هانی رستگاران ـ مسئول ثبت میراث ناملموس استان سمنان ـ درباره پوشاک سنتی ایل سنگسر به ایسنا گفت: پوشاک همچون زبان و خوراک معرف فرهنگ و اصالت هر قوم و ملتی است و از مهمترین صورت‌های میراث مادی فرهنگ و سنتی است که نسبت به بسیاری دیگر از مصادیق میراث فرهنگی تاثیرپذیری بیشتری دارد و به همراه خود مجموعه‌ای از آداب و رفتارها را انتقال می‌دهد. «ایل سنگسر» بزرگترین ایل عشایری استان سمنان است و لباس و پوشاک سنتی این ایل دارای تنوع و رنگ‌پردازی چشم‌نوازی است. حفظ این گنجینه و انتقال آن به نسل‌های بعد اگرچه با دشواری‌های زیادی همراه است، اما امری ضروری است و می‌تواند به معرفی بیش از پیش فرهنگ این منطقه کمک کند.
او افزود: اگرچه با توسعه شهرنشینی و مدرنیته بسیاری از افراد توجه کمتری نسبت به داشته‌های میراثی خود داشته‌اند، اما در سال‌های اخیر به‌ویژه در بین عشایر سنگسر توجه به فرهنگ، آداب و رسوم، زبان، خوراک و همین‌طور پوشش اهمیت ویژه‌ای داشته است، به گونه‌ای که در سال‌های اخیر کژین (پیراهن ابریشمی سوزن‌دوزی شده زنانه)، سرگیرا (چادر بانوان سنگسری)، مکنه (شال بلند شماره‌دوزی‌شده)، چنگوم (زیورآلات نقره‌ای) و کارتی (پوشاک مردانه) در پرونده‌های جداگانه در فهرست میراث ناملموس ایران به ثبت رسیده و کارگاه‌های تولید این محصولات دوباره احیا شده است.
مسئول ثبت میراث ناملموس سمنان ادامه داد: بر این اساس پوشاک زنان و مردان سنگسری با عناوین کارتی به شماره ۱۳۶۸، مهارت دوخت سنتی کژین شوی (لباس بانوان سنگسری) به شماره ۱۳۶۶، چنگوم‌سازی به شماره ۸۷۹، سرگیرا یا سگیرا به شماره ۸۸۵، مهارت مکنه به شماره ۹۱۳ و مهارت شماره‌دوزی سنگسری به شماره ۹۱۴ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
با توجه به پیشینه و قدمت پوشش و لباس در بین عشایر سنگسر و مجموعه لباس زنان که شامل «مکنه»، «کژین شوی»، «قردار شوال» و «سرگیرا» است، رستگاران درباره جزئیات هر یک چنین توضیح داد:
«کژین شوی»: لباس نسبتاً بلند ابریشمی است که عموماً به رنگ قرمز بوده و تنها ویژگی بارز آن هنر سوزن‌دوزی است که در قسمت پایینی دامن و لبه‌های آستین چشم‌نوازی می‌کند. در بیشتر نمونه‌های به‌جامانده عرض قسمت سوزن‌دوزی در حدود ٢۵ سانتی‌متر در نظر گرفته شده است. در لباس‌های بلند زنان زرتشتی اطراف یزد و میبد نیز چنین طرح‌هایی مشاهده می‌شود با این تفاوت که رنگ لباس زنان ایل سنگسر (کژین شوی) عموماً قرمز بوده و در کمتر مواردی از رنگ‌های زرد و سبز بسیار کمرنگ نیز استفاده شده است.
«سرگیرا»: نوعی پارچه منحصر به فرد است که از رشته‌های بسیار ظریف پشم تهیه شده است و با هنر زنان بافنده ماهر ایل، رنگ‌آمیزی و بافته می‌شود. از این پارچه برای تولید «چادر تن‌پوش بانوان ایل» استفاده می‌شد. ویژگی این پارچه برخلاف ظاهر پشمین و زبر، سهولت دید از پشت تار و پود آن و خنک بودن آن است.
«مَکَنِه»: شال بلند ابریشمی به طول تقریبی سه متر است که سطح آن را به‌طور کامل سوزن‌دوزی می‌کنند. این سرپوش از دوران باستان در میان ایل معمول بوده و بانوان سنگسری از آن استفاده می‌کردند. مَکنِه در میان زرتشتیان مناطق مرکزی ایران (اطراف یزد) به «مَکنو» مشهور بوده و شاید واژه «مقنعه» معرب این واژه است. مَکنِه را طوری روی سر قرار می‌دهند که میان آن مقابل چانه قرار بگیرد و بانوان نوعروس جوان و خانم‌های متاهل از مَکنه‌هایی با پارچه قرمز رنگ استفاده کرده و دختران جوان و خانم‌های مجرد از مکنه با پارچه به رنگ سفید و یا کرم رنگ استفاده می‌کردند.
«قردار شِوال»: دامن بلند و تیره رنگی است که انتهای پایینی آن با برش‌های اُریب و دوباره به‌هم دوختۀ پارچه ابریشمی تزئین شده و به آن «فراخ شِوال سرپاره دار» هم گفته می‌شود. نوارهای مورب و باریک ابریشمین رنگی در لبه پایینی دامن، یادآور طرح محرمات در طراحی سنتی ایرانی است. این لباس یا دامن معمولاً برای استفاده در مراسم عروسی و مهمانی توسط خانم‌های متاهل استفاده شده و دختران جوان از نمونه‌های گل‌دار استفاده می‌کنند. طول تقریبی پارچه مورد استفاده در بیشتر این نوع دامن‌ها حدود ۳۰ متر است که بسیار پُرچین دوخته می‌شود. هدف این پرونده معرفی شیوه بافت پارچه‌ای ابریشمی است که بعد از بافت به صورت اریب برش خورده و دوباره دوخته و در انتهای دامن پرچین نصب می‌شود که در اصطلاح به آن «سرپاره» می‌گویند. در «مهدیشهر» نوع دیگری از این تن‌پوش (شلوار گشاد) وجود دارد. جنس این نوع دامن کودری یا چیت بوده است که شبیه دامن‌های امروزی است با این تفاوت که به جای کش در کمر دارای بند یا پِسون بوده و در قسمت پایین دارای سرپاره یا کیشین (نوعی پارچه دستباف مهدیشهری از جنس نخ پنبه که به صورت یکسره بافته می‌شود) است. امروزه استفاده از این نوع دامن به جز در روستاهای کلاته خیج و مهدیشهر، در دیگر نقاط استان سمنان متداول نیست.
مسئول ثبت میراث فرهنگی استان سمنان همچنین به اهمیت ثبت «شیوه بافت سرپاره به شیوه سنگسری» اشاره کرد و افزود: حاشیه قردارشوال‌ها در گذشته با پارچه کژین (سرپاره) دوخته می‌شد. جنس سرپاره از کژ یا ابریشم بوده که به صورت طبیعی رنگ‌آمیزی و آماده بافت می‌شد. با توجه به قیمت بالای کژ یا ابریشم و امکان تنوع محدود در رنگ‌آمیزی ابریشم امروزه از نخ استفاده می‌شود، اما گروهی از بانوان فعال در حوزه صنایع دستی در تلاشند با بافت پارچه از جنس ابریشم فرم اصیل لباس‌ها را احیا کنند. ضرورت ثبت «سرپاره» به عنوان بخشی از پوشاک ضمن حفظ اصالت و جلوگیری از به کارگیری پارچه‌های آماده، امکان بافت دو نوع پارچه نخی و ابریشمی بسته به سلیقه و قدرت مالی افراد را فراهم خواهد کرد.
انتهای پیام