظه، اين امکان را هم در اختيار مخاطبان قرار مي‌دهد که به‌طور اختصاصي، با تعريف علايق خود، به اطلاعات مورد نظرشان دست يابند.
روزنامه‌نگاري آنلاين كشور، مراحل مقدماتي خود را طي مي‌كند
به گزارش خبرنگار رسانه‌ي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، علي‌اصغر كيا - مدير گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي - در اين باره معتقد است: روزنامه‌نگاري آنلاين كشور، در حال حاضر مراحل مقدماتي خود را طي مي‌كند كه با آموزش مهارت‌هاي خاص و تربيت متخصصان مي‌تواند به توسعه‌ي بيشتري نيز دست يابد.
وي با تاكيد بر اين كه روزنامه‌نگاري الكترونيكي يا سايبر، مفهوم جديدي است كه در حوزه‌ي تكنولوژي‌هاي ارتباطي كاربرد بيشتري دارد، اظهار كرد: روزنامه‌نگاري آنلاين، شكل جديدي از روزنامه‌نگاري است كه سرعت، كيفيت و انتقال اخبار و اطلاع رساني در آن با روزنامه‌هاي چاپي كاملا متفاوت است. بستر اصلي اين نوع از روزنامه‌نگاري، اينترنت و دسترسي به اين شبكه‌ي جهاني است.
او با اشاره به اينكه سرعت بالاي انتشار اخبار و اطلاعات، از شباهت‌هاي مهم خبرگزاري‌ها و روزنامه‌هاي آنلاين است، تصريح كرد: خبرگزاري‌ها با تغيير ساختار، نحوه‌ي گزينش و دورازه باني خبر و نيز طراحي برنامه‌هاي مختلف سعي كرده‌اند به سرعت و صحت انتقال اطلاعات درست مانند روزنامه‌هاي آنلاين توجه كنند.
او درباره‌ي وبلاگ‌ها نيز گفت: عملكرد آن‌ها كاملا متفاوت از روزنامه‌هاي آنلاين است و اغلب به شكل خاطره‌نويسي شخصي بوده و تاييد صحت اخبار منتشره در آن‌ها نيز هميشه قابل انجام نيست، ضمن اينكه نوع نگارش اين حوزه نيز، با روزنامه‌نگاري آنلاين تفاوت زيادي دارد.
يافته‌ها و پيش‌فرض‌هاي دانش ژورناليسم، پاسخگوي نيازهاي روزنامه‌نگاري آنلاين نيست
سعيدرضا عاملي - دانشيار گروه ارتباطات دانشگاه تهران - نيز در اين باره مي‌گويد: يافته‌ها و پيش‌فرض‌هاي دانش ژورناليسم، پاسخگوي نيازهاي امروز روزنامه‌نگاري آنلاين نيست و تعامل همزمان و پيوسته با مخاطب و ارزش‌گذاري بر او، اصلي‌ترين تفاوت اين حوزه و روزنامه‌نگاري سنتي است كه در آن، قدرت مخاطب به حداكثر رسيده و فاصله‌ي بين اتفاق واقعيت و روايت آن به كمترين حد خود مي‌رسد.
او با تاكيد بر اينكه روزنامه‌نگاري سنتي براي رسيدن به روزنامه‌نگاري آنلاين، از پنج مرحله گذر كرده است، اظهار كرد: انتقال روزنامه‌نگاري فيزيکي به مجازي، انتقال روزنامه‌نگاري مرکزي به غير مرکزي، انتقال روزنامه‌نگاري آنالوگ به ديجيتال، انتقال روزنامه‌نگاري متني و تک رسانه‌يي به چند متني و چندرسانه‌يي و همچنين انتقال روزنامه‌نگاري پيوسته به روزنامه‌نگاري هايپرتکست، مراحل انتقال و گذار از روزنامه‌نگاري سنتي به روزنامه‌نگاري آنلاين به حساب مي‌آيند.
وي با اشاره به اينكه روزنامه‌نگاري آنلاين و سنتي، در سه قلمرو ظرفيت توليد، تعامل با مخاطب و تفاوت عامل زمان و مكان در توليد مطلب، با هم قابل مقايسه هستند، افزود: ژورناليسم آنلاين، منطق ارتباطي بازنمايي واقعيت و خود واقعيت را تغيير مي‌دهد و جهان واقعي‌تري را در عرصه‌ي بازنمايي رسانه‌يي منعکس مي کند.
روزنامه‌هاي آنلاين داخلي هنوز با نقطه‌ي مطلوب فاصله دارند
اما علي‌اصغر محكي - سردبير روزنامه‌ي همشهري - هم دراين باره معتقد است: روزنامه‌نگاري آنلاين، نوعي روزنامه‌نگاري مبتني بر انقلاب ديجيتالي است كه از محيط وب، به عنوان ابزاري براي گزارش و انتشار خبر استفاده مي‌كند، ضمن اينكه در مقايسه با ساير ژانرهاي روزنامه نگاري، جديدتر و به فن‌آوري‌هاي جديد ارتباطي و اطلاع‌رساني نيز به شدت وابسته است.
وي با تاكيد براين كه صاحبنظران، تعاريف متفاوتي براي روزنامه‌نگاري آنلاين ارايه كرده‌اند كه در اين ميان، برخي آن را با روزنامه‌نگاري سايبر مترادف دانسته‌اند، اظهار كرد: اسكن صفحات نسخ چاپي، ارايه‌ي ديدگاه‌ها و نظرات گروه‌هاي مختلف در قالب خبر، مصاحبه، گزارش و غيره فارغ از ساختار رسمي موسسات مطبوعاتي (البته بدون داشتن نسخه‌ي چاپي) و قرار دادن آن‌ها بر روي اينترنت، همچنين ارايه‌ي نسخه‌هايي متفاوت از نسخه‌هاي چاپي بر روي اينترنت با امكاناتي از قبيل جست‌وجوي واژه به واژه‌ي اينترنتي، گرافيك متفاوت و غيره از جمله‌ي انواع مختلف روزنامه‌نگاري آنلاين هستند.
او افزود: روزنامه‌نگاري آنلاين يا سايبر، فرآيندي است كه بر اساس آن، اخبار و اطلاعات از منابع اينترنتي جمع‌آوري شده، در يك فضاي سايبر پردازش، سپس در محيط گرافيك آنلاين وارد و منتشر مي‌شود كه اين نوع از روزنامه‌نگاري در كشور ما، هم‌چنان با نقطه‌ي مطلوب خود فاصله دارد.
اين مدرس ارتباطات تصريح كرد: خبرگزاري‌هاي داخلي كشور نيز در حال حاضر، با توجه به استفاده از محيط وب در جمع‌آوري، پردازش و انتشار اطلاعات، عملكردي شبيه روزنامه‌نگاري سايبر پيدا كرده‌اند، ضمن اين كه وبلاگ‌ها نيز گونه‌اي از همين نوع روزنامه‌نگاري، يعني روزنامه‌نگاري آنلاين و سايبر محسوب مي‌شوند كه البته ساختار رسمي و نهادي نداشته و شخصي هستند.
ديدگاه خاصي در حوزه‌ي روزنامه‌نگاري آنلاين در كشور وجود ندارد
بيژن نفيسي - مدرس ارتباطات - نيز در اين باره مي‌گويد: ديدگاه و حتي برنامه‌ي دانشگاهي خاصي در حوزه‌ي روزنامه‌نگاري آنلاين در كشور وجود ندارد و فعالان اين حوزه، ضمن داشتن دانش روزنامه‌نگاري كه خميرمايه‌ي اصلي اين نوع روزنامه‌نگاري است، بيشتر بر اساس تجربه عمل مي‌كنند.
او با تاكيد بر اينكه روزنامه‌نگاري آنلاين، يك روزنامه‌نگاري باز است كه در هر لحظه مي‌توان به آن دسترسي داشت و محتوايش را تغيير داد، اظهار كرد: شيوه‌ي مورد استفاده در روزنامه‌هاي آنلاين، با روش موجود در سايت‌هاي خبري شباهت زيادي دارد، اما در اين نوع روزنامه‌نگاري، اولويت اول با مطالعه‌ي تحصيلي است، در حالي كه در وب‌سايت‌هاي خبري، بيشتر نگاهي خبري حاكم است.
وي افزود: در روزنامه‌نگاري آنلاين از هر جايي مي‌توان خبر توليد و ارايه كرد و از هر كجاي ديگري نيز مي‌توان آن را مصرف كرد و از آنجا كه طبق پيش‌بيني برخي نظريه‌پردازان، آينده روزنامه‌نگاري جهان، به دست روزنامه‌هاي آنلاين خواهد بود، روزنامه‌هاي چاپي نيز بايد به تدريج به سمت اين نوع از روزنامه نگاري حركت كنند. البته با وجود اين نظريه‌پردازي‌ها، هنوز هم روزنامه‌هاي چاپي، كارايي خود در جوامع از دست نداده‌اند.
وي خاطر نشان كرد: گرچه در حال حاضر روزنامه‌نگاران فعال در حوزه‌ي آنلاين، كمتر خود را با مسايل فني درگير مي‌كنند و اين امر بيشتر به عهده‌ي متخصصان است، اما همراه با رشد اين نوع از روزنامه نگاري در كشور، روزنامه‌نگاران هم بايد با پيشرفت‌هاي روز محيط سايبر آشنا شوند و سعي كنند امكانات موجود در اين حوزه از قبيل نرم‌افزارهاي كمك كننده به صحفه آرايي مناسب‌تر، صوت و تصوير، دسترسي به عكس‌هاي متعدد و لينك دادن به منابع ديگر براي كامل كردن خبرشان و به بيان ديگر امكانات چندرسانه‌يي استفاده كنند كه اين امكانات در روزنامه‌هاي چاپي به دليل محدوديت زمان و مكان قابل اجرا نيست، ضمن اينكه همين امور جذابيت بيشتر روزنامه‌هاي آنلاين را باعث شده است.
وجود روزنامه‌هاي آنلاين، به معناي گسترش آگاهي‌دهي است
از سوي ديگر محمدمهدي فرقاني - استاد ارتباطات - هم در اين باره معتقد است: روزنامه‌هاي آنلاين نسبت به روزنامه‌هاي سنتي شخصي‌تر بوده و به ذوق و علايق صاحبانشان نزديك‌ترند، در حالي كه خبرگزاري‌ها در ارايه‌ي اخبار، بيشتر نهادي بوده و به نياز مخاطب و جامعه اهميت بيشتري مي‌دهند.
وي با تاكيد بر اين كه روزنامه‌هاي آنلاين، همان كاركردهاي روزنامه‌هاي مكتوب را در فضاي مجازي ارايه مي‌كنند، اظهار كرد: برخورداري از توانايي بالقوه‌ي تغيير در محتوا، از تفاوت‌هاي بارز روزنامه‌هاي آنلاين و مكتوب است، يعني در حوزه‌ي روزنامه‌هاي آنلاين مي‌توان، به طور پيوسته محتوا را تغيير داد و اين تغيير نيز پيرو پيچيدگي‌هاي خاصي نيست.
او افزود: در دنياي رسانه‌يي امروز، تفاوت ميان فعاليت خبرگزاري‌ها و روزنامه‌هاي آنلاين، عملا بسيار كم شده است، چراكه خبرگزاري‌هاي حال حاضر كشور، از تعريف سنتي خود، يعني ايفاي نقش واسطه ميان منبع خبر و مخاطب فاصله گرفته و خود، خبرها را توليد و عرضه مي‌كنند و مخاطب، به طور مستقيم اخبار را از آن‌ها دريافت كند.
او درباره‌ي ضرورت گسترش روزنامه‌نگاري آنلاين نيز گفت: وجود روزنامه‌هاي آنلاين، به معناي گسترش ابزارهاي اطلاع‌رساني و آگاهي‌دهي است كه اين امر نيز حق و قدرت دسترسي به اطلاعات را افزايش داده و در نتيجه قدرت انتخاب مخاطب را افزايش مي دهد. به عقيده‌ي من هر وسيله‌اي كه بتواند در خدمت آزادي بيان، انتشار و افزايش دسترسي به اطلاعات باشد، در جوامع قابل توجه بوده و بايد ارتقاء يابد.
روزنامه‌نگاري آنلاين، مفهوم تيراژ در مطبوعات را دگرگون كرده است
حميد ضيايي‌پرور - مدرس ارتباطات - نيز در اين باره مي‌گويد: روزنامه‌نگاري آنلاين، مفهوم تيراژ در مطبوعات را كاملا دگرگون كرده، مفاهيم دروازه‌باني خبر، مميزي و سانسور نيز در آن بسيار كمتر ديده مي‌شود، ضمن اينكه خطوط قرمز نيز در آن، نسبت به رسانه‌هاي سنتي بسيار كم‌رنگ‌تر است.
وي افزود: روزنامه‌نگاري آنلاين كه از آن به عنوان روزنامه‌نگاري الكترونيكي و يا سايبر نيز ياد مي‌شود، هر نوع ژورناليسم يا رسانه‌نگاري كه به كمك ابزارهاي الكترونيكي مانند اينترنت، رايانه و تلفن همراه انجام مي‌شود را شامل شده و هر فردي كه در توليد، انتقال و انتشار اطلاعات از طريق اين ابزارها عمل كند نيز ژورناليست آنلاين ناميده مي‌شود.
او ادامه داد: تفاوت روزنامه‌نگاي آنلاين با روزنامه‌نگاري سنتي در اين است كه روزنامه‌نگاري آنلاين داراي ويژگي‌هايي از قبيل فراگير و تعاملي بودن، سرعت انتشار بالا و استفاده از امكانات مولتي‌مدياست كه مثلا در حوزه‌ي تعاملي بودن، اين نوع از رسانه با سرعت تقريبا همزمان با انتشار اولين اطلاعات، مي‌تواند از واكنش مخاطبان نسبت به آن‌ها اطلاع يابد.
به گفته‌ي وي خطوط قرمز در روزنامه‌نگار آنلاين نسبت به رسانه‌هاي سنتي بسيار كم‌رنگ‌تر است، به اين معنا كه با وجود كنترل‌هايي مانند فيلترينگ، بازهم فضاي آنلاين، آزاد‌تر، دموكراتيك‌تر و در نتيجه جذاب‌تر است.
ضيايي‌پرور وب‌سايت‌هاي خبري، وبلاگ، روزنت، نشريات الكترونيكي و خبرگزاري‌ها را از اشكال مختلف روزنامه‌هاي آنلاين دانست و افزود: در حوزه‌ي وبلاگ، در حال حاضر وضعيت خوبي را در كشور شاهد هستيم، در حالي كه در زمينه نشريات آنلاين كه علاوه بر نسخ چاپي، نسخه‌ي الكترونيكي نيز ارائه مي‌كنند، دو يا سه نشريه بيشتر در كشور موجود نيست.
اين مدرس دانشگاه، افزايش سرعت اينترنت و ضريب نفوذ آن را، براي دسترسي بيشتر مردم به اينترنت، از راه‌هاي ارتقاي روزنامه‌نگاري آنلاين در كشور عنوان و تصريح كرد: تدوين قوانين حمايتي، در اين حوزه بسيار موثر خواهد بود، گرچه به نظر نمي‌رسد اين قوانين به زودي آماده شود، چرا كه لايحه‌ي مبارزه با جرايم اينترنتي، پس از گذشت مدت‌ها، هنوز بلاتكليف است.
به عقيده‌ي كارشناسان رسانه‌يي انتشار خبرها در فضاى اينترنت مختصات خاص خود را دارد؛ در اين نوع روزنامه‌نگاري، مخاطب به‌جاى اينکه روزنامه را در دست بگيرد و در مکانى آرام آن را مطالعه کند، پشت رايانه نشسته، تلفن را اشغال مى‌کند و به وب‌سايتى متصل مى‌شود که به آن علاقه دارد و از آنجا که بابت هر لحظه نشستن پشت رايانه و اشغال كردن خط تلفن، هزينه نيز صرف مى‌کند، در وهله‌ي اول مطالب را اسکن مى‌کند و با دقت نمى‌خواند؛ بنابراين توصيه مى‌شود در اين نوع از روزنامه‌نگارى، چنان چيدمانى در اختيار مخاطب قرار گيرد که به اسکن کردن مطلب از سوى او کمک کند، البته اين، بدان معنا نيست كه سبک جديدي براي نگارش خبر در اين نوع از روزنامه‌نگاري شكل گرفته باشد.
تعاملي بودن از ويژگي‌هاي روزنامه‌نگاري آنلاين است
حسن نمك‌دوست تهراني - مدرس ارتباطات - هم در اين باره معتقد است: امكان قرار دادن هر متن در بافت جهاني خود و تعاملي بودن، از ويژگي‌هاي مهم روزنامه‌نگاري آنلاين است.
وي افزود: روزنامه‌نگاري آنلاين، همان روزنامه‌نگاري کاغذي، اما برخوردار از امکانات آنلاين است كه در اين نوع روزنامه‌نگاري، مرزهاي زمان و مکان براي توليد، توزيع، عرضه و مصرف روزنامه از ميان مي‌رود، درحالي که روزنامه‌نگاري کاغذي، در ظرف زمان و مکان محدود است.
او ادامه داد: روزنامه‌ي كاغذي، معمولاً در هر شبانه روز، حداکثر سه يا چهار نوبت منتشر مي‌شود، در حالي‌كه روزنامه‌نگاري آنلاين اين امکان را فراهم مي‌آورد که در هر لحظه، محتوايي را در هر کجاي جهان توليد و در هر زمان و مكان ديگري از جهان مصرف کنيم، به‌بيان ديگر در روزنامه نگاري آنلاين، با ارسال هر خبر تازه، که امکان عملي آن ميسر است و بايد نيز چنين باشد، پيوسته و بي‌وقفه روزآمد مي شويم.
اين مدرس دانشگاه با اين توضيح كه معمولا هر اتفاق خوبي ممكن است پيامدهايي نيز داشته باشد و با اشاره به اينكه تغيير پيوسته و بي وقفه‌ي محتوا در روزنامه‌نگاري آنلاين هم، ممكن است مخاطب را در يافتن اخبار مورد نظرش، با كمي سردرگمي مواجه کند، ادامه داد: وجود امكان جست‌وجو و يا امکان RSS در تمام سايت‌هاي خبري، براي رفع همين نقص است تا بتوان با مشخص كردن علايق خبري خود، خبرهاي مورد نظر را از ميان سايت‌هاي مختلف، در اختيار داشت.
وي درباره‌ي خلاصه‌نويسي در روزنامه‌نگاري آنلاين نيز گفت: در تمامي اشکال روزنامه‌نگاري، اعم از کاغذي، راديو - تلويزيوني، ويديويي و همچنين سايبر، خلاصه‌نويسي جزو ملزومات است، چراكه تجربه نشان مي‌دهد انسان امروزي، وقت خيلي زيادي براي خواندن مطالب نمي‌گذارد، ضمن اينکه ارتباط معکوسي بين حجم مطلب و ميزان مخاطبان نيز وجود دارد؛ به اين معنا كه هرچه به حجم مطلب اضافه شود، از ميزان مخاطبان کاسته مي‌شود.
نمك‌دوست با بيان اينكه متأسفانه بعضي‌ها روزنامه‌نگاري آنلاين و وبلاگ‌نويسي را با هم معادل فرض مي‌کنند، افزود: وبلاگ‌نويسي با روزنامه‌نگاري آنلاين مساوي نيست. وبلاگ‌نويسي فعاليتي مبتني بر علاقه و انگيزه‌ي دروني است و ساز و كار و رويه‌ي مشخص خود را داراست، ممكن است برخي افراد در بعضي پست‌ها به‌گونه‌اي عمل كنند كه شبيه كار روزنامه‌نگاري به نظر برسد، اما مطمئنا وبلاگ‌نويسي با روزنامه‌نگاري آنلاين متفاوت است.
زيرساخت‌هاي ارتباطي از چالش‌هاي عمده‌ي روزنامه‌نگاري آنلاين است
علي گرانمايه‌پور - مدرس ارتباطات - نيز در اين باره مي‌گويد: زيرساخت‌هاي ارتباطي، دسترسي يا ميل دسترسي در كاربران و همچنين آموزش علمي روزنامه‌نگاران آنلاين، از چالش‌هاي عمده‌ي اين نوع روزنامه‌نگاري در كشور است، متاسفانه به‌نظر مي‌رسد برخي روزنامه‌نگاران داخلي، به دليل آشنايي ناكافي با محتواي آنلاين، به اجبار از اينترنت استفاده كرده و به اين حوزه وارد مي‌شوند.
او با تاكيد بر اين كه تازگي خبر و داشتن ديدگاه تعاملي از ويژگي‌هاي مهم روزنامه‌هاي آنلاين است، اظهار كرد: هر چند خبرهاي منتشره توسط سايت‌ها، وبلاگ‌ها و يا خبرگزاري‌ها، كوتاه است، اما تعاملشان با مخاطب و ارايه‌ي نظرات مختلف، در تكميل خبر بسيار موثر و در عين حال از دلايل متفاوت بودن روزنامه‌هاي آنلاين است.
اين مدرس دانشگاه با اشاره به اين كه خبرگزاري‌ها، عمدتا اخبار شاخه‌هاي مختلف را با رويكردهاي متفاوت به خوانندگانشان منعكس مي‌كنند، ادامه داد: اگر وبلاگ‌ها و خبرگزاري‌ها را، به عنوان يك قالب درنظر بگيريم، روزنامه‌نگاري آنلاين محتواي اين قالب است، به بيان ديگر وبلاگ و خبرگزاري، سخت‌افزار و روزنامه‌نگاري آنلاين، نرم‌افزار و محتوايي از عملكرد تكنيكي و انساني موجود در آن‌هاست.
او با تاكيد بر اين كه روزنامه‌نگاري آنلاين، مرز و محدوديت زماني و مكاني ندارد، تصريح كرد: حركت در اين حوزه به سمت سرعت، دقت و سادگي در خبر است كه در اين زمينه خبرگزاري‌ها و وبلاگ‌ها را نيز شامل شده و يا به بيان ديگر مكمل آن‌هاست.
از برآيند نظرات كارشناسان چنين به نظر مي‌رسد كه روزنامه‌نگاري آنلاين، يك نوع روزنامه‌نگاري مبتني بر انقلاب ديجيتالي است كه اگر افراد ملاحظات اين انقلاب را نشناسند و در جهت همراهي با آن تلاش نكنند، دير يا زود از پيشرفت‌هاي دنياي رسانه‌يي عقب افتاده و حتي فرصت‌هاي مهم و خوبي را نيز از دست مي‌دهند، ضمن اينكه تضمين قانوني آزادي بيان و انتشار اطلاعات، فراهم سازي شرايط دسترسي آسان و ارزان اكثريت مردم به تكنولوژي‌هاي ارتباطي و آموزش اين تكنولوژ‌ي‌ها مي‌تواند از راهكارهاي مهم در ارتقاي روزنامه‌نگاري آنلاين محسوب شود.
انتهاي پيام