گرچه تنوع و غنای زبان‌شناختی در استان پهناور خراسان رضوی با وجود زبان‌های کردی کرمانجی، ترکی خراسانی و گویش‌های سبزواری، نیشابوری و لهجه‌های مشهدی و تربتی، نشان‌دهنده ارزش فرهنگی بالایی است و در حوزه میراث فرهنگی ناملموس، زبان کردی کرمانجی خراسان به شماره ۱۲۴۰ در سال ۱۳۹۵ و گویش سبزواری به شماره ۲۲۳۳ در سال ۱۳۹۹ در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت شده‌اند اما برخی صحبت با لهجه محلی را نوعی بی‌کلاسی می‌دانند که کاملاً تفکری اشتباه است.
اگر در نقاط مختلف این استان پهناور به بررسی بیشتر فرهنگ و لهجه‌ها بپردازیم می‌بینیم که خراسان رضوی یکی از استان‌های بزرگ و تاریخی ایران و دارای غنای فرهنگی و زبانی عمیقی است. این منطقه با تنوع لهجه‌ها و زبان‌ها، بازتاب دهنده فرهنگ‌های مختلفی است که در طول تاریخ در آن شکل گرفته‌اند.
لهجه‌ها، بیانگر ویژگی‌های زبانی هر منطقه
حفظ لهجه‌ها در خراسان رضوی اهمیت زیادی دارد و تأثیرات فرهنگی، اجتماعی و زبانی گسترده‌ای به همراه دارد. این لهجه‌ها نه تنها به‌عنوان وسیله‌ای برای ارتباط مردم با یکدیگر، بلکه به عنوان یکی از مظاهر فرهنگ و هویت محلی نیز مورد توجه قرار می‌گیرند. حفظ این لهجه‌ها می‌تواند به تقویت هویت زبانی، ارتقاء هنر و ادبیات محلی و حفظ میراث فرهنگی کمک و از تضعیف این بخش‌های مهم فرهنگی جلوگیری کند.
حسن مدرس مقدم، استاد ادبیات و پژوهشگر فرهنگ عامه در همین خصوص به ایسنا گفت: لهجه‌ها، به عنوان یکی از عناصر کلیدی زبان، نه تنها بیانگر ویژگی‌های زبانی منطقه هستند، بلکه به ما اطلاعات زیادی درباره تاریخ، آداب و رسوم و هویت اجتماعی آن منطقه می‌دهند.
وی افزود: لهجه به مجموعه ویژگی‌های زبانی اطلاق می‌شود که در یک منطقه خاص رایج است. این ویژگی‌ها شامل تلفظ، واژگان و دستور زبان می‌شوند. لهجه‌ها، در واقع شناسنامه‌های زبانی هر منطقه هستند که هویت فرهنگی و اجتماعی آن را نمایان می‌کنند. همواره انسان‌ها به لهجه‌های محلی خود افتخار کرده‌اند و این افتخار، با حفظ و گسترش آنها ادامه می‌یابد.
مدرس مقدم بر اهمیت حفظ لهجه‌ها در خراسان رضوی و تأثیر آن بر فرهنگ منطقه اشاره کرد و افزود: با وجود تأثیرات مدرنیته و جهانی‌شدن، حفظ و گسترش لهجه‌های محلی ضرورتی غیرقابل انکار است.
استان خراسان رضوی با تاریخچه‌ای غنی و تنوع قومی، لهجه‌هایی چون مشهدی، نیشابوری، سبزواری و… را دارد که هر یک از آنها نشان‌دهنده فرهنگ خاص و دارای ویژگی‌ها و خصوصیات منحصر به فردی هستند. این لهجه‌ها نه تنها نحوه ارتباط افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بلکه در شکل‌گیری رفتارها، سنن و آداب و رسوم نیز نقش مهمی دارند.
وی خاطرنشان کرد: این استان با دارا بودن تاریخچه‌ای غنی و متنوع، محل سکونت اقوام مختلفی بوده است که هر یک لهجه‌ها و گویش‌های خاص خود را دارا هستند. حفظ این لهجه‌ها و گویش‌ها نه تنها از نظر زبانی اهمیت دارد، بلکه تأثیرات فرهنگی و اجتماعی گسترده‌ای نیز به همراه دارد.
این استاد ادبیات افزود: همچنین لهجه‌ها به‌عنوان بخشی از فرهنگ هر منطقه، نقش مهمی در انتقال ارزش‌ها، آداب و رسوم و سنن محلی دارند. در استان خراسان رضوی، لهجه‌های مختلف نه تنها به‌عنوان وسیله‌ای برای ارتباط مردم با یکدیگر، بلکه به‌عنوان یکی از مظاهر فرهنگی نیز مورد توجه قرار می‌گیرند. حفظ این لهجه‌ها می‌تواند به حفظ و تقویت هویت فرهنگی و انتقال ارزش‌های بومی به نسل‌های آینده کمک کند.
مدرس مقدم در خصوص نقش لهجه در هنر و ادبیات گفت: لهجه‌ها و گویش‌های محلی نقش مهمی در هنر و ادبیات هر منطقه دارند. در استان خراسان رضوی، بسیاری از آثار ادبی و هنری محلی به لهجه‌های مختلف نوشته و سروده شده‌اند. حفظ این لهجه‌ها می‌تواند به نگهداشت و ارتقاء ادبیات و هنر محلی کمک کند و از تضعیف این بخش‌های مهم فرهنگی جلوگیری کند.
سخت‌ترین و شیرین‌ترین لهجه‌ها
میزان شیرینی یا سختی هر لهجه به تجربه شخصی افراد و میزان آشنایی آنها با لهجه‌های مختلف بستگی دارد. برخی افراد ممکن است لهجه‌ای را که برای دیگران سخت به نظر می‌رسد، به عنوان لهجه‌ای شیرین و دلنشین ببینند و برعکس.
حفظ برخی از لهجه‌ها در شهرستانهای مختلف خراسان رضوی بستگی به عوامل مختلفی دارد. برخی از این لهجه‌ها مانند لهجه تایبادی و نیشابوری تا حدودی حفظ شده‌اند و همچنان در میان مردم محلی صحبت می‌شوند، اما برخی دیگر در خطر فراموشی قرار دارند که عوامل مختلفی می‌توانند در حفظ یا فراموشی لهجه‌ها تأثیرگذار باشند.
در همین خصوص اسحاقی یک پژوهشگر و زبان‌شناس در خصوص لهجه‌های مختلف در شهرهای خراسان رضوی گفت: در خراسان رضوی لهجه‌هایی مانند مشهدی، تایبادی، نیشابوری، سبزواری، تربتی، قوچانی، کاشمری و ... را داریم.
وی افزود: لهجه مشهدی یکی از معروف‌ترین و رایج‌ترین لهجه‌ها در خراسان رضوی است که در شهر مشهد و اطراف آن صحبت می‌شود. این لهجه دارای ویژگی‌ها و خصوصیات خاصی است که آن را از سایر لهجه‌ها متمایز می‌کند.
وی بیان کرد: لهجه مشهدی ویژگی‌های خاص خود را دارد، تلفظ‌ها در لهجه مشهدی به گونه‌ای است که برخی صداها تلفظ متفاوتی دارند. به عنوان مثال، صدای «ض» در برخی موارد به صورت«ز» تلفظ می‌شود. البته این لهجه دارای واژگان و اصطلاحات خاصی است که در سایر لهجه‌ها کمتر دیده می‌شود.
اسحاقی در خصوص لهجه نیشابوری گفت: لهجه نیشابوری در شهر نیشابور و مناطق اطراف آن رایج است. این لهجه دارای نواخت خاصی است که آن را از دیگر لهجه‌ها متمایز می‌کند. این نواخت ممکن است برای برخی افراد بسیار دلنشین باشد. واژگان و اصطلاحات محلی که در دیگر نقاط کمتر دیده می‌شود.
وی با بیان اینکه لهجه سبزواری در شهر سبزوار و مناطق اطراف آن صحبت می‌شود، اظهار کرد: در لهجه سبزواری برخی از صداها به شکل متفاوتی تلفظ می‌شوند. به عنوان مثال، صدای «ق» ممکن است به صورت «غ » تلفظ شود، گفت: لهجه سبزواری دارای اصطلاحات و واژگان خاصی است که به تاریخ و فرهنگ منطقه برمی‌گردد.
این پژوهشگر و زبان‌شناس همچنین در خصوص لهجه تربتی گفت: در لهجه تربتی، برخی صداها تلفظ متفاوتی دارند. به عنوان مثال، صدای «خ» در برخی موارد به صورت «ه» تلفظ می‌شود. البته ناگفته نماند که لهجه تربتی نیز دارای واژگان و اصطلاحات خاصی است که در سایر لهجه‌ها کمتر دیده می‌شود.
وی در ادامه به ویژگی‌های لهجه قوچانی، کاشمری و تایبادی اشاره کرد و افزود: لهجه قوچانی دارای تلفظ‌های خاصی است. به عنوان مثال، صدای «چ» ممکن است به صورت «ج » تلفظ شود. در لهجه کاشمری هم برخی صداها تلفظ متفاوتی دارند. به عنوان مثال، صدای «ی» ممکن است به صورت «ئ» تلفظ شود.
در لهجه تایبادی هم برخی صداها تلفظ متفاوتی دارند. مثلا، صدای «گ» ممکن است به صورت «ک» تلفظ شود. لهجه‌ها و گویش‌ها در شهرستانهای مختلف استان هر یک دارای ویژگی‌ها و خصوصیات منحصر به فردی هستند که نشان‌دهنده تنوع زبانی و فرهنگی استان خراسان رضوی است.
وی خاطرنشان کرد: در خراسان رضوی لهجه‌های دیگری هم مانند لهجه تربت‌جامی، فریمانی، گنابادی، درگزی، بردسکنی، سرخسی و لهجه چنارانی داریم که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.
هر کدام از این لهجه‌ها نه تنها نشان‌دهنده تنوع زبانی و فرهنگی خراسان رضوی هستند، بلکه بخش‌های مهمی از هویت مردم این منطقه را تشکیل می‌دهند. حفظ و تقویت این لهجه‌ها می‌تواند به حفظ هویت فرهنگی و زبانی و انتقال ارزش‌های بومی به نسل‌های آینده کمک کند.
وی در ادامه با اشاره به اینکه بعضی از لهجه‌های خراسان رضوی به دلیل نرمی و لطافت خاصی که در تلفظ‌ها و عبارات دارند، به عنوان لهجه‌های شیرین شناخته می‌شوند، بیان کرد: لهجه مشهدی با توجه به نرم و ملایم بودن برخی از تلفظ‌ها و عبارات، به عنوان یکی از لهجه‌های شیرین شناخته می‌شود. این لهجه دارای اصطلاحات و واژگان خاصی است که برای بسیاری از افراد جذاب و دوست‌داشتنی است.
این زبان‌شناس و استاد ادبیات اظهار کرد: همچنین لهجه نیشابوری نیز به دلیل تلفظ‌های لطیف و روان، به عنوان یکی از لهجه‌های شیرین در خراسان رضوی شناخته می‌شود.
وی در خصوص سخت‌ترین لهجه‌ها هم گفت: برخی لهجه‌ها به دلیل داشتن ویژگی‌های خاص زبانی و تلفظ‌های متفاوت، ممکن است برای برخی افراد سخت‌تر باشند. به عنوان مثال لهجه قوچانی به دلیل داشتن تلفظ‌های خاص و واژگان محلی ممکن است برای افرادی که به این لهجه آشنا نیستند، سخت‌تر باشد.
اسحاقی خاطرنشان کرد: حفظ برخی از لهجه‌های خراسان رضوی ممکن است به دلیل عوامل مذکور موفقیت‌آمیز باشد، اما برخی دیگر همچنان در خطر فراموشی قرار دارند. برای حفظ این لهجه‌ها، لازم است که اقدامات مناسبی در زمینه آموزش، تولید محتوا، ترویج فرهنگی و حمایت‌های دولتی انجام شود تا این لهجه‌ها به بهترین شکل ممکن حفظ و منتقل شوند.
نقش مهم لهجه‌ها در ارتباطات اجتماعی
از نظر جامعه‌شناسی، حفظ لهجه‌ها می‌تواند اهمیت فراوانی داشته باشد، در واقع لهجه‌ها به تنوع زبانی و فرهنگی کمک می‌کنند و از یکنواختی جلوگیری می‌کنند. این تنوع می‌تواند به تقویت خلاقیت و ارتباطات بین فرهنگی منجر شود.
عباس عابدی به عنوان یک جامعه شناس در گفت و گو با ایسنا با بیان اینکه لهجه‌ها نقش مهمی در ارتباطات اجتماعی بازی می‌کنند، افزود: افراد با لهجه مشترک احساس نزدیکی و تعلق بیشتری به جامعه خود دارند.
وی با اشاره به اینکه لهجه‌ها می‌توانند حامل داستان‌ها، خاطرات و تجربیات محلی باشند که به انتقال دانش و تجربیات گذشتگان کمک می‌کند، بیان کرد: افرادی که از لهجه خود استفاده می‌کنند، ممکن است احساس تعلق و افتخار بیشتری نسبت به فرهنگ و گذشته خود داشته باشند.
این جامعه شناس در ادامه به تفکرات اشتباهی که در خصوص لهجه تهرانی وجود دارد اشاره کرد و افزود: امروزه بسیاری ترجیح می‌دهند به جای لهجه محلی در صحبت با دیگران لهجه تهرانی را مورد استفاده قرار دهند.
وی خاطرنشان کرد: رسانه‌های ملی ایران، به ویژه تلویزیون و رادیو، به طور عمده از لهجه تهرانی استفاده می‌کنند. این امر می‌تواند تأثیر زیادی بر مردم داشته باشد و آنها را به تقلید از این لهجه ترغیب کند.
عابدی با اشاره به اینکه لهجه تهرانی به دلیل مرکزیت تهران و نقش آن در سیاست، اقتصاد و فرهنگ کشور، به عنوان لهجه‌ای با پرستیژ و جایگاه اجتماعی بالا شناخته می‌شود، گفت: برخی افراد ممکن است برای به دست آوردن جایگاه اجتماعی بالاتر، تلاش کنند به لهجه تهرانی صحبت کنند.
وی اظهار کرد: در برخی موارد، افراد ممکن است به دلیل لهجه محلی خود مورد تبعیض قرار گیرند یا احساس کنند که لهجه آنها در محیط‌های رسمی و کاری پذیرفته نیست؛ بنابراین، تلاش می‌کنند لهجه خود را تغییر داده و به لهجه تهرانی صحبت کنند تا از تبعیض جلوگیری کنند.
این جامعه شناس و استاد دانشگاه با بیان اینکه برخی هم بر این باور هستند که صحبت کردن به لهجه تهرانی می‌تواند به ایجاد همبستگی ملی و یکپارچگی بیشتر در کشور کمک کند، گفت: افرادی ممکن است احساس کنند که با صحبت کردن به لهجه تهرانی می‌توانند بهتر با دیگران ارتباط برقرار کنند و از سوء تفاهمات جلوگیری کنند.
وی همچنین بیان کرد: در بسیاری از مدارس و دانشگاه‌ها، آموزش به لهجه تهرانی ارائه می‌شود که این امر می‌تواند بر زبان‌آموزان تأثیر بگذارد و آنها را به صحبت کردن به این لهجه ترغیب کند.
تأثیر لهجه‌ها در تقویت اعتماد به نفس افراد
روانشناسان هم معتقدند لهجه‌ها می‌توانند به تقویت اعتماد به نفس افراد کمک کنند. وقتی افراد با لهجه خود صحبت می‌کنند و از آن خجالت نمی‌کشند، اعتماد به نفس بیشتری در تعاملات اجتماعی خود خواهند داشت.
زهرا ترشیزی یک روانشناس در همین خصوص با بیان اینکه استفاده از لهجه محلی می‌تواند به تقویت هویت فردی و خودشناسی کمک کند، تصریح کرد: لهجه‌ها می‌توانند احساس تعلق اجتماعی را تقویت کنند. در واقع افرادی که با لهجه مشترک صحبت می‌کنند، ممکن است احساس نزدیکی و ارتباط بیشتری با یکدیگر داشته باشند.
وی خاطرنشان کرد: درک و پذیرش لهجه‌های مختلف می‌تواند به افزایش تحمل و احترام به تفاوت‌های فرهنگی و زبانی کمک کند. همچنین این می‌تواند به کاهش تعصب‌ها و افزایش تعاملات مثبت اجتماعی منجر شود.
ترشیزی با اشاره به اینکه لهجه‌ها می‌توانند بر نحوه ارتباطات افراد تأثیر بگذارند، افزود: افراد با لهجه مشابه ممکن است ارتباطات بیشتری برقرار کنند و احساس راحتی بیشتری داشته باشند همچنین لهجه‌ها می‌توانند خاطرات و تجارب گذشته را زنده نگه دارند. شنیدن یا صحبت کردن با لهجه خاصی می‌تواند احساسات و خاطرات قدیمی را به یاد آورد.
وی بر تاثیر استفاده از لهجه محلی بر جلوگیری از انزوا و احساس بیگانگی اشاره کرد و گفت: افراد با لهجه مشترک بیشتر با جامعه خود ارتباط برقرار کرده و از انزوا دوری می‌کنند. همچنین ممکن است افرادی که لهجه‌های مختلف را می‌پذیرند و استفاده می‌کنند در یادگیری زبان‌های جدید موفق‌تر باشند.
گرچه مرگ لهجه‌ها به معنای کامل هنوز فرا نرسیده، اما چالش‌های بسیاری پیش‌روی آن‌هاست. بسیاری از لهجه‌ها و گویش‌های محلی در خطر فراموشی هستند و اگر اقدامی برای حفظ و تقویت آنها انجام نشود، ممکن است در آینده نزدیک شاهد کاهش یا حتی نابودی برخی از آنها باشیم. عواملی مانند جهانی‌سازی، مهاجرت به شهرهای بزرگ، تغییرات اجتماعی و فرهنگی و نفوذ رسانه‌ها می‌توانند به فراموشی لهجه‌ها و گویش‌های محلی منجر شوند.
با این حال، هنوز فرصت‌هایی برای حفظ و تقویت لهجه‌ها وجود دارد. اقدامات مؤثر برای حفظ لهجه‌ها شامل آموزش زبان و لهجه‌های محلی در مدارس و مؤسسات آموزشی، تولید محتواهای فرهنگی و هنری به لهجه‌های محلی، ترویج گردشگری فرهنگی و استفاده از لهجه‌ها در رسانه‌ها می‌تواند به حفظ و تقویت این لهجه‌ها کمک کند.
بنابراین، در حالی که چالش‌هایی پیش‌روی حفظ لهجه‌ها وجود دارد، با تلاش‌های مناسب و اقدامات هدفمند، می‌توان از مرگ لهجه‌ها جلوگیری کرد و آنها را به نسل‌های آینده منتقل کرد. حفظ لهجه‌ها به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی هر منطقه از اهمیت بسیاری برخوردار است و نباید اجازه داد که این لهجه‌ها فراموش شوند.
انتهای پیام