13 مرداد ماه جاري يکي از هيجان انگيزترين اکتشافات فضايي در سياره سرخ آغاز شد. مريخ‌نشين «فينيکس»(ققنوس) اوايل هفته گذشته از مرکز فضايي ناسا در «فلوريدا» به سمت سياره مريخ پرتاب شد تا حدود 9 و ماه نيم ديگر در ميان بيم و اميد متخصصان و مهندسان ناسا در نزديکي قطب شمال سياره فرود بيايد.

به گزارش خبرنگار علمي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، «فينيكس»، نخستين فضاپيمايي است که در قطب شمال مريخ فرود مي آيد و امکان مشاهده و شناسايي کلاهک قطبي سياره را فراهم خواهد کرد.

هدف از اين سفر فضايي بررسي ترکيبات کلاهک يخي قطب شمال سياره و وجود آب مايع و شرايط لازم براي وجود حيات احتمالي در اين بخش از سياره سرخ است

«فينيکس» برخلاف ماموريت هاي قبلي همچون مريخ‌نوردان دوقلوي «روح» و «فرصت» به جاي حرکت در ميان دشت ها يا دره ها، در جاي خود ثابت مي ماند و با حفاري به عمق سنگ ها و يخ هاي قطب شمال مريخ نفوذ مي کند تا به طور مستقيم آنها را بررسي کند.

گروه «علمي - پژوهشي» خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) با توجه به اهميت اين ماموريت فضايي در گفت‌وگو با دكتر فيروز نادري، دانشمند برجسته ايراني و معاون مركز فضايي JPL (آزمايشگاه پيشرانش جت) ناسا ـ كه برنامه‌ريزي و اجراي ماموريت «فينيكس» (Phoenix) توسط دانشمندان آن صورت گرفته است - از اهداف و دستاوردهاي متصور از اين ماموريت، مراحل مختلف آن، نحوه حركت و كنترل مسير فضاپيما، نحوه فرود آن و روند كاوش‌هاي سه ماهه آن بر روي مريخ پرسيده است.

ماموريت استثنايي مريخ‌نوردان دوقلوي «روح» و «فرصت» ــ‌ كه زمستان 82 براي ماموريتي 90 روزه در سطح سياره سرخ فرود آمدند و با سخت جاني مثال زدني و پايداري دور از انتظار خود تا چند هفته پيش كه گرفتار توفاني شدند به كاوش در سطح سياره سرخ ادامه دادند از موضوعات ديگري است كه در گفت‌وگو با مدير سابق ماموريت‌هاي مريخ آژانس فضايي آمريكا (ناسا) مطرح شد.

مريخ‌نوردهاي استثنايي ناسا كه در زمان مديريت دكتر نادري به سياره سرخ پرتاب شدند، اين روزها در شرايط بسيار سختي كه دكتر نادري از آن به عنوان وضعيتي مشابه بيماران بستري در CCU (بخش مراقبت‌هاي ويژه بيمارستاني)ياد مي‌كند همچنان براي زندگي و ادامه فعاليت تقلا مي‌كنند.

به گزارش ايسنا، دكتر فيروز نادري كه در حال حاضر به عنوان يكي از مديران ارشد سازمان فضايي ناسا، نقشي كليدي در تعيين راهبردها و نظارت بر كل طرح‌ها و ماموريت‌هاي يكي از مهمترين مراكز فضايي اين سازمان بر عهده دارد، در سال 1325 در شيراز متولد شده و تحصيلات ابتدايي و متوسطه‌اش را در شيراز و تهران گذرانده است.

وي در سال 1964 به آمريكا رفته و تحصيلات خود را تا مقطع دكتري مهندسي الكترونيك در دانشگاه كاليفرنياي جنوبي پي گرفت.

دكتر نادري، پس از پايان تحصيل به كشور بازگشت و ضمن گذراندن خدمت سربازي، مدتي در مركز «سنجش از دور ايران» فعاليت كرد.

وي از حدود 26 سال پيش همكاري خود را با ناسا آغاز كرد و در اين مدت مشاغل فني و مديريتي متعددي را در زمينه ماهواره‌هاي مخابراتي متحرك، رادارهاي سنجش از دور، رصدخانه‌هاي تحقيقاتي اختر فيزيك و اكتشاف مريخ و ساير اجرام منظومه شمسي برعهده داشت.

دكتر نادري، فروردين ماه 1379 در شرايطي كه چندين ماموريت متوالي ناسا در پرتاب فضاپيما به سوي مريخ با شكست مواجه شده بود، به مديريت برنامه‌هاي اكتشافات مريخ منصوب شد و توانست طي حدود چهار سال، سه ماموريت مهم از جمله پرتاب دو كاوشگر مريخ‌نورد «روح» و «فرصت» را با موفقيت اجرا كند.

اين دانشمند ايراني در پي اين موفقيت درخشان، در اسفند ماه 1383 به سمت معاون و مدير ارشد برنامه‌ريزي مركز JPL (آزمايشگاه پيشرانش جت) - از مهمترين مراكز فضايي ناسا - منصوب شده و در سمت جديد به عنوان مسئول طراحي برنامه‌ها و راهبردهاي مركز، تجاربش در ماموريت‌هاي مريخ را در مطالعه ساير بخش‌هاي جهان از زمين تا كهكشان‌هاي دور به كار بسته است.

وي همچنين مسئوليت طراحي چشم‌انداز راهبردي پنج تا 20 ساله JPL را برعهده دارد.

دكتر نادري در نزديك به سه دهه همكاري مستمر با ناسا، به دليل عملكرد درخشان علمي و مديريتي به دريافت عالي‌ترين نشان علمي اين سازمان (the Distinguished Service Medal) و نشان‌هاي متعدد ديگر از جمله نشان فن‌آوري فضايي Hall of Fame، جايزه Aviation Week 2004 Aerospace، نشان افتخار Ellis Island سال 2005 - به دليل همكاري‌هاي گسترده علمي كه به غني‌تر شدن فهم جامعه منجر شده - و ... موفق شده است.

دكتر فيروز نادري در گفت‌و‌گوي تلفني با خبرنگار ايسنا در تشريح روند اجراي ماموريت فضايي «فينيكس» گفت: ماموريت مريخ‌نشين «فينيكس» شامل سه مرحله اساسي است؛ يكي پرتاب آن به مداري در نزديكي زمين است كه روز شنبه - هفته گذشته - انجام شد، مرحله‌ بعد رسيدن فضاپيما به مقصد و فرود آن در قطب شمال مريخ در 10 ماه ديگر و مرحله بعدي كاوش‌هاي علمي «فينيكس» در سطح مريخ است.

230 هزار كيلوگرم سوخت براي حمل فضاپيماي 700 كيلوگرمي

وي با اشاره به اين كه راكت حامل «فينيكس» ساعت 5 و 26 دقيقه صبح شنبه 13 مردادماه به وقت فلوريدا به فضا پرتاب شد، خاطرنشان كرد: راكت DELTAII كه مريخ‌نشين «فونيكس» را به فضا برد هم خود بسيار قابل توجه است. ارتفاع اين راكت به اندازه‌ يك ساختمان 13 طبقه است و حدود 230 هزار كيلوگرم وزن دارد و اين در حالي است كه وزن فضاپيمايي كه در نوك اين راكت نصب شده، تنها 700 كيلوگرم است كه نشان مي‌دهد چه سوخت عظيمي نياز است تا جسمي با چنين وزني به فضا پرتاب شود.

دكتر نادري خاطرنشان كرد: اين راكت يك موتور اصلي داشت كه با سوخت مايع كار مي‌كند و 9 كمك راكت كه به دور آن پيچيده شده‌اند تا انرژي بيشتري به آن بدهند كه شش كمك راكت همزمان با موتور اصلي روي زمين روشن شد و «شل» آن پس از يك دقيقه جدا شده و در اقيانوس سقوط كرد و سه كمك راكت ديگر پس از كاهش وزن راكت در فضا روشن شدند كه آنها هم بعد از سه دقيقه سوخته و به اقيانوس سقوط كردند. موشك، 10 دقيقه بعد از پرتاب به مداري در 200 كيلومتري زمين رسيد كه مقداري - كمتر از يك دور كامل – در اين مدار دايره‌يي حركت كرده و بعد قسمت‌هاي دوم و سوم موشك واير كرده و آن را به سمت مريخ پرتاب كرد كه تقريبا 9 دقيقه بعد از پرتاب تمام مراحل عملكرد موشك خاتمه يافته و فضاپيما عازم مريخ شد.

سفر صدها ميليون‌ كيلومتري فضاپيما تا مريخ بدون نياز به سوخت!

وي تصريح كرد: بايد توجه داشت كه حركت فضاپيما به سوي مريخ همانند حركت هواپيما نيست كه دائما سوخت مصرف كند بلكه همانند سنگي كه پرتاب مي‌شود از انرژي اوليه‌اي كه به آن داده شده، استفاده مي‌كند و بقيه مسير را با شتاب اوليه‌اي كه در مدار زمين پيدا كرده ادامه مي‌دهد و چون در فضا جو وجود ندارد و فضاپيما با اصطكاك مواجه نيست، همين شتاب اوليه براي رساندن فضاپيما به مقصد كافي است. البته از آن‌جا كه ممكن است در طول مسير چند بار ناچار به اصلاح جهت آن شويم مقدار كمي سوخت همراه فضاپيما هست كه البته فقط براي تصحيح مسير احتمالي به كار مي‌رود، نه حركت دادن فضاپيما.

دكتر نادري با بيان اين‌كه فضاپيماي فينيكس 9 ماه و نيم ديگر پس از طي 700 ميليون كيلومتر مسافت به مريخ مي‌رسد، اظهار كرد: البته فاصله زمين تا مريخ در زمان پرتاب فضاپيما كمتر از 700 ميليون كيلومتر است ولي نحوه‌ پرتاب فضاپيما به اين صورت است كه آن را مستقيما به سمت مريخ در جايي كه در زمان پرتاب قرار دارد نفرستاده‌ايم بلكه به جايي در مدار حركت مريخ مي‌فرستيم كه در زمان خاصي مريخ و فضاپيما با هم در آن نقطه تلاقي مي‌كنند.

وي تصريح كرد: در 9 ماه و نيم آينده كارمان تقريبا ساده است. فقط بايد شش روز پس از پرتاب فضاپيما (جمعه گذشته) و در پنج مرحله‌ ديگر مسير حركت فضاپيما را دقيقا كنترل كرده و در صورت نياز تصميمات لازم را در مسير حركت فضاپيما انجام دهيم.

فرود، مشكل‌ترين مرحله ماموريت «فينيكس»

مدير ايراني آژانس فضايي آمريكا با اشاره به اين‌كه مشكل‌ترين مرحله‌ ماموريت «فينيكس»، فرود فضاپيما در سطح مريخ در بعد از ظهر 25 ماه مه سال آينده است، اظهار داشت: مريخ مرز مشخصي ندارد ولي اصطلاحا از ارتفاع 125 كيلومتري سطح مريخ را داخل فضاي مريخ محسوب مي‌كنند. فضاپيماي «فينيكس» با سرعتي نزديك به 20 هزار كيلومتر در ساعت به فاصله‌ 125 كيلومتري مريخ مي‌رسد و چالش اصلي كاهش اين سرعت فوق‌العاده در مدت 7، 8 دقيقه براي جلوگيري از تصادم فضاپيما با سطح سياره است.

وي خاطرنشان كرد: غلظت جو مريخ يك صدم جو زمين است؛ با اين حال اصطكاك حاصل از همين جو رقيق مي‌تواند تا حد زيادي انرژي فضاپيما را كاهش دهد. در 4، 5 دقيقه اول با اين كه هيچ كار خاصي انجام نمي‌دهيم ولي 90 درصد سرعت فضاپيما به دليل همين اصطكاك بين فضاپيما با جو سياره كاسته شده و سرعت آن به حدود 2 هزار كيلومتر در ساعت مي‌رسد. البته فضاپيما به شدت داغ مي‌شود و دماي آن به 3000 درجه فارنهايت هم مي‌رسد كه اگر يك سپر آتشين نداشته باشد، مي‌سوزد. لذا مهمترين مساله اين است كه يك سپر حرارتي قوي براي تحمل حرارت در 4، 5 دقيقه‌ اول فرود به آن بدهيم. پس از آن با اين‌كه سرعت فضاپيما به شدت كاهش يافته ولي ارتفاع باقي‌مانده هم تنها 13 تا 14 كيلومتر است (تقريبا به اندازه‌ي ارتفاع پرواز هواپيماهاي معمولي) در حالي كه سرعت فضاپيما 2000 كيلومتر بر ساعت (دو برابر سرعت صوت) است. در اين مرحله چتر نجات باز مي‌شود كه بايد از استحكام بسيار بالايي برخوردار باشد كه بتواند حدود دو، سه دقيقه فضاپيما را نگه دارد تا فضاپيما به ارتفاع 600 متري از سطح مريخ مي‌رسد و بعد از آن فضاپيما جدا مي‌شود و فقط در 30 ثانيه آخر راكت‌هايي روشن مي‌شوند تا سرعت فضاپيما باز هم كاهش يابد تا در نهايت فرود آيد.

نامشخص بودن محل فرود فضاپيما در محدوده‌اي به وسعت 14 در 100 كيلومتر

دكتر نادري درباره‌ ميزان دقت فرود فضاپيماي «فينيكس» با توجه به خطرات فرود اين كاوشگر غيرمتحرك در محل‌هاي ناهموار به ايسنا گفت: با فن‌آوري‌هاي موجود دقت فرود فضاپيما محدوده‌اي بيضي شكل با اقطار 14 و 100 كيلومتر است و محل فرود فضاپيما را نمي‌توان دقيق‌تر از اين تعيين كرد و فضاپيما جايي در داخل اين محدوده بيضي شكل فرود مي‌آيد.

وي خاطرنشان كرد: يك خطر اساسي در ماموريت «فينيكس» همين است كه مريخ‌نشين در محل مناسبي فرود نيايد؛ چون برخلاف «اسپيريت» و «آپورچونيتي» ارابه(كاوشگر متحرك) نيست و روي سه پا ثابت است. اگر فضاپيما فرضا در منطقه‌اي با سنگ‌هاي نيم متري فرود آيد قابل تحمل است ولي اگر در جايي فرود آيد كه سنگ‌هاي آن از نيم متر بزرگ‌تر باشد با مشكل مواجه مي‌شويم؛ چون نمي‌توان پنل‌هاي خورشيدي را باز كرد يا اگر در زاويه‌اي حاد بنشيند امكان واژگوني آن وجود دارد؛ لذا اگر تمام مراحل ماموريت دقيق دقيق انجام شده باشد مرحله‌ي آخر فرود فقط دست خداست و نمي‌توان پيش‌بيني كرد كه در موقع فرود چه پيش خواهد آمد.

دكتر نادري در عين حال تصريح كرد: البته قبل از آغاز ماموريت به وسيله‌ي كاوشگرهاي مدارگرد مريخ مثل MRO از منطقه تصويربرداري كرده و چند منطقه را به دليل شرايط خاص آنها رد كرده‌ايم و بهترين محل براي فرود انتخاب شده ولي به هر حال فضاپيما در يك محدوده‌ي بيضي 14 در 100 كيلومتر فرود مي‌آيد كه احتمال بروز مشكل وجود دارد.

وي تصريح كرد: صرف نظر از خطر فرود در محلي نامناسب براي پايين آمدن فضاپيما در مريخ از دو ابزار جديد استفاده مي‌كنيم كه ريسك فرود را افزايش مي‌دهد،‌ يكي رادار تازه‌اي است كه بايد قدرت بخش سرعت و ارتفاع را در هنگامي كه فضا پيما به مريخ نزديك مي‌شود داشته باشد كه با وجود دقت بسيار بالايي كه شده هنوز خيلي نگرانيم و ديگر اين كه موتورهايي كه در 30 ثانيه آخر فرود براي كاهش سرعت فضاپيما به كار مي‌روند نيز تاكنون استفاده نشده‌اند.

ناسا در قطب شمال مريخ دنبال چيست؟

مدير سابق ماموريت‌هاي مريخ ناسا با اشاره به اين‌كه فضاپيماي «فينيكس» نخستين كاوشگري است كه به نزديك قطب شمال مريخ اعزام مي‌شود، اظهار داشت: موقعيت محل فرود فينيكس نسبت به قطب شمال مريخ تقريبا معادل شمال ايالت آلاسكا به قطب شمال زمين يعني نزديك مدار 70 درجه است. علت اين منطقه اطلاعات حاصل از ماموريت اوديسه در سه چهار سال پيش است كه نشان داد در نزديكي قطب شمال مريخ بسيار بيش از آن‌چه فكر مي‌كرديم آب به صورت يخ‌زده وجود دارد و نيازي هم نيست كه تا عمق زيادي را كاوش كنيم. هدف اين ماموريت اين است كه بفهميم آيا اصولا آب به صورت مايع هم در زير سطح مريخ وجود دارد كه وجود آب مايع نشان‌دهنده‌ مناسب بودن محل براي حيات احتمالي است.

وي خاطرنشان كرد: فضاپيماي «فينيكس» به بازويي 2 متري مشابه بازوي انسان – داراي شانه و آرنج – مجهز است كه به جاي انگشتان آن بيلچه‌اي قرار دارد كه مي‌تواند تا عمق نيم متري سطح نفوذ كند و علاوه بر آن به وسايل و تجهيزات مجهز شده كه بتواند مواد حاصل از كندن سطح مريخ را بررسي كند.

بررسي تركيبات مريخ با دقتي تا يك هزارم قطر مو!

دكتر نادري درباره لوازم و تجهيزات علمي موجود در اين كاوشگر به ايسنا گفت: در ارتفاع دو متري مريخ‌نشين دو دوربين مشابه چشم انسان نصب شده كه فاصله و قدرت ديد آنها همانند چشم ماست و وضوح تصاوير گرفته شده با اين دوربين‌ها يك مگاپيكسل (يك دهم دوربين‌هاي خوب موجود) است. يك دوربين هم در سر بيلچه انتهاي بازوي كاوشگر متصل شده تا محدوده‌ اطراف آن را بررسي كند. علاوه بر اين دو ميكروسكوپ نوري و نيروي اتمي با قابليت تشخيص تا يك هزارم قطر مو و يك سيستم هواسنج با قابليت بررسي دما و فشار جو در طول شبانه‌روز و ... دارد كه اين هواسنج خود داراي يك سيستم ليزري است كه از انعكاس پرتو تابيده شده به سوي جو مريخ بررسي‌هاي جوشناسي انجام مي‌دهد.

دانشمند ايراني آژانس فضايي ناسا تصريح كرد: اساسي‌ترين ابزارهاي كاوشگر «فينيكس» دو آزمايشگاه شيمي است كه نمونه‌هاي تهيه شده از خاك و يخ زير سطح مريخ را بررسي مي‌كنند. اين آزمايشگاه‌ها داراي هشت اجاق كوچك استوانه‌اي به طول 1 سانتي‌متر و قطر 2، 3 ميلي‌متر است كه نمونه‌هاي جمع‌آوري شده در اين اجاق‌ها تا نزديك 1000 درجه سانتي‌گراد حرارت مي‌بيند تا مشخص شود كه آب يخ‌زده در چه دمايي از يخ به آب مايع و در چه دمايي به بخار تبديل مي‌شود كه با توجه به تفاوت اين شاخص‌ها در مواد مختلف مي‌توان نوع مواد و تركيبات موجود در آن منطقه از مريخ را تعيين كرد كه خصوصا به دليل تركيبات حاوي كربن هستيم كه عنصري اساسي در حيات است. يكي ديگر از ابزارهاي اين آزمايشگاه‌هاي مينياتوري شيمي، pH متر (ابزارهاي اندازه‌گيري اسيديته) است كه مواد جمع‌آوري شده را در آبي كه همراه فضاپيما به مريخ برده‌ايم حل كرده و اسيديته آنها را اندازه‌گيري مي‌كند.

«فينيكس» در جست‌و‌جوي شرايط حيات است نه حيات احتمالي!

وي با اشاره به اين‌كه مدت ماموريت «فينيكس» در سطح مريخ 90 روز است و بعد از آن به دليل برودت شديد سطح فضاپيما از يخ پوشيده شده و از كار مي‌افتد، خاطرنشان كرد: وجود آب يخ‌زده در منطقه فرود مريخ‌نشين «فينيكس» براي ما مسجل است و هدف ما بررسي اين مساله است كه آيا اين منطقه قابليت ميزباني حيات - به شكل تك‌سلولي – را دارد يا نه كه لازمه‌ آن وجود آب به صورت مايع – غير يخ‌زده – در زير سطح سياره و همچنين وجود كربن است. فينيكس وجود اين دو عامل موثر در حيات را بررسي مي‌كند؛ چون تجهيزات آن قادر به تشخيص وجود موجودات زنده احتمالي نيست و تنها وجود اين دو شرط مهم براي حيات را بررسي مي‌كند.

دكتر نادري در عين حال تصريح كرد: البته در صورت وجود احتمالي حيات در مريخ و برجا ماندن شاخص‌هايي از آنها احتمال تشخيص شانسي آنها وجود دارد ولي هدف اصلي از اين ماموريت كشف موجودات زنده احتمالي در مريخ نيست و هدف اصلي تخمين قابليت اين منطقه براي وجود حيات است. ما نمي‌دانيم حيات احتمالي در مريخ به چه صورت بوده و چگونه خود را نشان مي‌دهد؛ بنابراين ابزارهايي كه بتواند مستقيما آن را كشف كند در اختيار نداريم.

وي در ادامه در پاسخ به اين سوال كه با توجه به برودت بالاي قطب شمال مريخ چرا جست و جوي حيات احتمالي در مريخ در مناطق گرم‌تر (نزديك به استوا) مريخ انجام نمي‌شود، اظهار داشت: علت انتخاب قطب شمال مريخ اين است كه از وجود آب در زير سطح آن‌جا مطمئنيم ولي در جاهاي گرم‌تر مريخ مشخصا آب پيدا نكرده‌ايم؛ لذا احتمال يافتن حيات در آن‌جا خيلي كم است. مساله‌ اساسي در بررسي احتمال حيات، وجود آب مايع است، نه دماي بالا.

«فينيكس» از خاكستر يك ماموريت شكست‌خورده برخاسته است!

مدير ايراني ناسا درباره‌ وجه تسميه ماموريت «فينيكس» (ققنوس) گفت: «ققنوس» نام مرغي افسانه‌يي است كه پس از سوختنش، پرنده ديگري از خاكستر آن به دنيا مي‌آيد و دليل نامگذاري ماموريت اخير به نام «ققنوس» زنده نگه داشتن خاطره‌ي يكي از ماموريت‌هاي پيشين اعزام كاوشگر به مريخ است كه با شكست مواجه شد.

وي خاطرنشان كرد: ناسا سال 2000 دو سفينه را به مريخ فرستاد كه هر دو با شكست مواجه شد و آن موقع بود كه از من خواستند رياست ماموريت‌هاي مريخ ناسا را بر عهده بگيرم. در آن زمان دو فضاپيما را براي پرتاب به مريخ آماده كرده بوديم كه به دليل حوادث پيش آمده پرواز يكي از آنها كه قرار بود در مريخ فرود بيايد را متوقف كردم تا علت شكست ماموريت‌هاي قبلي را بفهميم و از حادثه‌اي ديگر پيش‌گيري شود و ديگري را كه يك مدارگرد بود به فضا فرستاديم. به همين دليل حالا كه فكر مي‌كنيم به علت شكست ماموريت‌هاي قبلي پي برده و با رفع آنها فضاپيماي ديگري را به سمت مريخ مي‌فرستيم به پيشنهاد مدير علمي اين برنامه آن را ققنوس (فينيكس) نامگذاري كرده‌ايم. يعني از خاكستر آن فضاپيما كه از بين رفت يك سفينه جديد به وجود آورده‌ايم.

دوقلوهاي افسانه‌يي در CCU!

دكتر نادري در ادامه درباره آخرين وضعيت مريخ نورد‌هاي «روح» (اسپيريت) و «فرصت» ( آپورچوينتي) - كاوشگر‌هاي مريخ ناسا كه در اواخر سال 1382 براي ماموريتي سه ماهه به سياره مريخ پرتاب شدند و به نحو شگفت انگيز تاكنون به فعاليت‌شان ادامه داده‌اند - به ايسنا گفت: به دليل توفان خاك در مريخ مقدار نوري كه مستقيما به صفحات خورشيدي تامين كننده انرژي اين مريخ نوردها مي‌رسد بسيار اندك است.

البته وضعيت «اسپيريت» كمي بهتر است ولي «آپورچونيتي»(فرصت) تقريبا كمتر از يك درصد نوري را كه در شرايط طبيعي به آن مي‌رسيده دريافت مي‌كند و به دليل همين ميزان اندك تنها 15 تا 14 درصد انرژي معمولي را ايجاد مي‌كند كه خيلي كم است و با اين كه تمام حركت‌ها و فعاليت‌هاي علمي آن‌ها را متوقف كرده‌ايم ولي به هر حال به نيروهاي پايه‌اي نياز داريم تا بخاري‌هايي را كه گرم كردن فضاپيما در شب را برعهده دارند فعال كند تا وسايل الكترونيكي مريخ نورد در اثر سرما از كار نيفتند.

وي خاطر نشان كرد: درجه حرارت بحراني براي از كار نيفتادن سيستم‌هاي الكترونيكي «فرصت»(دماي داخل مريخ نورد)، 39- درجه سانتي گراد است كه اگر دما از اين حد پايين برود همه سيستم‌ها خاموش‌ مي‌شوند.

اين روزها فضاپيما در شرايطي مشابه CCU و در مرز مرگ است چون دما به 37- درجه سانتي گراد هم رسيده ولي به هر حال اين طور هم نيست كه اگر دماي آپورچونيتي به 39- درجه سانتي گراد برسد، دستگاه‌ها براي هميشه نابود شوند و اين امكان وجود دارد كه فضاپيما‌ ماه‌ها در حالت كما (خاموشي كامل) باشد و پس از صاف شدن آسمان و رسيدن نور خورشيد به صفحات خورشيدي فضاپيما بار ديگر بيدار شود چون به هر حال ما در شرايطي هستيم كه تاكنون مشابه آن را تجربه نكرده‌ايم و هر چيزي امكان دارد.

احتمال زنده شدن مجدد مريخ‌نوردها حتي پس از كما!

دكتر نادري در عين حال تصريح كرد: چيزي كه نمي‌دانيم اين است كه اگر اين شر ايط چند ماه طول بكشد سرما و يخ چه بر سر تجهيزات الكترونيكي «فرصت» مي‌آورد البته ما آنها را پيش از پرتاب فضاپيما تا دماي 50- درجه سانتي گراد هم آزمايش كرده‌ايم ولي براي چندين ساعت نه براي چندين هفته.

مدير سابق ماموريت مريخ ناسا خاطر نشان كرد: اين امكان وجود دارد كه طي دو، سه هفته آينده وضعيت جوي در مريخ مساعد شده و نور كافي به مريخ نورد‌ها برسد ولي از گذشته مي‌دانيم كه چنين توفاني‌هاي خاكي مي‌توانند تا چندين ماه ادامه داشته باشند و با توجه به اين كه حدود پنج هفته از اين توفان گذشته چند احتمال وجود دارد يا ممكن است به طور كلي از آپورچونيتي اطلاعاتي نگيريم و بايد چند ماهي منتظر بمانيم تا ببينيم دوباره بيدار مي‌شود يا نه و احتمال ديگر اين كه طي چند روز آينده هوا صاف شده و فعاليت مريخ نورد ادامه پيدا كند.

دكتر نادري در پاسخ به اين سوال كه با توجه به اطلاعات موجود درباره جو مريخ، آيا امكان پيش بيني تقريبي زمان فروكش كردن توفان اخير وجود دارد يا نه، اظهار داشت: در حال حاضر ادارات هوا شناسي زمين هم با اين همه امكانات و اطلاعات وسيع كه در اختيار دارند بعضا در پيش‌بيني هواي سه روز آينده هم كاملا با اشتباه مواجه مي‌شوند به اين ترتيب مي‌توان تصور كرد كه پيش بيني هوا شناسي در سياره‌اي كه چند صد ميليون كيلومتر از ما دور است و شبكه‌هاي هواسنجي مانند آنچه درزمين وجود دارند در آن وجود ندارد، چگونه خواهد بود و به نظر من همين اندازه هم كه مي‌دانيم وضعيت جوي در حال حاضر در مريخ چگونه است، تقريبا يك معجزه است.

26 ماه ديگر با يك آزمايشگاه بزرگ به مريخ مي‌رويم!

مدير ماموريت‌هاي منظومه شمسي آژانس فضايي آمريكا در ادامه درباره ماموريت آتي ناسا در مريخ به ايسنا گفت: همان طور كه مي‌دانيد به دليل دوره تغييرات مكان نسبي مريخ و زمين ما هر 26 ماه يك بار فضاپيمايي به مريخ مي‌فرستيم و چون «فينيكس» را الان فرستاديم، 26 ماه ديگر (سال 2009) سفينه ديگر را كه يك كاوشگر خودرو مشابه آپورچونيتي و اسپيريت است را به سوي مريخ پرتاب مي‌كنيم.

اين كاوشگر چهار برابر بزرگتر از مريخ نورد‌هاي اسپيريت و آپورچونيتي و تقريبا به اندازه يك خودرو سواري است و نيروي محرك آن هم به جاي سلول‌هاي خورشيدي از انرژي اتمي تامين مي‌شود لذا ديگر احتياجي به نور آفتاب نداشته و در تمام شب و روز و هر فصلي كار مي‌كند.

وي با اشاره به اين كه مراحل آماده سازي چنين كاوشگرهايي حدود چهار، پنج سال طول مي‌كشد، خاطر نشان كرد: اين فضاپيما كه با هزينه‌اي حدود 5/1 ميليارد دلار ساخته مي‌شود و در حال حاضر تقريبا نيمي از مراحل آماده‌سازي آن انجام شده همچنين به تجهيزات بسياري بيشتري مجهز است و توان حركت اين فضاپيما كه MSL (مارس ساينس لابراتوري) نام دارد، بسيار بيشتر از «آپورچنيتي» و «اسپيريت» است و مي‌تواند كيلومتر‌ها در سطح مريخ حركت كند و يكي از كمپلكس‌ترين خودرو‌هايي است كه به مريخ فرستاده شده است.

حيات فرازميني مهمترين سوال بشر!

مدير سابق ماموريت مريخ ناسا در ادامه در پاسخ به اين سوال كه با توجه به يافته‌هاي سال‌هاي اخير كه اميدواري دانشمندان را نسبت به وجود حيات احتمالي در مريخ نسبت به دهه‌هاي قبل كاهش داده است، جست وجوي حيات حقيقتا تا چه حد در پيشبرد ماموريت‌هاي مريخ موثر بوده و خود دانشمندان تا چه قدر با اين هدف و آرزو اين طرح‌ها را دنبال مي‌كنند، اظهار داشت: اصولا اين سوال كه حيات در دنيا تنها مختص زمين است يا جاي ديگري هم وجود دارد، شايد بزرگترين سوال علمي بشر باشد و اين سوال را با يكي، دو ماموريت و بررسي يكي، دو مكان نمي‌توان پاسخ داد. ما جواب اين پرسش بزرگ را از چند محور دنبال مي‌كنيم كه بررسي مريخ يكي از آنهاست، ما همچنين با تلسكوپ‌هاي عظيم مشغول بررسي ستاره‌هاي بزرگ در وراي منظومه شمسي هستيم تا وجود سياراتي مشابه زمين در گرداگرد آنها را بررسي كنيم در حالي كه با علم و فن آوري كنوني امكان سفر به آنها را نداريم.

«اروپا»، گزينه ديگر براي حيات احتمالي در منظومه ما!

وي خاطر نشان كرد: دانشمندان در تلاش‌اند با تحقيق بر روي جو آن سيارات وجود شواهد بيولوژيك احتمالي را بررسي كنند. از طرف ديگر قصد داريم علاوه بر مريخ به ساير جاهايي كه احتمال وجود آب مايع وحيات در آنجا هست نيز كاوشگرهايي را بفرستيم كه يكي از آنها قمر «اروپا» سياره مشتري است كه قصد داريم آن را هم بررسي كنيم.

نادري تصريح كرد: علت علاقه ما به بررسي مريخ و قمر «اروپا» با وجود اين كه مطمئنيم حياتي مشابه انسان در منظومه شمسي وجود ندارد اين است كه اگر حتي اگر در يك نقطه ديگر از منظومه شمسي ما هم كه به اندازه يك دانه شن در سواحل اقيانوس‌هاي جهان است، حيات(ايجاد بيولوژي از مواد شيميايي)به هر شكل، وجود داشته باشد احتمال اين كه حيات به صورت تكامل يافته در بقيه جهان فراوان باشد، بسيار تقويت مي‌شود ولي اين سوال به حدي پيچيده و بزرگ است كه چند ماموريت به مريخ جوابگوي آن نخواهد بود و احتمال دارد انسان قرن‌ها در اين مورد كاوش كند تا به جوابي برسد؛ البته مهم اين است كه ما هميشه در كنار اين كاوش‌ها به فن‌آوري‌هايي دست پيدا مي‌كنيم كه در زندگي كنوني ما موثر است مثلا بيشتر پيشرفت‌هايي كه در زمينه رايانه، تلفن، همراه، پزشكي و غيره صورت گرفته محصول تحقيقات در زمينه هوا فضاست و اين پاسخي است به كساني كه هيچ كنجكاوي درباره وجود حيات در جاي ديگري در جهان ندارند و مي‌گويند اين كه ممكن است 500 سال ديگر به وجود يا عدم وجود حيات در دنيا پي ببريم، امروز چه فايده‌اي براي ما دارد!

برنامه‌اي براي سفر به ايران ندارم!

دكتر نادري كه دو سال پيش قصد داشت جهت سفري شخصي به ايران بيايد ولي چند روز قبل از موعد اعلام شده، از لغو سفرش و تعويق آن به آينده به دليل مشكلات پيش‌آمده براي يكي از مدارگردهاي مريخ خبرداد در پاسخ به اين سوال كه آيا برنامه‌اي براي انجام اين سفر در آينده نزديك دارد يا نه؟ با بيان اين كه در حال حاضر برنامه ديگري براي آمدن به ايران ندارد،‌ ابراز اميدواري كرد شرايط به‌گونه‌اي، براي تسهيل آمد و شدها فراهم شود.

ورود اجتناب‌ناپذير كشورهاي مختلف به عرصه فعاليت‌هاي فضايي تا چند سال آينده!

اين مدير برجسته آژانس فضايي ناسا در ادامه در پاسخ به سوال خبرنگار ايسنا درباره ضرورت سرمايه گذاري و فعاليت جدي‌تر ايران در عرصه فضا در شرايط كنوني با توجه به پيشرفت روز افزون كشورهاي توسعه يافته در اين حوزه و ورود كشورهايي جديد به باشگاه فضايي و در عين حال هزينه‌هاي سنگين و تكنولوژي پيشرفته مورد نياز آن اظهار داشت: من اصولا از فعاليت‌ها و ماموريت‌هاي صلح آميز- غير نظامي- فضايي در هر جاي دنيا استقبال مي‌كنم و دوست دارم فعاليت‌هاي فضايي، علمي و تحقيقاتي باشد نه نظامي، ولي اين كه ايران با توجه به امكانات اقتصادي موجود و نيازهاي ديگر كشور با توجه به بودجه‌هاي سنگين مورد نياز فعاليت در اين حوزه  چه بايد بكند، بايد توجه داشت كه فعاليت‌هاي فضايي كه در دهه 60 در انحصار آمريكا و شوروي بود امروز به بسياري از كشورها از جمله كشورهاي اروپايي، هند، ژاپن، چين و حتي كشورهايي مثل آرژانتين گسترش يافته و مسيري است كه مطمئنا بقيه كشورها هم خواهند رفت و در آينده سفر به فضا از حالت فانتزي و علمي خارج خواهد شد، بنابراين لازم است كه هر كشوري در يك مقطعي زماني به اين عرصه وارد شود البته كار در اين عرصه هم قدم به قدم است.

دكتر نادري در عين حال تصريح كرد: براي فعاليت در حوزه فضا لازم نيست كه از همان ابتدا دنبال فرستادن فضانورد باشيم. آشنا شدن با اصول فعاليت‌هاي فضايي بودجه كمتري لازم دارد و ما مي‌توانيم الان آن را انجام دهيم و با توجه به اين كه دانشجويان ايراني از باهوش‌ترين دانشجويان دنيا هستند و نيز دانشگاه‌هاي بسيار خوبي مثل صنعتي شريف كه در كشور داريم مي‌توانيم در بخش‌هايي از فعاليت‌هاي فضايي كه بودجه سنگين نمي‌خواهد وارد شده و پايه‌اي براي فعاليت‌هاي جدي‌تر آينده بسازيم و تا جايي كه بودجه كشور اجازه مي‌دهد، در اين حوزه فعاليت كنيم.

اين مدير ايراني ناسا در پايان در پاسخ به خبرنگار ايسنا كه با اشاره به وجود ده‌ها دانشمند متخصص و پژوهشگر ايراني در اين آژانس فضايي، نظر وي را درباره امكان ارتباط علمي ناسا با موسسات فضايي ايران و همكاري محققان ايراني داخل در پروژه‌هاي آن جويا شد، با اعتقاد به اين كه ناسا و همچنين مراكز علمي تحقيقاتي ديگر نمي‌توانند فارغ از مسائل دولت‌ها، روابط علمي خود را در شرايط مناسب و ايده‌آل برقرار كنند؛ همچنان كه در زمينه‌هاي اقتصادي و حتي ورزشي نيز چنين امكاني وجود ندارد، تاكيد كرد كه اعمال محدويت دولت‌ها، متاسفانه بر روابط علمي هم تأثيرگذار است.

گفت‌و‌گو: علي شمس

انتهاي پيام