چشم‌انداز صنايع دستي ايران (4) انحطاط گريبانگير قلمزني اين هنر كهن را بيمار كرده است
گردشگران و مسافراني كه از بازارهاي قديمي شهرعايي چون اصفهان و شيراز بازديد مي‌كنند در گشت و گذار خود با حجره‌هايي برخورد مي‌كنند كه در آنها غالبا پيرمرداني مشغول به كار قلمزني هستند. پيرمرداني كه معلوم نيست در غياب آنها چه كسي جايگزينشان بوده و ادامه‌دهنده‌ي هنر اصيل قلمزني خواهد بود. در اين بازارها همه چيز جاي خودش است و هر گردشگري مي‌تواند با تامل و تماشاي آنها مرور خاطرات صنايع دستي ايران را به تماشا بنشيند. به گزارش ايسنا آنچه امروز به عنوان قلمزني شناخته مي‌شود و مصنوعات فراواني اعم از مس و برنج بوسيله آن تزئين مي‌شود، در ايران داراي سابقه‌اي بسيار طولاني است. پژوهش‌ها نشان مي‌دهند كه از آثار فلزي دوره هخامنشي و حتي سلسله‌هاي قبلي و بعدي، نمونه‌هاي زيادي به دست نيامده است اما مجموعه ظرف‌ها و بشقاب‌هاي نقره و طلاي عصر ساساني که به دست استادان ايراني قلم خورده است، به خوبي سيماي درخشان صنعت قلمزني را در ايران باستان تاييد مي‌كنند. در دوران اسلامي نيز صنعت قلمزني رواج زيادي داشته است و اكنون نمونه هاي زيادي از آن دوره در موزه ها و گنجينه‌ها نگهداري مي‌شود. مجموعه ابريق‌هاي برنزي و آثار زيباي فلزي از نوع بخوردان و ظرف‌هاي آبخوري مصداق بارز اين مدعايند كه بيشتر آن ها در خراسان و همدان و ري و سمرقند به دست آمده‌اند. استاد «محمدتقي ذوفن» از سرشناس‌ترين هنرمند فلزكار ايران معتقد است: انحطاطي كه از دوره قاجاريه گريبانگير قلمزني شد، اين هنر كهن را ضعيف و بيمار كرده و اگر به اين بيمار نرسيم هلاك او حتمي است. او در اظهارنظري، تقليد و كم‌مايگي را عامل اصلي زوال تدريجي هنر قلمزني دانسته و گفته است: اصفهان در گذشته‌اي نه چندان دور، قبله و قله هنرفلزكاري و قلمزني بود، اما امروز دراين شهر يك خرواركار قلم ميزنند بي‌آنكه حتي يك اثر به كارهاي اصيل گذشته اضافه كنند. عقاب‌هاي ديروز جاي خود را به جوجه‌هاي ناتواني داده‌اند. قلمزن‌هاي امروز فقط بلدند كه ازآثار ديگران كپي كنند. شايد بتوان گفت كه: جالب‌ترين هنر فلز‌کاري دوره سلجوقي ترصيع مس قرمز رنگ و دادن نقره بر روي ظروف‌برنزي و بعدا روي برنج بوده است. هنر طلا کوبي و نقره کوبي مفرغ در سده هشتم و نهم هجري به درجه کمال رسيد و در اين دوره آثاري مانند قدح و سيني و تنگ و هاون و قلمدان و منقل و آينه و جعبه جواهر و شمعدان ساخته شده است. کارهاي مفرغي عصر صفويه از بهترين کارهاي جهان بشمار ميرود. فولاد در دست هنرمندان‌عصر صفوي مانند قلم نقاش مط‌يع و انعطاف پذير و لط‌يف شده بود. نقش بر فولاد آنچنان زيباست که با قلم نيز بهتر از آن نميتوان ايجاد کرد. نمونه‌هاي اين ظروف در موزه ايران باستان تهران موجود است. از پسنديده ترين نگاره‌هاي قلمزنان به روي ظرف‌هاي مسي و برنجي در دوره قاجار نقشهاي غير‌اسليمي گلهاي در هم پيچيده‌اي است که حيوانات و پرندگان بسياري را در بر مي‌گيرد. بيشتر فرآورده‌هاي فلزي که ظرف يک قرن اخير در ايران ساخته شده از مس هستند که بسياري از اين فرآورده‌ها براي مصرف روزانه ساخته شده‌اند و بدون تزئين هستند و عنصر اصلي زيبايي آنها همان شکل آنهاست ولي آلات مسي که ارزش نمايشي بيشتر داشته‌اند. صبا سيدان جعفري، هنرمند قلمزن مي گويد: اين هنر از هنرهاي قديمي و كهن ايراني است و قدمتي بيش از 7 هزار سال در ايران دارد، زمان پيدايش آن به زمان پس از پيدايش فلزاتي چون مس و نقره بر مي گردد و بيشتر در مناطق مركزي و غربي ايران رواج داشته است. وي افزود: در زمان صفويه به واسطه حضور هنرمندان در اصفهان قلمزني به اصفهان آورده شد و در آنجا رواج پيدا كرد كه تاكنون نيز ادامه دارد اما امروزه هنر اصيل ايراني رو به فراموشي است. وي سپس به عوامل مهم در فراگيري هنر قلمزني پرداخت و گفت: پشتكار و علاقه از مهمترين عوامل است و اين هنر از جمله هنرهائي است كه هيچ گونه وابستگي به خارج ندارد و تمامي وسايل و ابزار آن ايراني است و علاقمندان قادرند به آساني به اين هنر مشغول شوند. جعفري هم چنين حمايت دولت از هنرهاي ملي را امر مهمي خواند و گفت: همه هنرهاي اصيل ايراني نيازمند حمايت دولت هستند زيرا با كمي توجه به اين گونه هنرها و بها دادن به آنها مي‌توان هنرمندان خوبي را تربيت كرد. انتهاي پيام