آن‌چه كه در پي مي آيد مقاله‌اي است كه چندي پيش در آخرين جلسه گزارش نهايي طرح جامع تهران از سوي دكتر محمد باقر قاليباف، شهردار تهران، در حضور مهندس سعيدي كيا ، وزيرمسكن و شهرسازي، مهندس حبيب‌اللهيان، رييس نهاد تهيه كننده طرح جامع و تفصيلي تهران و جمعي از استادان و كارشناسان شهرسازي و مديران وزارت مسكن و شهرداري هاي سراسر كشور ارائه شد.
شهردار تهران در اين مقاله ضمن بيان نقدهاي بنياديني درباره طرح جامع تهران از جمله همزماني تهيه چشم‌اندازشهر، طرح تفصيلي و طرح جامع، به طرح اين پرسش مي‌پردازد كه چگونه مي توان اغتشاش در ماهيت، روش ها، اهداف، مفاهيم، محتوا و حتي عنوان گذاري ها را برطرف ساخت؟
در ادامه اين مطلب همچنين مجموعه سوالاتي مطرح مي‌شود كه شوراي شهر تهران چندي پيش براي پاسخگويي به نهاد طرح جامع تهران ارسال كرده است.
دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران به دنبال پيگيري‌هايي كه در بررسي اين طرح با برگزاري پنج كارگاه تخصصي طي ماه‌هاي گذشته داشته است و با استقبال از گفت و گوي كارشناسان و مديران شهري درباره اين طرح، به منظور آشنايي مخاطبان با ديدگاه‌هاي شهردار و شوراي اسلامي شهر تهران، متن كامل پرسش‌هاي شورا و مقاله شهردار تهران را در ادامه به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي‌كند.
به گزارش خبرنگار ايسنا، شوراي اسلامي شهر تهران در ادامه‌ي نامه‌اي كه در آن به طرح پرسش‌هاي خود مي‌پردازد، خواستار آن است كه پاسخ‌هاي مربوطه در قالب اسناد مكمل طرح جهت بررسي و تصميم‌گيري و به تفكيك ارسال گردند.
شهردار تهران نيز در پيشنهادي كه در پايان مقاله خود ارائه مي‌دهد، با اشاره به اين كه دوران برنامه ريزي متمركز، آمرانه، و خطي، كه الگوي آن شهرسازي ضابطه‌اي و محصولش يك طرح جامع است، سپري شده، خواستار آن است كه بخشي از دستاوردهاي مطالعات مربوط به تهيه طرح جامع را كه قابل دفاع و اطمينان بخش هستند در مدل برنامه ريزي و مديريت راهبردي وارد نموده و با توانمندي هاي اين مدل و با پايه قرار دادن الگوي توسعه پايدار شهري، برنامه‌اي منعطف، رقابت كننده و مديريت كننده تغيير، و متمركز بر مسائل و انتظارات راهبردي تهيه كرده و براي هدايت و توسعه اين شهر آن را به اجماع و توافق رساند.
گفتني است، نهاد تهيه كننده طرح جامع و تفصيلي تهران، چندي پيش در مقاله‌اي كه در اختيار ايسنا قرار داد، توضيحاتي در پاسخ به برخي از نقد‌هايي كه شهردار تهران و تعدادي از استادان دانشكده‌هاي معماري و شهرسازي دانشگاه‌هاي تهران، شهيد بهشتي، علم وصنعت، امام خميني و ... در كارگاه‌هاي بررسي و نقد طرح جامع تهران در دفتر مطالعات ايسنا مطرح كرده بودند، ارائه داد كه پيش از اين در سايت ايسنا انتشار يافت.
در پاسخ بخشي نهاد تهيه كننده طرح جامع تهران آمده است:
« برخي بر اين عقيده‌اند كه طرح جامع جديد شهر تهران نيز مانند طرح هاي گذشته با رويكرد مكانيستي و بدون توجه به شرايط، فرهنگ و هويت ملي و محلي تهيه شده است؛ رويكرد مكانيستي مبتني بر رابطه علّيِ خطي است. از اين نگاه، شهر همانند ماشيني است كه از تأثيرگذاري خطيِ برخي عوامل فيزيكي- مهندسي بر هم، شكل گرفته است. هرگونه اختلال در يك عامل، موجب ميرايي و يا اختلال جدي كل دستگاه شهر مي گردد. در اين ديدگاه، تعامل سيستماتيك عوامل متكثّرِ طبيعي و انساني ناديده گرفته مي شود. در نظام هاي شهرسازي امروز، رويكرد مكانيستي، كاملاً منتفي است. شهرسازي امروز در مرز تعلقات مهندسي و سياسي و اجتماعي قرار گرفته است.
بنابراين چگونه مي توان طرح جامع جديد شهر تهران كه براي تهيه آن دو سطح مطالعات فرادست و پشتيبان، يعني نظرسنجي از شهروندان و متخصصين و دولت مردان، بررسي طرح ها و برنامه هاي بالادست، مطالعات مديريت، ماليه، اجتماعي، اقتصادي، حمل و نقل و ترافيك و زيست محيطي، و سپس برنامه ريزي چشم انداز، اهداف و راهبردها انجام شده است را مكانيستي دانست؟ رويكرد روش شناختي طرح جامع جديد شهر تهران نه تنها مكانيستي نيست، بلكه سيستمي است. در اثر همين جامع نگري سيستماتيك بوده است كه ساختار فضايي كلانِ شهر تهران در طرح جامع جديد بر بنيادهاي طبيعي- اكولوژيك، مانند ارتفاعات، تپه ماهورها، رود- دره ها و بنيادهاي تاريخي- فرهنگي استوار و راهبردهاي احياي آن تدوين و در طرح تفصيلي تدقيق گرديد. اگرچه رويكرد تجهيز شهر تهران در طرح جامع جديد بر شاخصه هاي مدرني چون تجهيزات پيشرفته حمل و نقل عمومي و سيستم هاي هوشمند مديريت و مقاومت سازه‌اي مستحدثات است، اما در راستاي توجه به شرايط، فرهنگ و هويت ملي و محلي بوده است كه رويكرد فلسفي اين طرح بر شاخصه هاي پسامدرني چون تكثّر، پويايي، پايداري، هويت مكاني و محلي و غيره مبتني گشت و در سازمان فضايي محله محور طرح انعكاس يافته است. بر همين اساس بوده است كه برخلاف گذشته، تأكيد بر كاهش حمل و نقل شخصي و ماشيني و افزايش حمل و نقل عمومي و توجه ويژه به شبكه پياده راه ها و تردد پياده شده است. »
انتشار مقاله نهاد تهيه كننده طرح جامع تهران به ادامه گفت و گوها پيرامون اين طرح انجاميد و پاسخ برخي دانشگاهيان منتقد را به دنبال داشت، دكتر براتي، در بخش از مقاله خود، در پاسخ به نهاد تهيه كننده طرح نوشت:
« نهاد تهيه كننده طرح جامع ادعا مي كند كه رويكرد تهيه طرح جامع مبتني بر رويكرد و جهان بيني مادي و مكانيكي نبوده است. اين در حالي است كه اين ادعا به دور از واقعيت و بدون مستندات قانع كننده علمي است.
رويكرد كل نگر، كه امروزه رويكرد علمي و پذيرفته شده شهرسازي در سراسر جهان است، نه تنها ارتباط متقابل بين عناصر و اجزاي مصنوع و طبيعي را در شهر مي بيند، بلكه انسان را درمركز فرآيند برنامه ريزي‌ها و طراحي ها قرارداده و سعي مي كند، با كمترين دخالت در شرايط طبيعي جامعه، ابتدا نقاط قوت، ضعف و ... موجود را سنجيده آن‌گاه، پس از تدوين چشم اندازهاي توسعه به تدوين اهداف كلي، راهبردها و اهداف و برنامه هاي اجرايي ( برنامه هاو طرح هاي موضوعي – موضعي) بپردازد.
اما اين كه در فرآيند طرح جامع جديد تهران مشاركت مردم و مديران شهري مد نظر قرار نگرفت، اين كه چشم اندازهاي متفرق و متفاوتي يكي در نهاد و ديگري زير نظر شوراي شهر تهيه شد كه هيچ‌كدام با طرح جامع ارتباط منطقي ندارند، اين كه اهداف اصلي طرح جامع، در آغاز كار، تهيه نقشه كاربري اراضي، تعيين تراكم و تدوين ضوابط ساخت و ساز تعيين شده بود، در حالي كه تهران با مشكلات عظيم ديگري دست به گريبان بوده و هست؛ نشان از آن دارد كه تهيه كنندگان طرح جامع، شهر را ماشين عظيمي در نظر گرفته اند كه بخش هاي متفاوت مختلف، مثل بخش شهرسازي، هر يك مي توانند بطور مجزا و منفك قسمتي از مشكلات آن را، بدون توجه به ساير عوامل، مورد بررسي قرار داده و براي آن تعيين تكليف كنند. اين در حالي است كه ابتدا قرار بر اين بود كه در گام اول مشاوران 21 گانه مشكلات منطقه اي و شهري را در تهران احصاء، اولويت بندي و وزن دهي كنند و طرح جامع جديد بر پايه فهرست طبقه بندي شده اين معضلات به برنامه ريزي براي شهر بپردازد؛ ضمن آن‌كه نقش و جهت گيري بلندمدت شهر را نيز مي بايست از بخش تدوين چشم اندازهاي توسعه اخذ مي نمود.
در برنامه ريزي هاي جديد شهري، از سوي ديگر، كليه گروه‌هاي ذي‌نفع، ذي‌صلاح، ذي مدخل، ذي نفوذ و ذي ربط، براساس وزن و تأثير گذاري‌شان وارد مرحله تهيه و تصويب برنامه‌ها و طرح هاي مي شوند. در بند 14 گزارش نهاد آمده است كه گويا طرح، پس از تكميل، در مراجع ذي صلاح به تصويب خواهد رسيد. فرآيند تهيه برنامه ها و طرح هاي شهري، در جهان امروز، كاملا مشاركتي و از همان آغاز در دسترس مديران مختلف شهري، مسئولان، صاحب‌نظران، دانشگاهيان و عامه مردم است. زيرا تجربه جهاني نشان داده است كه هرگاه برنامه ها در معرض قضاوت گروه‌هاي مختلف ساكن شهر، بر پايه جايگاه و وزن‌شان، قرار گيرند، در عمل بسيار موفق تر، و موانع بر سر راه اجراي آنها به مراتب كمتر است. اگر قراربود كه برنامه (طرح ) جامع جديد تهران در اين سطح مطرح و مورد قضاوت قرار نگيرد، پس مي بايد به كميته ها و كار گروهاي علمي - فني فرصت كافي داده مي شد تا بخش‌هاي مختلف برنامه و همين‌طور چگونگي تلفيق آنها را با يكديگر مورد مطالعه، ارزيابي و داوري قرار دهند. ولي در عمل مشاهده مي‌كنيم كه هيچ‌يك از اين اتفاق‌ها نيافتاده است و با تعجيلي كه، معلوم نيست از كجا آب مي‌خورد، سعي شده است، طرحي كه در پشت درهاي بسته و توسط چند نفر، براي پايتخت مملكت تهيه شده است، در چند جلسه عمومي و غير تخصصي، با جو سياسي، به تأييد و تصويب برسد. لازم به ذكر است كه تهيه برخي از برنامه‌ها و طرح‌هاي جديد شهري در ساير كشورهاي جهان بيش از 10 سال به‌طول مي‌انجامد در حالي‌كه آن شهرها معضلات و مشكلات متعدد و پيچيده‌ي شهر تهران را نيز ندارند. »
گفت و گوهايي تخصصي از اين دست، ضمن آن‌كه به عنوان بخشي از رفتار متوليان شهر در تاريخ شهرسازي كشور ماندگار خواهد شد، از سوي ديگر موجب مي‌شود كه بحث درباره سياست‌ها و برنامه‌هاي سرنوشت ساز كشور به عرصه عمومي وارد شود و با روشن شدن بخشي از زواياي مهم‌ترين طرح شهرسازي كشور و آشنايي مردم با تبعات واقعي اتخاذ سياست‌هاي كلان شهري در سرنوشت خود، مفهوم مشاركت تبلور عيني‌تري يابد.
گفتني است دكتر پور موسوي چندي پيش با حضور در جمع اساتيد شركت كننده در سومين كارگاه نقد و بررسي اين طرح در دفتر مطالعات ايسنا، و با اشاره به اين‌كه نقدهاي علمي اساتيد مورد مطالعه و بررسي شهردار تهران قرار گرفته است، اعلام كرد: از منظر شهردار تهران دغدغه‌هاي جامعه علمي و مراكز علمي ـ پژوهشي ما درباره طرح جامع تهران جدي است.
وي از تشكيل كميته‌اي و دعوت از اساتيد براي ارزيابي طرحي علمي خبر داد و گفت: اين نويد را به شما مي‌دهم كه شهردار تهران تأكيد دارند تا زماني كه اين طرح مراحل ارزيابي خود را در شورايي علمي طي نكند هرگز به عنوان كارفرما آن را به شوراي عالي شهرسازي ارسال نخواهند كرد.
در پي متن كامل مقاله دكتر محمد باقر قاليباف، شهردار تهران و پرسش‌هاي شوراي اسلامي شهر تهران درباره طرح جامع تهران به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي‌گردد.
طرح جامع تهران؛ الزامات و راهبردها
دكتر محمد باقر قاليباف
1 - شهرها، به ويژه كلان شهرها به خصوص كلان شهر - پايتخت هايي مانند تهران، موجوديتي پيچيده و پويا دارند كه تحت عوامل و شرايط محيط رقابتي شكل مي گيرند و از درون و برون (عوامل محيطي ملي و فراملي) متأثر مي شوند.
اين‌گونه شهرها به دليل آن‌كه مركز تجمع قدرت، ثروت، جمعيت و ارگان هاي متنوع با عملكردهاي مختلف هستند بيش از پيش مورد توجه واقع شده اند و برنامه هاي 2020و قرن 21 درمورد كلان شهرهاي جهان گوياي آن است كه كلان شهرها به واحدهايي تعيين كننده در نظام ژئوپلتيك و ژئواكونوميك تبديل شده اند و واحدهاي ملي به جد اين ضرورت را دريافته اند كه بايد اين شهرها را براي رقابت در پارادايم جهاني شدن، به طور گسترده تجهيز، صيانت و تدارك كرد.
پس تداوم حيات و عملكرد كلان شهرهاي ملي به تبديل شدن آنها به شهرهاي جهاني و توانمندي آنها در ايفاي نقش موثر در محيط رقابتي جهاني است.
2- كاربران شهرها (اعم از شهروندان و كليه ذي نفعان شهر) بيش از پيش به حقوق، منافع و مسئوليت هاي خود پي برده اند و با مشاركت جويي و تصريح انتظارات خويش، نقش تعيين كننده اي در هدايت و توسعه شهرها يافته اند.
3- به تدريج اين مطلب مهم درك و دريافت شده است كه معضلات كنوني شهرها، ميراث الگوهاي اقتباسي نامتناسب و روندهاي هدايت نشده و نظامات جزيره اي و غيريكپارچه و فقدان آينده پژوهي، و فقدان آرمان (چشم انداز قوي و دروني شده) و اسطوره است.
4- تدبيركنندگان امر هدايت و توسعه شهرها به اين نتيجه رسيده اند كه شهرسازي موضوعي چند ديسيپلينه و فرارشته اي است و نبايد در انحصار مهندسان عمران وحتي شهرسازي و طراحي شهري قرار گيرد ؛چراكه توسعه پايدار شهري به همه وجوه حيات جمعي شهروندان و شهر ارتباط وثيق و عميق دارد.
5- امروزه توسعه پايدار شهري كه متأخرترين نظريه در باب توسعه شهري است بر اركان زير استوار شده است:
- برنامه ريزي و مديريت يكپارچه و پايدار شهري
-پايداري و بالندگي اقتصاد شهري
- كارآمدي و بهره وري كليه ظرفيت هاي شهري
- پايداري هويت و انسجام فرهنگي - اجتماعي جامعه شهروندي
- پايداري محيط و منابع زيستي و ارزش هاي طبيعي شهر و پيرامون
- پايداري كالبدي و كاركردي شهر( اعتلاي كيفيت محيط، عملكرد سيستم ها، رفاه، عدالت، عملكرد رواني شهر)
- پايداري حقوق و مسئوليت هاي شهروندي كه در نتيجه اركان مذكور مي توان «پايداري و بهبود مستمر كيفيت زندگي شهروندان و بقا و بالندگي شهر» را انتظار داشت.
6- امروزه درك و دريافت شده است كه ادعاي جامعيت (كه مدعاي طرح هاي جامع است!) و خلاصه كردن هدايت شهر در الگوهاي منطقه بندي و تعيين كاربري اراضي و اتكا به ضابطه گذاري و بخشنامه نويسي براي كنترل تحولات شهر (ولو تحولات كالبدي)، انديشه اي خام و منسوخ است كه ناكامي و ناكارآمدي آن در دنيا به اثبات رسيده است.
7- مگر مي توان به اتكا برداشت اطلاعات از شهر و يك سري دقت هاي هندسي و ويرايش هاي زيبايي شناسانه و جداول سهم بندي و تعيين سرانه و درنهايت توليد نقشه و ضوابط، حال و آينده يك شهر بزرگ را بسته بندي و تعيين تكليف كرد؟
8- مگر مي توان بدون تعبيه پاسخ درخور و منعطف به تغييرات و تحولات فرادستي، بدون لحاظ كردن مديريت شهري به عنوان ارگان پياده كننده طرح و بدون ملاحظات و تنگناهاي اجرا و بدون ملاحظه تراز مالي و درآمدهاي لازم براي نگهداري و خدمات شهر، ... براي يك دوره 20 يا 25 ساله (آن هم بدون آينده پژوهي متقن و بدون در نظر گرفتن ميدان وسيع رقابت هاي دروني و بيروني) وضعيت و موقعيت شهر و شهروندان و سيستم هاي شهري را تعيين كرد.
9- چه كسي مي تواند ادعا كند كه براي برنامه ريزي اين شهر، رفتارهاي آينده آن را به صورت يك سيستم پويا، مدل كرده است؟ و راهبردهايش را كشف كرده است نه وضع؟
10- چه كسي مي تواند ادعا كند كه تأثيرات شگرف پارادايم فن آوري اطلاعات و ارتباطات را بر شهر و سيستم هاي شهر و شهروندان احصاء و استنباط كرده است و سپس توانسته آن را در چارچوب شرح خدمات طرح جامع و تحت ضوابط مرسوم درآورد؟
12- چه كسي ادعا دارد كه علل و عوامل ناكامي طرح هاي جامع پيشين را به درستي استخراج كرده است و اين طرح را از آن آسيب ها و علت ها مصون نموده است؟
13- در كدام سند از طرح هاي جامع به صورتي آينده پژوهانه به شناسايي دقيق چالش ها و مسائل حال و آينده تهران، و وزن دهي مقايسه اي و اولويت بندي آنها پرداخته شده است؟
14- در كجا ديده شده است كه چشم انداز شهر و طرح هاي تفصيلي، همزمان با طرح جامع اصلي تهيه شود؟
15- با چه تمهيداتي مي توان اغتشاش در ماهيت، روش ها، اهداف، مفاهيم، محتوا و حتي عنوان گذاري ها را برطرف ساخت؟
پيشنهادم اين است كه:
1- حداقل از ناكامي هاي گذشته و تجارب و عبرت هاي دنيا درس بگيريم و بپذيريم كه دوران برنامه ريزي متمركز، آمرانه، و خطي، كه الگويش شهرسازي ضابطه اي است و محصولش يك طرح جامع، سپري شده است و نيازهاي شهر و شهروندان را پاسخگو نيست.
2- مي توان آن بخش از دستاوردهاي مطالعات مربوط به تهيه طرح جامع كه قابل دفاع و اطمينان بخش هستند در مدل برنامه ريزي و مديريت راهبردي وارد نموده و با توانمندي هاي اين مدل و با پايه قرار دادن الگوي توسعه پايدار شهري، برنامه اي منعطف، رقابت كننده و مديريت كننده تغيير، و متمركز بر مسائل و انتظارات راهبردي تهيه كرده و براي هدايت و توسعه اين شهر آن را به اجماع و توافق رسانيد.
پرسش‌هاي شوراي اسلامي شهر تهران از نهاد تهيه كننده طرح‌هاي جامع و تفصيلي تهران
1- هماهنگي طرح جامع با سياست‌هاي كلان كشور چگونه ديده شده است؟
2- معيارها و ضوابط اقتصادي – اجتماعي و فرهنگي طرح جامع چيست؟
3- مطالعات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي در تدوين طرح جامع كجا ارائه گرديده است؟
4- براي شهر تهران چه نقش ملي و جهاني ديده شده است؟
5- ضمانت‌ها، سياست‌ها و راه كارهاي اطمينان بخش منع توسعه و گسترش كالبدي شهر تهران چيست؟
6- ضمانت ها و راهكارهاي طرح براي اين كه پس از تصويب طرح، به دليل رويكرد درآمدي برخي تصميم‌گيران، طرح در آينده با تغييرات متعدد مواجه نشود چيست؟
7- با توجه به شرايط خاص تهران و كشور (اقتصادي، اجتماعي و...) ارايه طرح ثابت چه جايگاهي دارد؟ (طرح مي‌بايست منعطف باشد) در اين خصوص رفع ابهام شود.
8- در بخش اسناد مكمل مواردي به عنوان راهبرد مطرح شده است (نظير بهبود ترافيك، پاركينگ و...) اسناد مرتبط ارايه شود.
9- افق زماني طرح مشخص شود.
10- براي تمركززدايي در تهران چه تدابيري انديشيده شده است؟ (اسناد موجود كدامند؟ تصميماتي كه بايد پي‌گيري شود تا مدون و مصوب گردند چيست؟)
11- استانداردهاي زيست محيطي ايران چيست كه در تدوين طرح و عملكرد آينده شهر مي‌بايست ملاك عمل باشد ؟12- سياست طرح جامع نسبت به موضوع زمين در تهران چيست؟
13- سياست‌هاي مدون نوسازي، بهسازي و بازسازي شهر تهران چيست؟
14- سياست‌هاي حفظ و گسترش فضاي سبز و حفظ باغات و محل هايي كه باغ تلقي مي‌شوند، چيست؟
15- افزايش فضاي سبز در تهران به چه نحو قابل انجام است؟
16- طرح كمربندي سبز شهر تهران با توجه به گذشته، حال و آينده چگونه ديده شده است؟
17- عوامل موثر در جذب جمعيت به شهر تهران بايد مدون گردد و سهم هر يك تعيين گردد و روابطه بين افزايش واحدهاي مسكوني (افزايش تراكم) با جذب جمعيت با استدلال منطقي و آماري تبيين شود.
18- سياست هاي صدور مجوز ساخت و ساز و تطبيق با طرح جامع و بحث كنترل‌هاي مورد نياز و نماهاي شهري چيست؟19- سياست‌هاي مقابله با تخلفات ساختماني چيست؟
20- سياست هاي مدون در خصوص اشرافيت املاك شمالي 4 طبقه و بيشتر به املاك شمالي مجاور متصل به آن ها چيست؟
21- سياست هاي مربوط به ارزش افزوده پس از اجراي طرح هاي زيربنايي شهر، مثلا تعريض خيابان، احداث پارك و فضاي سبز اعلام شود (حق مشرفيت در اين طرح چگونه ديده شده است؟)
22- كسري پاركينگ‌هاي مورد نياز در شهر تهران در حال حاضر و طول مدت طرح چه ميزان است و سياست‌هاي تامين پاركينگ‌هاي مورد نياز در شهر چيست؟
23- سياست‌هاي طرح در خصوص حريم‌هاي تعريف شده فعلي چيست و براي آينده چه راه‌حل‌هايي در نظر گرفته شده است؟
24- جداول مقايسه‌اي از پهنه‌ها و كاربري‌هاي موجود و پهنه و كاربري‌هاي طرح جامع مورد نياز براساس استانداردهاي جهاني ارايه شود.
25- روند مشاركت مردم در تصميم‌گيريهاي مربوط به طرح چگونه است و بحث مشاركت مردم در اجرايي شدن طرح جامع چگونه ديده شده است؟
26- منابع اجراي طرح و راه‌هاي تجديد نظر طرح چيست؟ آن‌چه به عنوان راه‌حل ارايه شده است، چگونه به نيازها پاسخ خواهد داد؟
27- هدف، نوع و ميزان مداخله كه مي‌بايد مشخص شود ارايه نشده است؟
28- تكليف تراكم چيست؟
29- اصطلاح «كنترل تراكم» با سياست كلي طرح مبني بر تجهيز محورها (كه سبب افزايش شديد تراكم خواهد شد) به نظر مي‌رسد تناقض داشته باشد.
30- در مورد حريم دكل‌هاي برق، حريم مسيل‌ها و رودخانه‌ها، حريم راه‌آهن در شهر چه سياست و برنامه‌اي مورد توجه است؟ با توجه به پيشرفت علم و تكنولوژي نيازي به اصلاح اين تعاريف ديده مي‌شود.
31- موضوع احداث كانال‌هاي مشترك تأسيسات شهري چگونه ديده شده است؟ راه‌كارها عملي اجرايي شدن چيست؟
32- زماني كه طرح جامع به تصويب نرسيده، چگونه و برچه اساسي طرح تفصيلي در مراحل نهايي تهيه است؟
انتهاي پيام