دکتر سهیلا برجی در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: هورمون کورتیزول یا هورمون استرس، هورمونی است که در پاسخ به استرس‌ها در بدن ترشح می‌شود، تا بدن بتواند توانایی رویارویی با استرس‌ها را داشته باشد. در یک موقعیت استرس زا، این هورمون بدن را در یک حالت آماده باش قرار داده، باعث افزایش ضربان قلب، فشار و قند خون می‌شود. بنابراین از این جهت، این هورمون نقش مفیدی برای بدن ما دارد.
وی افزود: از طرف دیگر اگر به طور مداوم در معرض استرس‌های مزمن قرار بگیریم و این هورمون از تنظیم معمول و طبیعی خود خارج شود، افزایش ترشح بیش از حد این هورمون را در بدن خواهیم داشت. ترشح بیش از حد آن می‌تواند یکسری عوارض و بیماری‌هایی را برای فرد ایجاد کند.
این فوق تخصص غدد اظهار کرد: هورمون کورتیزول از غدد فوق کلیه ترشح شده و تحت تنظیم غده هیپوفیز و هیپوتالاموس در مغز است. یعنی هورمون محرکش در مغز ترشح می‌شود. اما ترشح هورمون کورتیزول به صورت ثابت و یکسان نیست. به طوری که در ابتدای صبح پس از بیدار شدن در بیشترین مقدار خود قرار می‌گیرد، سپس به تدریج ترشح کم شده و در انتهای شب به کمترین سطح خود می‌رسد، پس حالت ریتم سیرکادین دارد.
دکتر برجی ادامه داد: این هورمون وقتی در مقابل استرس ترشح می‌شود، به بدن در تنظیم قند و فشار خون و حفظ ایمنی کمک کرده و التهاب را کم می‌کند، همچنین این هورمون در کنترل وزن دخالت داشته و در متابولیسم سه دسته مواد غذایی لیپیدها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها نقش دارد.
اگر این هورمون از تنظیم خارج شود و چه اتفاقی می‌افتد؟
وی ادامه داد: افرادی که در معرض استرس‌های مزمن و طولانی مدت هستند، الکل مصرف می‌کنند یا افرادی که دچار بیش فعالی این غده هستند یا یکسری داروهای استروئیدی یا استروژن را مصرف می‌کنند، کسانی که تومورهایی در ناحیه هیپوفیز یا هیپوتالاموس و یا آدرنال دارند، ممکن است دچار افزایش ترشح این هورمون شوند.
دکتر برجی در ادامه گفت: اما اینکه افزایش ترشح این هورمون چه علائمی ایجاد می‌کند، باید گفت که می‌تواند قند و فشار خون را بالا برده و برعکس سطح انرژی بدن را پایین آورد. افزایش ترشح هورمون کورتیزول باعث افزایش وزن و پوکی استخوان می‌شود. علاوه بر این موارد یکسری خطوط بنفش رنگ روی شکم ایجاد می‌شود که اصطلاحاً به آن سندرم کوشینگ گفته می‌شود. اختلال در این هورمون در خانم‌ها، اختلال در عادت ماهانه، ریزش مو و آکنه ایجاد می‌کند. پس تمام این موارد می‌تواند بیماری زا باشد.
وی درباره اینکه اگر این هورمون در بدن کمتر ترشح شود چه اتفاقی خواهد افتاد، بیان کرد: چنانچه نارسایی غدد فوق کلیه را در بدن فرد داشته باشیم و یا بر اثر شرایطی مثل کم کاری غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس اختلال ایجاد شده باشد، باعث خواهد شد که میزان ترشح این هورمون کمتر شود. بیشترین شیوع این موارد را در اثر بیماری‌های خود ایمنی می بینیم. شایعترین علت کاهش ترشح این هورمون در جوامع پیشرفته بیماری‌های خود ایمنی است. در بیماری‌های خود ایمنی آنتی بادی که بدن ترشح می‌کند، مانع ترشح این هورمون از قشر آدرنال می‌شود. اما در کشورهایی که توسعه نیافته هستند، شایعترین علت آن بیماری‌های عفونی مثل عفونت سل است که این بیماری به این غده آسیب زده و ترشح هورمون را کاهش می‌دهد.
وی در ادامه افزود: وقتی ترشح این هورمون کم می‌شود به آن بیماری آدیسون گفته می‌شود، در این بیماری فشار خون و قند فرد می افتد و فرد انرژی و تمرکز کافی نداشته، خواب او به هم می ریزد. این افراد لاغر می‌شوند و اگر این نارسایی در اثر خود غدد فوق کلیه باشد، پوست فرد تیره حتی مخاط داخل دهانش تیره تر می‌شود.
تشخیص دیرهنگام و پیشرفت علائم خطرناک است
فوق تخصص غدد اظهار کرد: اگر کاهش یا افزایش ترشح این هورمون به هر دلیلی تشخیص داده نشود، ایجاد علائم و پیشرفت آن می‌تواند برای فرد خیلی خطرناک باشد، مثلاً فرد مبتلا به کم کاری این غده، در صورت عدم تشخیص و مبتلا شدن به هر بیماری دیگری، ممکن است به سمت کما و شوک رفته و در نهایت منجر به مرگ شود. لذا تشخیص به موقع آن مهم است.
دکتر برجی یادآور شد: چون در جوامع پیشرفته شایعترین علت موثر بر میزان ترشح این هورمون بیماری خود ایمنی است، مهم است که پزشک به دنبال رد پای بقیه بیماری‌های خود ایمنی در فرد بیمار باشد. چون ممکن است فرد در طول زندگی مبتلا به یکسری بیماری‌های خود ایمنی دیگری شود. اما با تشخیص به موقع در موارد کم کاری، وقتی فرد درمان می‌شود رنگ پوست طبیعی شده، کمبود انرژی و حالت‌هایی که گفته شد همه برطرف خواهد شد و حتی فرد قدرت باروریش را دوباره پیدا خواهد کرد.
وی درباره اینکه چه کارهایی باید انجام داد که هورمون کورتیزول در یک حالت ثباتی قرار گیرد، گفت: مهم است که خواب منظم، برنامه ورزشی متعادل و تغذیه مناسبی داشته باشیم. همچنین باید استرس خود را کاهش دهیم، چون استرس طولانی مدت باعث می‌شود که این هورمون مدام ترشح شده و باعث آسیب به بدن شود. مهم است که برای سلامت این هورمون از مصرف الکل دوری کنید، حتی خندیدن و شاداب بودن باعث می‌شود که سطح این هورمون در حالت تنظیم شده قرار بگیرد.
وی تاکید کرد: هورمون کورتیزول هورمونی است که در شرایط استرس، ترشح آن افزایش می یابد و یک هورمون مفید در بدن است و اگر بدن ما نتواند خودش را با شرایط استرس و اضطراب وفق بدهد، مسلماً فرد قدرت و توانایی رویایی با آن مشکل را نخواهد داشت برای همین در ابتدای صبح هنگام بیدار شدن فرد این هورمون در بیشترین سطح خود قرار می‌گیرد تا فرد را به سمت حالت هوشیاری برده و برای کار روزانه آماده باشد، اما در آخر شب و هنگام خواب و استراحت، سطح آن کاهش می‌یابد.
وی افزود: اگر پزشکی شک کند که بیمار ممکن است به اختلالات هورمون کورتیزول مبتلا شده باشد، شرح حال کاملی از بیمار گرفت و اگر تشخیص به زیادی هورمون بدهد، یک سری تست مهاری استفاده می‌کند و همین طور سطح کورتیزول طی ادرار۲۴ ساعت ارزیابی می‌شود. اما اگر سطح هورمون پایین باشد از تست‌های تحریک کننده استفاده می‌کند، چک کردن یک سطح کورتیزول رندوم کمکی به پزشک در تشخیص نخواهد کرد و باید یا از تست‌های تحریکی یا مهاری برای اینکه اثبات کنیم که افزایش یا کاهش هورمون در بدن بیمار هست یا خیر استفاده کنیم.
وی ادامه داد: همین طور ممکن است بیمار فقط با ریزش مو، اختلال عادت ماهانه، کمی افزایش وزن مراجعه کند و هیچ علائم دیگری نداشته باشد اما وقتی شرح حال دقیق و تست می‌گیریم، مشخص می‌شود که افزایش ترشح هورمون کورتیزول اتفاق افتاده است یا بالانس این هورمون در بدن از بین می‌رود که می‌تواند منجر به حالت‌هایی شود که برای فرد پاتولوژیک است. اما وقتی بیمار درمان شده و عاملی که این هورمون بیشتر ترشح شده را رفع می کنیم ، فرد دوباره به شرایط طبیعی قبل باز می‌گردد.
دکتر برجی درباره میزان شیوع اختلال در ترشح این هورمون گفت: اگرچه اختلال در ترشح هورمون کورتیزول، اختلال شایعی نبوده و یک بیماری نادری است، اما چون تهدید کننده حیات فرد بوده و اگر زود تشخیص داده نشود روز به روز فرد را ناتوان خواهد کرد. حتی استخوان‌های بیمار را پوک می‌کند و فرد به قدری ناتوان می‌شود که قادر به انجام امور روزمره خود نخواهد بود ؛بنابراین از این نظر سلامت هورمون کورتیزول اهمیت دارد.
شایعترین علت نارسایی غده آدرنال در کشور بیماری سل است
وی اظهار کرد: اما به رغم شایع نبودن آن درصورت پیشرفت و عدم تشخیص و درمان به موقع، مرگ و میر ناشی از آن بالاست. شایعترین علت نارسایی غده آدرنال در کشور ما بیماری سل است. همچنین افزایش ترشح آن را هم اکثراً در وجود تومورهای غده هیپوفیز می‌بینیم که از این منظر در کشور ما درصد آن با کشورهای دیگر فرقی نمی‌کند.
این پزشک تاکید کرد: استرس زیاد باعث می‌شود که مدام یک شلاقی به غدد فوق کلیه زده شده و باعث شود هورمون کورتیزول مرتب ترشح شود. وقتی این استرس‌ها کنترل نشود، ترشح ریتمیک غدد به هم خورده و باعث می‌شود سطح ترشح کورتیزول بالا برود. اگر استرس طولانی مدت باشد و فرد نتواند خودش را تطابق دهد قاعدتاً دردسرساز خواهد شد.
دکتر برجی ادامه داد: متاسفانه افرادی که به دلایل مختلف و در طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئیدی استفاده می‌کنند، باعث می‌شوند که غدد فوق کلیه به حالت خاموشی و خواب رفته و عملکرد طبیعی آن در بدن از بین برود. این موضوع در برخی از افراد شایع هست و متاسفانه بدون نظر پزشک این داروهای کورتیکواستروئیدی را استفاده می‌کنند و با علائم سندرم کوشینگ مراجعه می‌کنند. توصیه می‌شود که افراد داروها و آمپول‌های کورتونی را بدون نظر پزشک استفاده نکنند.
انتهای پیام