صبح همان روزي که زلزله‌ي مهيب پنجم دي‌ماه 1385 شهر بم را ويران کرد، همه‌ي کساني که از وجود و اهميت بزرگ‌ترين بناي خشتي جهان يعني ارگ قديم بم آگاهي داشتند، تلاش مي‌کردند از اثرات زلزله بر اين بنا نيز مطلع شوند. به گزارش خبرنگار بخش ميراث فرهنگي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در كرمان، حدود ساعت 10 صبح همان روز بود که نخستين خبرها از اين بنا که ديگر به نمادي براي جذب گردشگر به استان کرمان و حتا ايران تبديل شده بود، منتشر شد: «... بيش از 80 درصد ارگ قديم بم ويران شده است». گرچه آمار بالاي کشته‌شدگان و مجروحان پس از زلزله سبب شد، تا بيشتر توجه‌ها به خارج کردن وضعيت بم از آن حالت استثنايي پيش‌آمده متمرکز شود، اما از روزهاي آغاز سال 1383 خبرهاي زيادي درباره‌ي بازسازي ارگ قديم بم توسط رسانه‌هاي کشور منتشر شد. سيدمحمد بهشتي ـ رييس وقت سازمان ميراث فرهنگي کشور ـ در ارديبهشت‌ماه سال 1383 اعلام کرد: بدون شک پس از بررسي ميزان تخريب و خسارات واردآمده به آثار باستاني شهر بم از جمله ارگ تاريخي آن، فعاليت براي مرمت و بازسازي آن‌را بدون هيچ وقفه‌اي شروع خواهيم کرد. وي همچنين گفت: قسمت شرقي شهر بم که بيشترين آثار تاريخي علاوه بر ارگ بم در آن واقع شده‌اند، آسيب‌هاي جدي ديده است و کارشناسان براي بررسي ميزان خسارت به بم اعزام شده‌اند. بنابراين تلاش‌ها براي تعيين ميزان تخريب و محاسبه‌ي خسارت‌ها آغاز شد. در همان روز بود که خبر ديگري در خبرگزاري‌ها منتشر شد؛ در آن خبر آمده بود: به‌دنبال درخواست مدير امور بين‌الملل سازمان ميراث فرهنگي از يونسكو براي بازسازي ارگ تاريخي بم، ماتسورا ـ مدير كل يونسکو ـ اعلام کرد که از دولت ايران اجازه خواسته، تا گروهي از كارشناسان يونسکو براي بررسي وضعيت ارگ تاريخي بم كه در جريان زلزله‌ي اخير تخريب شده است، به ايران سفر کنند. سازمان يونسکو در اين‌باره اعلام کرد: هر كاري از دست‌مان برآيد انجام مي‌دهيم، تا بهترين و باتجربه‌ترين كارشناسان‌مان را براي مشاوره و كمك در عمليات بازسازي اين محوطه‌ي مهم تاريخي و باستاني به ايران بفرستيم. به اين ترتيب، ايران براي مرمت بزرگ‌ترين بناي خشتي خود از کمک‌هاي بين‌المللي نيز بهره گرفت. به علاوه، دولت ژاپن نيز قول داد، کمک يك‌ميليون و 400 هزار دلاري خود را براي خريد تجهيزات و بازسازي ارگ تاريخي بم در اختيار مسؤولان فرهنگي ايران قرار دهد. در ادامه‌ي اين جريان، محمدحسين طالبيان ـ سرپرست تازه منصوب‌شده‌ي پروژه‌ي پژوهشي ـ مرمتي ارگ تاريخي بم ـ، اعلام كرد: انجام اقدامات كارشناسي، بررسي ميزان دقيق تخريب‌ها، مستندنگاري و بررسي ميزان امكانات و بودجه‌ي لازم از نخستين اقدامات اجرايي پروژه‌ي پژوهشي ـ مرمتي ارگ تاريخي بم است. حسين رايتي‌مقدم ـ مدير وقت بناهاي تاريخي كشور ـ نيز در آن مقطع گفت: در برنامه‌ي مستندنگاري وضع موجود، صدمه‌ها و آسيب‌هاي وارده بر اثر زلزله و صدمه‌هاي پيش از زلزله به ارگ بم ثبت شده‌اند. همچنين از بخش‌هاي مختلف ارگ نقشه‌برداري شده است. وي اضافه كرد: براي بازسازي دوباره‌ي اين بنا نخستين اقدامي كه صورت خواهد گرفت، بررسي مقاوم‌سازي پي بنا و بخش‌هاي باقي‌مانده است؛ تا بتوانيم برج‌ها و ديوارهاي تخريب‌شده را بازسازي كنيم. به‌دليل تزلزل بنا بسياري از بخش‌هاي ارگ بم در پس‌لرزه‌هاي زلزله از بين رفته‌اند كه اين نشان مي‌دهد، پيش از اين‌كه به بازسازي بنا توجه كنيم، بايد از ايستايي آن اطمينان حاصل كرد. وي حتا گفت: برخي گمان مي‌كنند، اين بازسازي صرفا براي جذب توريست است و بناي بازسازي‌شده ارزش نخستين را نخواهد داشت، در صورتي كه به هيچ عنوان چنين نيست. اين چنين بود كه قضيه‌ي بازسازي ارگ قديم بم آن‌قدر براي مردم جدي شد که شماره‌ي حسابي نيز براي کمک به بازسازي اين بناي تاريخي ازسوي سازمان ميراث فرهنگي و دبيرخانه‌ي كميته‌ي ملي موزه‌هاي ايران اعلام شد. سپس تشکل‌هاي غير دولتي فعال در زمينه‌ي ميراث فرهنگي نيز براي مشارکت در بازسازي ارگ بم به ميدان آمدند. چند روز بعد نيز نخستين بودجه‌ي رسمي براي بازسازي ارگ بم اعلام شد. ولي‌الله شجاع‌پوريان ـ نايب رييس آن زمان كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي ـ نيز درباره‌ي تامين بودجه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم، توضيح داد: با توجه به اين‌كه تدوين لايحه‌ي بودجه‌ي سال 1383 پيش از زلزله‌ي بم انجام شده است، بر همين اساس پيش‌بيني خاصي براي بازسازي ارگ بم و آثار تاريخي ديگري كه در اين منطقه وجود دارند، نشده بود؛ اما با اعمال اصلاحاتي در كميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي درباره‌ي لايحه‌ي بودجه‌ي سال آينده مقرر شد، مبلغ پنج‌ميليارد تومان به بازسازي ارگ بم اختصاص يابد. اما در همين حال، برخي اظهارنظرها مبني بر عدم لزوم تلاش براي بازسازي اين بناي فرهنگي نيز در برخي محافل شنيده مي‌شد. حتا برخي عنوان مي‌کردند، در حالي که روند بازسازي شهر بم به مقدار زيادي بودجه و اعتبارات نياز دارد، صرف هزينه براي بازسازي بم چندان به صلاح نيست؛ همين باعث شد که مدير پروژه‌ي نجات‌بخشي ارگ بم عنوان کند: هر قضاوتي درباره‌ي بازسازي يا بازسازي نكردن ارگ بم در شرايط فعلي، عجولانه و غير كارشناسي است و بدون مطالعات دقيق درباره‌ي اين بناي ارزشمند تاريخي نمي‌توان تصميمي قاطع گرفت. طالبيان همچنين اضافه كرد: اين موضوع كه ارگ بم در حال حاضر به بازسازي نياز دارد يا خير، بحثي است كه درباره‌ي آن به سرعت نمي‌توان قضاوت كرد؛ زيرا ارگ بم به‌عنوان يك خاطره‌ي ملي، محبوبيت جمعي دارد و خواست مردم بر اين است كه اين ارگ احيا شود. حال اين‌كه تا چه اندازه به اين هدف مي‌توان رسيد، به مطالعات علمي جامعي و رسيدن به آن، زمان نياز دارد. رييس كميته‌ي ميراث جهاني يونسكو نيز پنج‌ماه پس از زلزله بم گفت: بازسازي ارگ بم كار دشواري است و فنون و مهارت‌ها نياز دارد كه اين امر با وجود مجموعه‌اي از مهندسان زمين‌شناسي و لرزه‌شناسي انجام‌پذير است. باندارين اعلام کرد: براي بازسازي ارگ بم سه فاز را در نظر گرفتيم كه فاز نخست، ثبات وضعيت فعلي ارگ بم است كه البته اين فاز هيچ ربطي به بازسازي ندارد و به ريزش ارگ بم مربوط است كه در داخل آن گودال‌ها و چاه‌هاي زيادي وجود دارد. او همچنين با اشاره به مرحله‌ي دوم خاطرنشان كرد: مرحله‌ي دوم، بازسازي و مرمت است كه شامل اطلاعات و تحليل‌ها براي اطلاعات موجود براي ارگ بم و چگونگي انجام اين مرحله است که در فاز دوم چند كار بايد انجام شود؛ تا بتوانيم در طول سال 2004 ارگ بم را بازسازي و راهبرد مرمت اين بنا را تدوين كنيم. براساس اطلاعات به‌دست آمده طرحي تعريف خواهد شد كه از كميته‌ي مشترك يونسكو و ايران براي تدوين آن استفاده خواهد شد؛ ولي اصل كار در فاز سوم شامل مرمت ارگ بم است. دوماه بعد نيز اعلام شد، در سفر نماينده‌ي بانک جهاني به ايران سقف اعتبارات پيش‌بيني‌شده ازسوي بانک جهاني براي اجراي فاز نخست مرمت و احياي ارگ تاريخي بم و 19 بناي تاريخي داخل شهر، از 16 ميليون دلار به 26 ميليون دلار افزايش يافته است. در اين راستا، يكي از خبرگزاري‌ها نيز اعلام کرد که پيش از اين قرار بود، 15 ميليون دلار اعتبار ازسوي بانک جهاني براي انجام مراحل ابتدايي و اضطراري بازسازي و احياي ارگ تاريخي بم اختصاص داده شود، که در سفر اخير کارشناسان بانک جهاني رقم اين اعتبار 10 ميليون دلار افزايش يافت. يک‌سال بعد از زلزله بم، استاندار وقت كرمان در جمع خبرنگاران پيش‌بيني كرد كه بازسازي ارگ بم 20 سال طول بكشد. محمدعلي کريمي گفت: بازسازي ارگ بم در سه مرحله انجام خواهد شد. در مرحله‌ي نخست كه زمان آن يك‌سال درنظر گرفته شده است، بايد اين اثر تاريخي از وضعيت خطر خارج و قسمت‌هاي در حال ريزش آن مستحكم و همچنين از معابر آواربرداري شود که اين مرحله به‌خوبي پيش رفته است. در مرحله‌ي دوم نيز كه پنج‌سال زمان مي‌برد، اين اثر تاريخي بايد به وضعيت پيش از زلزله بم بازگردد. در مرحله‌ي سوم كه 20 ساله است، بازسازي كلي انجام مي‌شود که در طول اين مدت سازمان يونسكو بر روند بازسازي ارگ بم نظارت خواهد كرد. اما دوسال پس از زلزله بم، مايك كورفيلد ـ كارشناس يونسكو ـ در بازديد خود از بم، روند بازسازي ارگ را مثبت ارزيابي كرد و اين روند را در آغاز زندگي نو براي مردم بم مهم دانست. كورفيلد که به ايران سفر كرده بود كه گزارشي از روند بازسازي شهر بم به اين سازمان ارايه دهد، در گفت‌وگويي اظهار كرد: پس از زلزله تقريبا همه‌ي محوطه‌ي تاريخي ارگ بم تخريب شدند؛ اما اكنون بسياري از آوارها جابه‌جا شده‌اند و خطر ريزش باقي‌ماند‌ه‌ي ديوارها با اقدام‌هاي ايمن‌سازي و محكم‌سازي كه در سايت انجام شده، به حداقل رسيده است و ارگ بم به روند پيشين خود بازمي‌گردد. به اعتقاد او دقت هرچه بيشتر در بازسازي ارگ بم از اهميت به مراتب بيشتري نسبت به سرعت در عمليات برخوردار است: ما بايد پيش از هر چيز طرح و نقشه‌ي اصلي بم را به‌طور كامل پياده كنيم؛ تا در بازسازي آن، شكل نخستين كاملا رعايت و حفظ شود. در اين راستا، مدارك و نقشه‌هاي زيادي جمع‌آوري شده‌اند. كورفيلد اميدوار بود كه ارگ بم، شكوه و جلال پيش از زلزله را به‌دست آورد. كوچيرو ماتسورا نيز که در اوايل سال 1384 به نمايندگي از سازمان يونسکو براي مذاکراتي در اين‌باره به ايران آمده بود، درباره‌ي مدت زمان بازسازي ارگ بم گفت: اين پروژه جزو برنامه‌هاي درازمدت است و همان‌گونه كه قبلا پيش‌بيني شده است، 15 سال به طول خواهد انجاميد. به همين دليل، نبايد منتظر ماند كه يك شبه ارگ بم ساخته شود. در دومين سالگرد زلزله‌ي بم، مدير طرح نجات‌بخشي ارگ قديم بم اظهار داشت: هزينه‌اي كه براي بازگرداندن چهره‌ي اين اثر جهاني به وضعيت قبل از زلزله برآورد شده، رقمي بالغ بر يك‌هزار ميليارد ريال است. اكنون نيز اجراي طرح‌هاي ايمن‌سازي در دستور كار هستند كه بستن پايه‌ها و چاه‌هاي فاضلاب و نيز تغيير راه‌هاي جديد براي خروج نزولات آسماني از جمله آن‌هاست. اما در آخرين اظهار نظرها روند بازسازي ارگ بم چنين تشريح شده است: بازسازي ارگ بم پس از به کارگيري تجهيزات فرستاده‌شده از ژاپن در مرحله‌ي آواربرداري است و قسمت‌هايي از ارگ نيز تخريب نشده‌اند، حفاظت مي‌شوند. به هر حال، اين روزها جريان بازسازي ارگ قديم بم بي سر و صداتر از گذشته توسط مرمت‌گران و کارشناسان به پيش مي‌رود و براي ديدن نتيجه بايد دست 15 سال صبر کرد. در اين ميان، لازم است كه مسؤولان بازسازي ارگ بم اطلاع‌رساني بيشتري درباره‌ي روند بازسازي اين ارگ صورت دهند؛ تا مردم و دلسوزان ميراث فرهنگي به‌درستي در جريان فرآيندي قرار گيرند كه قرار است در آن، ميلياردها تومان هزينه شود. انتهاي پيام