این بخشی از گفت و گوی تفصیلی ایسنا با قاسم محمدی-عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی و رئیس هیئت مدیره انجمن علمی حقوق کودک است که کودکان را مهم‌ترین اصل در هر طرح برای جوانی جمعیت دانسته و معتقد است: موضوعات مربوط به کودکان باید در اولویت کار باشد، چراکه آن‌ها جوانان فعال و نیروی کار آینده کشور را می‌سازند، درحالی که دوره کودکی در طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مصوب اسفند ۱۳۹۹ مغفول مانده است.
وی با بیان اینکه فکر کردن و برنامه‌ریزی برای جمعیت آینده کشور ایده خوبی است و نمایندگان مجلس به موضوع مهمی پرداخته‌اند، اظهار کرد: تصویب این قانون برای ساماندهی جمعیت کافی نیست، زیرا مواد قانونی طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده ساده‌انگارانه بوده و تنها شامل مشوق‌هایی برای فرزند آوری است.
محمدی با بیان اینکه در سیاست‌های جمعیتی باید علاوه بر تفکر درباره میزان جمعیت، به اقتضاهای جمعیتی نیز پرداخته شود، گفت: در برنامه‌ریزی برای جوانی جمعیت باید به دوران کودکی اهتمام داشت و نیازها و مسائل آموزشی، سلامت و تربیت کودکان را جدی گرفت، درحالی‌که برخی از مشوق‌های فرزند آوری بیشتر موجب فریب جامعه است و باید این مشوق‌ها را حذف یا تعدیل کرد.
جای خالی توجه به حقوق کودک
عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه درون‌مایه طرح جوانی جمعیت به افزایش تعداد کودک پرداخته و کمترین توجه را به حقوق کودک داشته است، افزود: در این طرح مشوق‌هایی برای خانواده‌هایی با سه فرزند و بیشتر در نظر گرفته‌شده، مثلاً تسهیلاتی برای مسکن، ارائه خوابگاه‌های متأهلی، حمایت‌های اشتغال، بهره‌برداری از زمین، کاهش سن بازنشستگی، امنیت شغلی مادران به‌ویژه در دوران بارداری، ارائه وام قرض‌الحسنه، افزایش حق تأهل و اولاد برای والدین، ارائه تسهیلات و وام به سرپرست، بیمه کردن مادران خانه‌دار.
محمدی با بیان اینکه مشوق‌های در نظر گرفته‌شده به حمایت از خانواده برای فرزند آوری معطوف می‌شود، تصریح کرد: در این طرح حمایت‌ها به‌نوعی معطوف به دوران بارداری و ولادت فرزند است، حتی تسهیلاتی برای درمان ناباروری و مجازاتی برای عدم پایبندی به این قوانین برای دستگاه‌های دولتی پیش‌بینی‌شده است.
وی با بیان اینکه جوان‌سازی جمعیت فقط با پایین آوردن معدل سنی جامعه اتفاق نمی‌افتد، تصریح کرد: نمی‌توانیم بگوییم که بعد از اجرای این طرح و گذشت یک سال معدل جمعیتی ما جوان می‌شود و طرح موفق خواهد بود. چنین نگاهی به جوانی جمعیت و عدم درک مسائل کودکی، جوانی و معطوف کردن جوانی جمعیت به کاهش معدل جمعیت نگاهی ناپخته است.
رئیس هیئت‌مدیره انجمن علمی حقوق کودک با اشاره به اینکه در جوان‌سازی جمعیت، فرزندان خردسال مطرح نیستند و بحث تنها بر سر فراوانی جمعیت جوان است، گفت: در جوانی جمعیت فراوانی جمعیتی ما باید جوان باشد، یعنی بخش اصلی و بدنه جمعیت را نیروی کار جوان و فعال و بین سن ۱۸ تا ۴۵ سال تشکیل دهد، اما در این طرح فقط به فرزند آوری توجه شده است.
محمدی مهم‌ترین دغدغه در جوان‌سازی جمعیت را داشتن جمعیتی در سنین ۱۸ تا ۴۵ سالگی برای خدمت به جامعه دانست و تصریح کرد: این جمعیت نیاز به‌پیش بینی و زیرساخت‌های لازم دارد، حتی با فرض اینکه برای افراد ۱۸ سال به بالا فکری شده باشد، همچنان این سؤال مطرح است که وقتی این نوزادان به دنیا آمدند آیا نیاز به درمانگاه‌های ویژه کودک ندارند؟ آیا نیاز به محیط‌های سالم برای بازی و نشاط ندارند؟ آیا نیاز به فضاهای آموزشی ندارند؟ آیا در همین دوره‌ای که معتقدیم جمعیت به سمت پیری می‌رود، تولیدات فرهنگی مناسبی داریم؟ آیا توانسته‌ایم برای ارتقاء فرهنگی و آموزش کودکانمان استانداردهایی را برای یک آینده خوب فراهم کنیم؟
وی با بیان اینکه فقط تولد کودک مهم نیست و کودک باید از تولد تا ۱۸ سالگی دوره‌ای را بگذراند تا برای خدمت به جامعه آماده شود، یادآور شد: این طرح برای تولد تا ۱۸ سالگی کودک چه برنامه‌ای دارد؟ تقریباً می‌شود گفت هیچ برنامه‌ای ندارد. آنچه در این طرح مشاهده می‌کنیم این است که دستگاه‌های اداری موظف‌اند برای نگهداری و شیر دادن به نوزادان فضایی را ظرف مدت شش ماه ایجاد کنند که آن‌هم از باب تکریم و حفظ حقوق مادر است. درواقع در خدمت نیروی کار است که می‌خواهد فعال بماند و کودکش را در همین محیط کار نگه دارد.
عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی حداکثر توجه این طرح به کودک را مربوط به دوره شیرخواری دانست و گفت: در این مصوبه قانونی توجه به‌ضرورت و اقتضائات کودک دیده نمی‌شود. مادری که کار می‌کند و فرزند آورده اکنون مطابق این طرح می‌خواهند از او حمایت کنند و به او گفته می‌شود برای اینکه کار خود را از دست ندهی همین‌جا از فرزندت نگهداری کن و به او شیر بده!
جوان‌سازی جمعیت باید معطوف به ۱۸ سال اول زندگی باشد
محمدی با مطرح کردن این سؤال که چه اقداماتی برای رفع دغدغه کودکانی که قرار است جوان جامعه شوند، اعم از دغدغه‌های آموزشی، اسلامی، فرهنگی، تفریحی، انسانی در ۱۸ سال اول زندگی شده؟ گفت: متأسفانه طرح، دیدگاه بسیار سطحی به مسئله جوان‌سازی جمعیت داشته است. درصورتی‌که اساساً دغدغه جوان‌سازی جمعیت باید معطوف به این ۱۸ سال باشد و یا حتی بعد از آن. پس سؤال پیش می‌آید که برای تأمین مالی و حمایت شغلی این کودکان چه خواهید کرد؟
وی با اشاره به اینکه در این طرح صحبت از امنیت شغلی والدین کودک است، افزود: آیا در حال حاضر تولید شغل به میزان جمعیت فعلی وجود دارد؟ آیا رونق اقتصادی به شکلی هست که ظرفیت اقتصادی کشور را برای افزایش جمعیت فراهم کند؟
این استاد دانشگاه تأکید کرد: نمی‌شود بدون توجه به ظرفیت‌های اقتصادی و اجتماعی جامعه به مسئله جوان‌سازی جمعیت توجه کرد و بدتر از همه، از این ۱۸ سالی که کودکان قرار است به نقطه‌ای برسند که جمعیت کشور را جوان کنند غفلت کرد.
جوان نگه‌داشتن بدنه اصلی جامعه امکان‌پذیر نیست
رئیس هیئت‌مدیره انجمن علمی حقوق کودک با بیان اینکه در جوان‌سازی جمعیت منظور این نیست که فقط کودک داشته باشیم، بلکه مهم این است که بدنه اصلی جامعه جوان باشد، توضیح داد: در واقعیت، این امر شدنی نیست. امکان ندارد بتوانیم همیشه بدنه اصلی جامعه را جوان نگه داریم، جمعیت کودکان را افزایش داده و جمعیت افراد پیر و سالخورده را کاهش دهیم.
وی با تأکید بر اینکه آثار واقعی این طرح را ۱۸ سال دیگر دریافت خواهیم کرد، گفت: لازم است نسبت به مفهوم کودکی، جایگاه کودکی، نیازهای کودکی، مسائل فرهنگی، تربیتی و آموزشی کودکان طرح‌های جدی و مستحکمی ارائه شود، درحالی‌که تا فضای مناسبی برای کودکان فراهم نشده تولید بیش از اندازه کودکان چه کمکی به جامعه و چه مشکلی را حل می‌کند؟ وقتی در انتهای این ۱۸ سال متوجه شوید که ازنظر آموزشی و فرهنگی تغذیه و ... نتوانستید به این کودکان برسید، کمبودهایی وجود دارد و آسیب‌هایی ازنظر جسمی و روحی به فرد وارد می‌شود سودی برای جامعه ندارد. بنابراین باوجوداینکه طراحان این طرح خیرخواه و به فکر ضرورت‌های جامعه بودند، باید به مسائل دیگری نیز توجه می‌کردند.
تولد فرزند بیشتر در خانواده‌هایی با توان مالی کمتر
عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی به تبعات این طرح اشاره و تصریح کرد: طبقه متوسط یا مرفه جامعه ممکن است از این طرح تبعیت نکنند، در مورد ابزارهایی که در حوزه اجتماعی از آن منع می‌شوند مانند وسایل پیشگیری از بارداری نیز با توجه به تمکن مالی که دارند مسیرهای جایگزینی پیدا می‌کنند، اما در طبقه‌هایی از جامعه که فقر فرهنگی و مالی بیشتری وجود دارد، تولدهای زیادی خواهیم داشت، چراکه دسترسی به ابزارهای پیشگیری سخت خواهد بود و بخشی از جامعه که توان تأمین نیازهای کودک را کمتر دارند، بیشتر دارای فرزند خواهند شد.
محمدی به حذف غربالگری جنین در کنار مشوق‌هایی که برای فرزند آوری گذاشته‌شده اشاره و تصریح کرد: ممکن است برخی فرزند آوری را برای جلب یا کسب مشوق‌ها بدانند که در برخی از بخش‌ها منجر به ولادت‌هایی همراه با عارضه و بیماری می‌شود، چراکه عده‌ای در سنین بالا و نامناسب، بچه‌دار خواهند شد. در بخش‌هایی از جامعه که فقر فرهنگی و مالی وجود دارد نیز ممکن است کودکانی متولد شوند که ازنظر مالی، بهداشتی و فرهنگی در مضیقه قرار بگیرند.
طرح کاریکاتوری که زندگی کودکان را غیر متعادل می‌کند
وی با بیان اینکه طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مشوق‌هایی ظاهری دارد، گفت: این طرح برای تأمین نیازهای کودک مناسب نخواهند بود و کودک در آینده دچار مشکلات و محرومیت‌های آموزشی و سلامتی خواهد شد. در نقاطی فضا برای شادی، ورزش و رشد ویژگی‌های شخصیتی کودکان محدود است، پس ناقص بودن این طرح عوارضی دارد، به‌طوری‌که مثل کاریکاتور برخی اجزا کوچک مانده و برخی اجزا بزرگ می‌شود و درنهایت ساختار فضای زندگی کودکان را غیر متعادل می‌کند.
رئیس هیئت‌مدیره انجمن علمی حقوق کودک با اشاره به اینکه این طرح و مشوق‌های آن در بخش‌هایی از جامعه می‌تواند اثرگذار باشد و موجب فرزند آوری بی‌ضابطه شود، یادآور شد: اگر قرار باشد این طرح در نقاط کمتر برخوردار پاسخ بگیرد، مطلوب خود طراحان طرح هم نیست، چون جابه‌جایی امکانات ممکن نیست و همچنین این کودکان تا سن محدودی می‌توانند تحصیل کنند و سپس باید به کار بپردازند.
وی با بیان اینکه گاها در مناطق محروم جمعیت کودکان متولدشده تبدیل به کودکان کار می‌شود، خاطرنشان کرد: مشکل این است که مزرعه بزرگ‌تر نمی‌شود، کشت و زرع توسعه پیدا نمی‌کند، فقط چون این کودکان نمی‌توانند از امکانات تفریحی و آموزشی برخوردار شوند به نیروی کار افزوده می‌شوند، درحالی‌که تولید را افزایش نمی‌دهند و زمینه‌های اقتصادی برای ما فراهم نمی‌کنند.
محمدی، پیری جمعیت را یکی از عوارض توسعه‌یافتگی دانست و گفت: توازن بین سلامت و رفاه اقتصادی کشورها به این سمت رفته که یک جمعیت متعارف برای کشورها تصویر می‌شود و سپس تلاش می‌شود آن جمعیت حفظ شود.
وی با اشاره به توسعه بهداشت، درمان و امید به زندگی که منجر به افزایش عمر افراد جامعه می‌شود، گفت: بالا رفتن سن جمعیت به این معناست که افراد تدابیر ویژه‌ای برای زندگی اجتماعی نیاز خواهند داشت. به همین علت کشورها، برای برقراری توازن جمعیت و جوانی جمعیتی و پیر شدن تدریجی جمعیت دچار مشکل هستند.
جوان‌سازی جمعیت و حمایت از خانواده با این قانون هم‌خوانی ندارد، چراکه مهم‌ترین محور جوانی جمعیت کودک است که متأسفانه در این طرح مغفول واقع‌شده است
طرحی معطوف به تسهیل فرزند آوری و افزایش جمعیت
عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی با رجوع به طرح جوانی جمعیت و یادآوری اینکه این طرح از نظر سیاست کلی معطوف به تسهیل فرزند آوری و فقط افزایش کودکان است، تصریح کرد: درون‌مایه طرح، چند محور ترویج افزایش جمعیت دارد ازجمله تبلیغ فرزند آوری و وظایفی که برای صداوسیما و تبلیغات، وزارت آموزش‌وپرورش و وزارت علوم طراحی‌شده که افراد را به آوردن فرزند تشویق کرده و راهکارهای جلوگیری از افزایش جمعیت را محدود می‌کند.
محمدی با اشاره به اینکه این طرح وزارت بهداشت را از ارائه روش‌های پیشگیری از بارداری، سقط‌جنین در مواقع خاص و غربالگری جنین منع می‌کند و سپس به سراغ یک نظام تشویقی و جرم انگاری آمده است، یادآور شد: این طرح را نمی‌توان سیاست‌گذاری جمعیتی دانست؛ فقط قانونی است برای ترویج فرزند آوری. جوان‌سازی جمعیت و حمایت از خانواده با این قانون هم‌خوانی ندارد، چراکه مهم‌ترین محور جوانی جمعیت کودک است که متأسفانه در این طرح مغفول واقع‌شده است.
طراحی یک محصول فرهنگی اجتماعی برای هر کودک
وی با اشاره به اینکه باید برای هر کودک یک برنامه فرهنگی اجتماعی طراحی کرد، توضیح داد: مثلاً باید محاسبه شود هر کودک ایرانی تا به سن ۱۸ سالگی چه میزان هزینه دارد؟ به چه امکاناتی نیاز دارد؟ در این طرح چه بخشی از هزینه‌ها را دولت بر عهده دارد؟ در حال حاضر هنوز نظام آموزش‌وپرورش ما اصلاح‌نشده است، کودکان ما ۱۸ سال در اختیار سیستم آموزشی هستند، در حالی خیلی از آن‌ها در روابط اجتماعی دچار معضلاتی هستند، نمی‌توانند خوب صحبت کنند و خواسته‌هایشان را بیان کنند، حتی در مسائل شخصیتی دچار عارضه هستند، خشونت زاییده این است که بچه‌ها مهارت‌های رفتاری را پیدا نمی‌کنند و جامعه به سمت پرخاشگری حرکت می‌کنند.
ای‌کاش طراحان عجله و شتاب نکنند
رئیس هیئت‌مدیره انجمن علمی حقوق کودک با بیان اینکه امکانات شادی و رفاه برای بچه‌ها کافی نیست، بنابراین آن‌ها جایگزین‌های بدی را انتخاب می‌کنند، افزود: ای‌کاش طراحان این طرح عجله و شتاب نکنند، از مشوق‌های اضافی که فرزند آوری را منبع درآمد اقتصادی می‌کند دست بردارند و مشوق‌ها را معطوف به خود کودک کنند؛ یعنی اگر کودکی به دنیا آمد خود کودک مورد حمایت قرار بگیرد نه پدر و مادرش. اینکه والد صاحب منزل یا شغل شود خوب است، اما خود کودک چه می‌شود؟ همچنین مسیری را برای کودکان طراحی کنند به‌عنوان قانونی جامع که تکلیف کودک از ولادت تا ۱۸ سالگی مشخص شود؛ چراکه تربیت و پرورش کودک فقط وظیفه خانواده‌ها نیست بسیاری از کشورهای دنیا تا ۱۸ سالگی مسئولیت فرزندان جامعه را با خودشان می‌دانند، که این بچه‌ها کجا هستند؟ چه آموزشی می‌بینند؟ در برخی از کشورهای دنیا حتی اگر در ساعت تشکیل کلاس مدارس کودکی در سن مدرسه را ببینند که سر کلاس حضور نداشته پیگیری می‌کنند و با مراکز اجتماعی نگهداری کودک تماس گرفته می‌شود که چرا بچه در مدرسه نیست.
محمدی با اشاره به اینکه اگر جمعیت کودکان را افزایش دهیم، اما به فکر بهداشت و آموزش آن‌ها نباشیم نتیجه خوبی نخواهد داشت، یادآور شد: لازم است این طرح را کامل کنند یا با کاهش مشوق‌های اقتصادی طرحی برای تکمیل آن داشته باشند و برنامه‌ای تا ۷ سالگی کودک و سپس دوره تحصیل آن‌ها داشته باشند.
دولتی که هدفش جوان‌سازی جمعیت است باید اولویت را به کودکان دهد چون ساخت جمعیت از کودکی آغاز می‌شود
ساخت جمعیت از کودکی آغاز می‌شود
وی با بیان اینکه در حال حاضر درمان و آموزش کودک بر عهده خانواده است، توضیح داد: اگر خانواده توانایی درمان کودک را داشت، درمان می‌کند، اما اگر نداشت قانونی نداریم که در آینده بگوید این همان کودکی است که در طرح جوان‌سازی جمعیت برای تولد او برنامه‌ریزی کرده بودیم و اگر خانواده امکانات آموزشی داشت فرزند خود را حمایت می‌کند، اما اگر خانواده امکانات نداشت، دولت مسئولیتی جدی در قبال وی ندارد. دولتی که هدفش جوان‌سازی جمعیت است باید اولویت را به کودکان دهد چون ساخت جمعیت از کودکی آغاز می‌شود.
عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه ممکن است عده‌ای با چنین صحبت‌هایی مخالف باشند، اما باید دانست که از چگونگی اجرا و سپس نتیجه این طرح بی‌اطلاع هستیم، گفت: برای اجرای این طرح نمی‌توانیم خانواده را الزام کنیم و دولت با قدرتی که دارد تنها در برخی از مسائل ورود می‌کند، مثلاً می‌تواند مانع ورود، توزیع و فروش وسایل پیشگیری از بارداری، داروهای سقط‌جنین و انجام غربالگری‌ها می‌شود.
محمدی، به شفاف‌سازی طرح جوانی جمعیت پرداخت و گفت: در حوزه اقتصاد طرح‌هایی را طراحی می‌کنیم، اما از نتیجه آن بی‌اطلاع هستیم، گاهی اوقات نگاهمان به اقتصاد خانواده است و می‌گوییم به‌جای یک نفر دو نفر کار کنند، اما این ایجاد شغل نیست، یک‌زمانی یک نفر کار می‌کرد مخارج کل خانواده را تأمین می‌کرد، اما امروزه دو یا سه‌نفری نیز نمی‌توانند از عهده مخارج برآیند.
وی با اشاره به اینکه گاهی، طرح‌هایی را تولید می‌کنیم که در حوزه اقتصاد به نفع سرمایه‌دار تمام می‌شود و در بحث فرهنگی به نفع بنگاه‌های فرهنگی، یادآور شد: در بحث آموزش شناسایی کودکان نخبه تبدیل به آزمونی شده که دانش آموزان در سال‌های ششم و نهم باید یک سال غصه خورده و استرس داشته باشند که آیا می‌توانند قبول شوند یا خیر. وقتی بخواهیم ساختار را عوض کنیم هم مقاومت سرسختی پشت آن است که تغییر ساختار را محال می‌کند.
رئیس هیئت‌مدیره انجمن علمی حقوق کودک به مسئله کنکور اشاره و تصریح کرد: کنکور برای اجرای عدالت است، اما اگر آن را برداریم آیا می‌شود عدالت آموزشی را برقرار کنیم؟ هرچند در خود کنکور نیز بی‌عدالتی آموزشی زیاد است. اینکه نمی‌توان کنکور را برداشت تنها به علت تغییر سیاست‌های فرهنگی اجتماعی نیست، بلکه یک اقتصاد چند میلیاردی پشت آن است و این افتخار علمی برای یک جامعه ندارد.
وی با اشاره به مشکلات کنونی جمعیت جوان امروز در جامعه ما، اظهار کرد: ما می‌خواهیم جمعیت جوان را افزایش دهیم، اما آیا مشکل آموزش سمپاد، مشکل مدارس غیر انتفاعی، مشکل کنکور را حل کرده‌ایم؟ هیچ‌کدام از سنگلاخ‌های پیش روی این جمعیت حل‌نشده است. ما که نتوانستیم آموزش‌وپرورش خود را با همین تعداد دانش آموزش استانداردسازی کنیم، چگونه در آینده با جمعیت بیشتر می‌خواهیم این اتفاق بیافتد؟
عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، کم برخوردارترین بخش‌های درآمدی کشور را مربوط به فرهنگیان دانست و تصریح کرد: وقتی در حال تولید جامعه جوان هستیم آیا نباید به فکر کسانی بود که قرار است به آن‌ها تعلیم دهند و تربیتشان کنند؟ کدام استانداردسازی در مورد معلم خوب یا استاد دانشگاه خوب انجام‌شده است؟
محمدی در پایان با اشاره به اینکه افرادی که به دنبال جوان‌سازی جمعیت هستند باید اولویت‌ها را تغییر دهند، به اوایل پاندمی کرونا اشاره کرد که صحبت از ایمنی گله‌ای بود و سپس مشخص شد که چنین چیزی از نظر جانی و اخلاقی پرهزینه غیرممکن است، خاطرنشان کرد: بحث جمعیت نیز چنین است و نمی‌توان به افزایش گله‌ای جمعیت ملتزم شد، آن‌ها انسان هستند و نیاز به تربیت، بهداشت، تفریح، آموزش و... دارند.
رویا یاوری-خبرنگار افتخاری ایسنا اصفهان
انتهای پیام