به گزارش ایسنا، امروز ۲۹ دی چهل و چهارمین سالروز لبیک مردم تهران به دعوت بنیانگذار جمهوری اسلامی برای برپایی تظاهرات بزرگ اربعین حسینی در سال ۱۳۵۷ است.
دعوت امام
آیت‌الله سید روح‌الله موسوی خمینی رهبر نهضت اسلامی چهار روز قبل - ۲۵ دی - از اربیعن سالار شهیدان حسین بن علی(ع) در سال ۱۳۵۷ در پیامی از نوفل‌لوشاتو ضمن دعوت مردم به حضور گسترده در مراسم عزای حسینی، حضور آنان در این مراسم مذهبی را وظیفه شرعی و ملی و موجب «دفن رژیم طاغوت» دانستند.
پیام امام در شرایطی صادر شد که سه روز از تولد شورای انقلاب اسلامی توسط شخصیت‌های تراز اول نهضت می‌گذشت و قرار بود کابینه شاپور بختیار فردای صدور این پیام - ۲۶ دی - از مجلس شورای ملی رای اعتماد بگیرد. شاه هم یک روز بعد از تشکیل شورای انقلاب اسلامی در تاریخ ۲۲ دی، شورای سلطنت را تشکیل داد و رییسش را انتخاب کرد.
پیام ۲۵ دی ۱۳۵۷ امام از منظر بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجیِ عصرِ پهلوی تیر خلاصی به جسد محتضر رژیم پهلوی تعبیر شد.
بنیانگذار جمهوری اسلامی در این پیام یادآور شدند: «اربعین سید مظلومان و سرور شهیدان (ص) رسید. بر ملت رشید و آگاه ما اربعین‌های سودمندی گذشت. ما در این سالها به دنبال بیش از ۵۰ سال سلطنت غاصبانۀ سلسلۀ پهلوی با چه مصیبت‌ها و بی‌فرهنگی‌های خانمان‌سوزی مواجه بودیم. سال‌هایی بس تلخ و رنج‌آور در این ۵۰ سال و تلخ‌تر و رنج‌آورتر در این یکی دو سال اخیر که ملت شجاع ما را علیه استبداد و استعمار به حرکت درآورد. امسال اربعین امام امت در خلال اربعین‌های پیروان و شیعیان آن بزرگ‌مرد اسلام واقع شده و گویی خون شهیدان ما امتداد خون پاک شهیدان کربلاست و اربعین اخیر برادران ما بازتاب اربعین آن دلاوران می‌باشد. خون طاهر آنان به حکومت طاغوتی یزید خاتمه داد و خون پاک اینان سلطنت طاغوتی را به هم پیچید.اربعین امسال استثنایی و نمونه است. راهپیمایی و تظاهرات پر شور در این اربعین وظیفۀ شرعی و ملی است. ملت بزرگ در سراسر ایران با راهپیمایی و تظاهرات خود این نظام را دفن می‌کند و مخالفت خود را با شورای سلطنتِ غیرقانونی اعلام می‌نماید و پشتیبانی خود را برای چندمین بار از جمهوری اسلامی اعلام می‌کند.»
به دنبال پیام امام امت، جامعه روحانیت تهران نیز با صدور اعلامیه‌ای مردم را برای شرکت در تظاهرات اربعین دعوت کرد.
در بخشی از این اعلامیه آمد: «در آستانه چنین لحظات سرنوشت‌سازی برای خنثی نمودن آخرین توطئه‌های استعمار و گرفتن آخرین رمق ضدخدایی رژیم استبداد و پاسخ دادن به ندای بزرگ رهبر نهضت اسلامی ملت بیدار ایران حضرت نایب الامام خمینی، کلیه طبقات و اقشار و اصناف مسلمان و متعهد مردم تهران را به یک راهپیمایی بزرگ اسلامی دعوت می‌نماییم که در جمعه، اربعین، ۲۰ صفر برابر با ۲۹ دی ماه از مراکز تعیین شده ... در صفوف متحد و منظم حرکت نمایید.»
بیم رژیم
وحشت رژیم از لبیک مردم به فراخوان امام خمینی(ره) از اولین ساعات انتشار پیام ایشان تشدید شد. پیش‌بینی حضور گسترده مردم در تظاهرات ۲۹ دی ۱۳۵۷ وحشت رژیم را مضاعف کرد. مقامات لشکری و کشوری رژیم پهلوی با ارزیابی التهابات اجتماعی پیش‌بینی کردند تظاهرات بزرگی در تهران و سایر شهرها شکل خواهد گرفت. دولت تازه کارِ شاپور بختیار برای پیشبرد برنامه و سیاست‌هایش نیازمند آرامش بود تا بتواند اوضاع کشور را تحت کنترل درآورد به همین دلیل چاره‌ای جز موافقت با انجام راهپیمایی نداشت.
بعضی فرماندهان نظامی از جمله سپهبد جعفری فرماندار نظامی خوزستان و سپهبد فضل‌الله زاهدی، جانشین شهربانی کل کشور مخالف برخورد با مردم بودند؛ چراکه در رصد روحیه نظامیان تحت امرشان به‌خصوص پرسنل شهربانی متوجه متزلزل بودن روحیه آنان شده بودند. این در حالی بود که دسته دیگری از فرماندهان نظامی رژیم نظیر تیمسار ناصر مقدم آخرین رییس ساواک پهلوی اعتقاد داشتند، موافقت دولت بختیار با راهپیمایی اربعین منجر به سقوط دولتش می‌شود.
ارتشبد عباس قره‌باغی سالها بعد با اشاره به پیامد تظاهرات اربعین ۱۳۵۷ در کتاب خاطراتش نوشت: «این راهپیمایی نیز مانند تظاهرات روزهای تاسوعا و عاشورا برای مخالفین موفقیت بزرگی محسوب می‌شد و به علت وجود حکومت نظامی در کشور، دلیل دیگری بر ضعف و ناتوانی دولت و شکست مجدد نیروهای مسلح در برابر آنها منظور گردید.»
تصمیم نهایی
ژنرال هایزر فرستاده نظامی کارتر به ایران در نشست مشترک با بختیار و فرماندهان و امرای رده بالای ارتش پهلوی، پس از شنیدن نظرات و پیشنهادات، گفت: «بهتر است همه سربازها از خیابان‌ها جمع شوند و حضور آنها فقط محدود به مناطق حساس نظامی و غیرنظامی باشد تا اگر اتفاقی رخ داد تأسیسات حیاتی حفظ شود.شما آقای بختیار، مقررات تظاهرات را در مطبوعات، رادیو و تلویزیون اعلام کنید و به انقلابیون اخطار دهید که با هرگونه خشونتی به سختی برخورد خواهید کرد.»
بختیار هم در یک برنامه تلویزیونی با مردم صحبت کرد و بر لزوم برخورد با «هرگونه اقدامِ خارج از نظم در روز اربعین» تأکید کرد.
مردم پشت امام
روز موعود فرا رسید و مردم به دعوت امام امت، لبیک گفتند و حضور باشکوه و میلیونی در مراسم اربعین داشتند. پیش‌بینی و ترس رژیم از اربعین، عینی شد. طبق آنچه ژنرال هایزر از این مراسم گزارش کرد اربیعن ۱۳۵۷ «بدتر از روز فرار محمدرضا پهلوی از ایران» بود.
این ژنرال آمریکایی در توصیف عظمت حضور مردم در کتاب خاطراتش نوشت: «گزارش‌های رسیده حاکی از آن بود که راهپیمایی شتاب گرفته است. می‌توانستم خیابان‌های اطراف ستاد را ببینم که پر از جمعیت است.»
خبرنگار روزنامه آیندگان نیز حضور مردم در تظاهرات ۲۹ دی ۱۳۵۷ را ستود و این حضور را همراه با «شکوه خاصی» توصیف کرد.
این روزنامه نوشت: «شاید بتوان این تظاهرات را از گسترده‌ترین و باشکوه‌ترین تظاهرات‌های تاریخ معاصر ایران دانست زیرا نسبت به راهپیمایی‌هایی ۱۲ شهریور ۱۳۵۷ در روز عید فطر و راهپیمایی‌های ۱۹ و ۲۰ آذر در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی به مراتب گسترده‌تر و وسیع‌تر بود.»
خاطره آن روزِ بزرگ علاوه بر روزنامه‌ها و خاطرات مقامات خارجی و داخلی، در یادها و نوشته‌های مردم عادی نیز ثبت شد.
سید محمدهاشم یزدان‌پرست یکی از دانشجویان مسلمان پیرو خط امام که خود از دانشجویان فعال آن روزگار بود، در خاطراه‌ای از آن تظاهرات میلیونی نوشت: «روز ۲۹ دی مصادف با اربعین حسینی، رود پر خروش جمعیتِ تظاهرکننده از هر سو به سمت خیابان انقلاب سرازیر بود. تا چشم کار می‌کرد مردان و زنانی مشاهده می‌شدند که کودکان کوچک خود را در آغوش کشیده و سایر فرزندان خود را به همراه داشتند.... یادِ سالار شهیدان و غم سنگینی که در این روز بر دل تمام پیروان آن معلم بزرگِ عزت و شهادت، سایه افکنده بود بر راهپیمایی نیز سایه خود را گسترده بود... د. نظم حاکم بر راهپیمایی مردم اعجاب‌انگیز بود. گروه زیادی از مردان و زنان با بازوبند و پارچه آرمِ انتظامات، مسؤولانِ راهنمایی و حفظ نظم بودند.... مینی‌بوس‌های زیادی مشاهده می‌شد که بر روی آنها نوشته شده بود «تدارکات و پذیرایی از راهپیمایان.»
حرف دل مردم در اربعین ۱۳۵۷ شعار شد، همانند شعارهایی که طی روزهای تاسوعا و عاشورا در آذر ۱۳۵۷، با طنین و آهنگ انقلابی فریاد زده شد. روی پلاکاردها هم نوشته شد: «ما طالب نابودی شاهیم، شورای سلطنت نمی‌خواهیم»، «شورایِ انقلاب اسلامی، تحتِ لوای رهبرِ نامی، خمینی روح‌الله سبط رسول‌الله»، «ضامن اجرای حق خون شهیدانِ ماست، مظهری از نهضتِ شهید کرب‌وبلاست، «به روزِ اربعین ایها الناس، پیروزی از ماست، نابودی از شماست.»
حرف مشترک مردم در سراسر ایران سرنگونی حکومت پهلوی و دولت دست نشانده‌اش بختیار، کارت قرمز به نخست‌وزیر وقت، بازگشت امام خمینی(ره) به میهن و پیاده شدن حکومت اسلامی در ایران بود.
راهپیمایی اربعین از لحاظ نظم و جمعیت از راهپیمایی عید فطر، تاسوعا و عاشورا منظم‌تر و منسجم‌تر بود. خبرگزاری‌های بین‌المللی و روزنامه‌های داخلی سیل جمعیت حاضر در ۲۹ دی ۱۳۵۷ را تا سه میلیون نفر هم اعلام کردند.
روزنامه کیهان در تیتر اولش در صفحه یک روزنامه تیتر «عظیم‌ترین راهپیمایی مذهبی و سیاسی تاریخ» را به کار برد.
هزاران نفر از مردم تهران پس از تظاهرات اربعین در خیابان انقلاب و میدان آزادی، نماز ظهر و عصر را به جماعت خواندند. آنان بعد از نماز پای سخنرانی چند سخنران نشستند و در پایان مراسم قطعنامه‌ای ۱۰ ماده‌ای را با شعارهای‌شان تایید کردند.
خبرنگار روزنامه اطلاعات در شماره ۱۵۷۶۴ مورخ ۳۰ دی ۱۳۵۷ وضعیت شهرهای مختلف استان خوزستان در روز اربعین را به صورت مبسوط گزارش کرد. براساس مشاهدات این خبرنگار گسترده‌ترین تظاهرات خوزستان در شهر اهواز رقم خورد. حدود ۵۰۰ هزار نفر از مردم اهواز در این تظاهرات شرکت کردند که تعداد قابل توجهی از آنان جزو عشایر و از روستاهای دور و نزدیک آمده بودند.
براساس گزارش این روزنامه، جمعیت حاضر در خرمشهر نیز حدود ۶۰۰ هزار نفر تخمین زده شد که این جمعیت در خیابان‌های منتهی به مسجد امام صادق(ع) تجمع کردند. در پیشاپیش جمعیت، حجج اسلام نوری، ربانی، محمدی، موسوی و شیخ محمدطاهر در شهر به حرکت درآمدند و در پایان تظاهرات به مسجد امام صادق(ع) برگشتند و نماز ظهر و عصر را به جماعت خواندند.
اطلاعات با اشاره به حجم مشارکت مردم در شهر آبادان نوشت: «علی‌رغم بارش شدید باران بیش از ۱۰۰ هزار نفر از مردم شهر، تظاهرات باشکوهی برگزار کردند. در این تظاهرات عشایر، روحانیان و اعضای هیات اعزامی امام خمینی و بانوان، پیشاپیش جمعیت حضور داشتند و جمعیت به ورزشگاه تختی رفت و در آنجا شنونده سخنرانی یکی از روحانیان شهر شدند.
در گزارش خبرنگار روزنامه کیهان از شیراز که در صفحه اول شماره ۱۰۶۱۷ سی‌ام دی ۱۳۵۷ چاپ شد، از حضور حدود ۵۰۰ هزار نفر از مردم شیراز در محوطه حرم شاهچراغ و مسجد عتیق و خیابان‌های منتهی به آنها خبر داد.
این روزنامه نوشت: «مردم در روز اربعین در صحن شاهچراغ و مسجد عتیق تجمع کردند و سپس در سطح شهر دست به تظاهرات زدند. روحانیانِ برجسته شهر مانند آیت‌الله دستغیب و آیت‌الله شیخ بهاءالدین محلاتی نیز در پیشاپیش مردم در حرکت بودند. تظاهرکنندگان نماز ظهر و عصر را به امامت آیت‌الله دستغیب خواندند. در پایان مراسم قطعنامه‌ای توسط حجت‌الاسلام مجدالدین محلاتی قرائت شد.
گزارش از تظاهرات مردم تبریز به روایت اسناد ساواک جالب توجه است. در جلد بیست و چهارم کتاب انقلاب اسلامی روایت شد: «در تبریز تظاهرات بزرگی در روز اربعین برگزار شد. در این تظاهرات حدود یک میلیون نفر از اهالی شهر از ساعات اولیه صبح گردهم آمدند و سپس دست به تظاهرات زدند. تظاهرکنندگان در هنگام ظهر، نماز جماعت را به امامت آیت‌الله قاضی طباطبایی و آیت‌الله اشراقی اقامه کردند و در پایان قطعنامه تظاهرات توسط آیت‌الله قاضی طباطبایی خوانده شد.
تظاهرات روز اربعین در استان اصفهان هم با شکوه وصف نشدنی برگزار شد. روزنامه اطلاعات در شماره ۱۵۷۶۴ که در تاریخ ۳۰ دی ۱۳۵۷ منتشر کرد، نوشت: «در اصفهان نیز میلیون‌ها نفر از مردم که برخی از آنها کفن‌پوش بودند، در سطح شهر دست به تظاهرات زدند و سپس در میدان نقش جهان گرد آمده و نماز ظهر و عصر را در مسجد شاه اقامه کردند.
در شهر نجف‌آباد مردم پس از اجتماع در مسجد جامع شهر، در سطح شهر دست به تظاهرات زدند و پس از اقامه نماز به سخنرانی روحانیان شهر گوش فرادادند که ناگهان خبر رسید در یزدان‌شهر، چماقداران به مردم حمله کرده‌اند. پس از شنیدن این خبر، هزاران نفر از مردمِ شهر به سمتِ محل درگیری رفتند. در این محل بین مردم و چماقداران درگیری شدیدی رخ داد که در اثر این درگیری ۱۵ نفر از مردم شهر نجف‌آباد شهید و حدود ۲۰۰ نفر مجروح شدند.
با انتشار این خبر در اصفهان آیت‌الله طاهری و حدود ۵۰۰۰ نفر از اهالی شهر اصفهان برای کمک عازم نجف‌آباد شدند که در ورودی شهر مأموران مانع ورود آنها به شهر شدند و اهالی شهر نجف‌آباد نیز پیام دادند که به کمک نیازی ندارند، در نهایت آیت‌الله طاهری و مردم به اصفهان بازگشتند.»
وقایع مشهد در روز اربعین از زاویه دید کتاب انقلاب اسلامی مردم مشهد به نویسندگی رمضانعلی شاکری این گونه بود: «در روز اربعین، مشهد شاهد تظاهرات صدها هزار نفر از اهالی آن شهر بود. مردم، ابتدا روبروی منزل آیت‌الله شیرازی تجمع کردند و تظاهرات خود را از آنجا آغاز کردند. این تظاهرات چنان وسیع بود که فقط تعداد زنانِ شرکت‌کننده در این راهپیمایی را ۳۰۰ هزار تن نوشته‌اند. تظاهرکنندگان در خیابانِ تهران نماز جماعت خواندند و به سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای و حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد گوش کردند. در انتها قطعنامه‌ای ۱۰ ماده‌ای قرائت شد.»
روزنامه اطلاعات در گزارش تظاهرات قم، نوشت: «هزاران نفر از مردم قم در روز اربعین، ابتدا در صحنِ بانوان میدانِ آستانه و خیابان ارم تا چهارراه مردان اجتماع کردند و سپس در خیابان‌های شهر دست به تظاهرات زدند. تظاهرکنندگان به میدان ورودی شهر که میدان امام نامیده شده بود، آمدند و در آنجا نماینده دانشجویان و حجت‌الاسلام والمسلمین املشی به سخنرانی پرداخته و مردم ساعت ۱۴:۳۰ پراکنده شدند.»
تظاهرات اربعین در کاشان هم مانند سایر شهرهای کشور بود. مردم شهر ساعت ۸ صبح در خیابان‌های منتهی به مسجد گذر بابا ولی تجمع کردند. عکس شهدای کاشان بر دیوارهای مسجد نصب بود. مراسم پس از سخنرانی یکی از وعاظ شهر پایان یافت اما مردم در کنار علمای کاشان از جمله آیات عظام صبوری، سید مهدی یثربی و ملکی به سمت میدان قاضی اسدالله رفتند. بانوان کاشانی هم در صفوف جداگانه در راهپیمایی اربعین شرکت داشتند.
در راهپیمایی روز اربعین شعارهایی چون «در طلوع آزادی جای شهدا خالی»، «ضامن پیروزی ما خون ماست، ارتش برادر ماست»، «خمینی رهبر ماست و پیروزی نهایی، جمهوری اسلامی» سر داده شد
مردم کاشان ساعت ۱۴:۳۰ با قرائت قطعنامه‌ای هشت ماده‌ای به تظاهرات خود پایان دادند.
منابع:
روزنامه کیهان، شنبه، ۳۰ دی ۱۳۵۷، ص ۱
عباس قره‌باغی، اعترافات ژنرال، تهران: نی، صص ۲۰۳ و ۲۰۶
ماموریت به تهران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص ۱۹۴-۱۹۳
محرم و انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، صص ۲۸۵-۲۸۴
هایزر، رابرت، مأموریت در تهران، ع. رشیدی، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۴، ص ۱۸ و ۱۹
صحیفه امام، جلد ۵، صص ۴۷۷تا۴۷۹، ۴۸۱، ۴۸۴ تا ۴۸۵، ۴۸۶ تا ۴۸۷ و ۴۹۸ تا ۵۰۰
انتهای پیام