علمداری و عَلَم بر دوش گرفتن یک سنت دیرینه است که بامعرفت و آداب خاصی همراه است، اما با گذر زمان معنای عَلَمداری در سرزمین ما دچار تحریف‌شده است و جوانانی که دارای زور و بازویی هستند علامت بر دوش می‌گیرند و مسیر خیابان‌ها را طی می‌کنند تا به عزاداری پرداخته باشند.

به گزارش ایسنا منطقه قزوین، بوی محرم که در کوچه‌ها می‌پیچد، شور و شوق عجیبی در بین برخی نوجوانان و جوانان شهر ایجاد می‌شود، عده‌ای در پی سیاه‌پوش کردن کوچه‌ها، مساجد و تکایا هستند و با سینه‌زنی به عزاداری می‌پردازند وعده‌ای بی‌تابانه منتظر رسیدن روزهای  آخرِ دهه اول محرم هستند.

گاهی نیز این انتظار، برای اجرای مراسم‌ "عَلَم کشی"  است  و جوانانی که در ایستگاه‌های ویژه در خیابان علامت‌ها را برپا کرده‌اند و خود را علمدار می‌دانند منتظر نوعی زورآزمایی هستند؛ قصه علمداری و مفهوم آن دور و دراز است، اما این جوانان هریک علامتی به وسعت عرض خیابان به دوش می‌گیرند تا زور و بازوی خود را بسنجند و عشق خود به امام حسین(ع) را نشان دهند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین عباس نظری معاون فرهنگی اداره کل تبلیغات اسلامی استان قزوین در این خصوص می‌گوید:  فرهنگ عاشورایی به‌عنوان یک فرهنگ تأثیرگذار در جهان تشیع  است که دشمنان از آغاز روزهای واقعه کربلا می‌خواستند از گسترش آن در جامعه بشری جلوگیری کنند، بنابراین برای آسیب زدن به این فرهنگ غنی از جنس خود عاشورا وارد  شدند و یکی از این آسیب‌هایی که به این فرهنگ زدند ورود علامت‌ها به دسته‌های عزاداری است.

وی ادامه می‌دهد: علامت یکی از آسیب‌هایی است که پیشینه تاریخی، آیینی و دینی ندارد، علامت با عَلَم فرق دارد، عَلَم نمادی از بیرقی است که در واقعه کربلا به دست حضرت ابوالفضل(ع) بود، عده‌ای می‌خواهند به آن آسیب بزنند و خرافات به آن اضافه کنند.

محمد مشهدی نوش‌آبادی، آیین پژوه نیز در این خصوص می‌گوید: علامت‌ها عمر چندانی ندارند و از اواخر دوره قاجاری ظهور پیدا کردند، این علامت‌ها شکل توسعه‌یافته "عَلَم دارای یک تیغه" هستند که  با مرور زمان و بعد از شکل گرفتن و عریض شدن خیابان‌ها با اضافه شدن دو فنر کوچک‌تر به "عَلَم سه‌تیغه" تبدیل شدند.

وی ادامه می‌دهد: با گذشت زمان شاهد علامت‌ با تیغه‌های بیشتری هستیم که بیشتر جنبه رقابت محلی پیداکرده است و هر محله برای اینکه هیئت و محله خود را تبلیغ کند به تعداد تیغه‌های عَلَم اضافه می‌کند.

 علم تنها یک تیغه دارد

عضو هیئت‌علمی دانشگاه کاشان تصریح می‌کند: عَلَم درگذشته یک تیغه بود که وجه نظامی داشت و از دوره ایلخانان و مغول‌ها در کشور  استفاده می‌شد، به‌طوری‌که مقامات کشوری و لشگری عَلَم و توق را برمی‌داشتند و به همراه خود حمل می‌کردند، در دوران صفویه نیز از عَلَم به همین شکل استفاده می‌شد.

محمدحسین سلیمانی قزوین پژوه نیز در این زمینه می‌گوید: علم کشی، علامت کشی، طبق کشی، توق برداری ازجمله آیین‌هایی بود که در دوران قاجاریه اوج گرفت و عَلَم به‌عنوان نماد عزاداری مورد استقبال قرار گرفت.

وی ادامه می‌دهد: در قزوین علم‌گردانی قدمت دیرینه دارد به‌طوری‌که در عصر روز پنجم  محرم، عَلَم را در خیابان‌ها می‌گرداندند و  افراد پشت سر آن‌ها سینه‌زنان حرکت می‌کردند و مرثیه خانی انجام می‌شد، یکی از آیین‌های ویژه قزوین در این زمینه علم‌بندان است.

سلیمانی تصریح می‌کند: علم بندان به این شکل است که دسته عزاداری به هر خانه که می‌رسد، اگر هر خانواده نذر داشته باشد با دستمال و روسری علم را می‌بندند و اسپند دود می‌کنند  و اگر نذرشان ادا شده باشد به هنگام ورود عَلَم قربانی می‌کنند.

به گزارش ایسنا، اگرچه عده‌ای حمل علامت را نشانه عزاداری می‌دانند ولی رهبر انقلاب می‌فرمایند: بعضی از نمایش‌های غلط به نام عاشورا و مصیبت، عزاداری نیست. بعضی از این چشم‌وهم‌چشمی‌های غلط؛ فلان دسته علامتش 13 تیغ دارد این دسته دیگر علامتش باید 15 تیغ داشته باشد بعد آن دیگری می‌آید می‌گذارد روی دست این علامش می‌شود 17تیغ، همین‌طور تا برو بیست‌وچند تیغ! خدا می‌داند چه کسی می‌خواهد این علامت را بردارد؟! واقعاً یک کار جاهلانه است.

حسین چگینی یکی از افرادی است که بیش از  ۴۰ سال در هیئت‌های عزاداری قزوین فعالیت دارد، وی عَلَم را یک مبحث اعتقادی می‌داند که فلسفه‌اش معلوم است و می‌گوید: زمان گذشته هر لشگری یک بیرق داشته است و اگر علم از دست علمدار می‌افتاد لشگر شکست می‌خورد، پس یک نفر دیگر علم را بلند می‌کرد تا لشگر شکست نخورد.

وی ادامه می‌دهد: علمدار نشانه قدرت لشگر بوده و حضرت ابوالفضل(ع) نیز علمدار کربلا است، ما نیز بعد از ۱۴۰۰ سال  عَلَم را به عشق حضرت ابوالفضل(ع) برمی‌داریم و نمی‌گذاریم عَلَم حضرت ابوالفضل(ع) به زمین بیافتد.

سهراب مردعلی جوان  ۱۹ ساله‌ای که  ۴ سال در امر طبق کشی و حمل علامت فعال است می‌گوید: قبل از این داخل هیئت سینه‌زنی می‌کردم اما حالا به یاد حضرت ابوالفضل(ع) که علمدار بوده علم را بر دوش می‌گیرم تا یادش همیشه زنده باشد.

اما امیرحسین ۲۰ ساله  تنها دلیل حمل علم را  عشق حسین(ع) می‌داند و می‌گوید من با تاریخچه کاری ندارم و از فلسفه‌اش هم خبر ندارم، ولی عشق امام حسین(ع) مرا به اینجا می‌کشاند که با حمل علم دین خود را ادا کنم.

به گزارش ایسنا، قدیمی‌ترین علامت ايراني در موزه توپكاپي استانبول نگهداري می‌شود، علامت‌ها معمولاً شکل ثابتی دارند و تنها به تعداد تیغه‌های آن اضافه می‌شود، این روزها اگر تیغه‌های عَلَم هیئت‌ها بیشتر از هیئت روبرو باشد افتخاری بزرگی است.

مقام معظم رهبری نیز معتقد هستند که "این علامت چیز خیلی خوبی هم نیست، شکلش هم‌شکل جالبی نیست، شکل صلیب است و چنین شکل و ترکیبی اصلاً جزو ترکیبات مأنوس اسلامی نیست؛ نه شکل محراب است، نه شکل گنبد است، نه شکل مناره است...شکل عَلَم هم نیست...حالا من نمی‌خواهم اصرار کنم که حتماً صلیب است و حرام است نه، اما می‌خواهم بگویم چشم‌وهم‌چشمی و رقابت روی این چیزهای بی‌معنی و پوچ و بی‌محتوا جزو غلط‌ترین کارهایی است که ممکن است ملت ما در یک چنین حادثه عظیمی به آن دچار بشوند".

عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان تصریح می‌کند: از اواخر دوره قاجاری بر علامت‌ها کتیبه نصب می‌کردند و بر روی آن‌ها آیات قرآن کتیبه می‌شد و در نوشتن آن بسیار دقت می‌شد، اما در حال حاضر برخی از علامت‌ها ازلحاظ محتوایی درزمینهٔ موضوع عاشورا دچار تحریف‌شده و مواردی مانند اژدها، کبوتر و شتر بر روی آن‌ها طراحی می‌شود که ازنظر تاریخی و آیینی جایگاهی ندارد.

نوش‌آبادی خاطرنشان می‌کند: دسته‌های عزاداری  به مشابه یک دسته نظامی آرایش می‌شوند و نمادی از دسته جنگجو و نماد لشگری خونخواه امام حسین(ع) هستند، درگذشته اهل فتوت و قلندران عَلَم را  برمی‌داشتند و مصیبت‌خوانی می‌کردند که بعدها با حضور اهل فتوت به داخل عزاداری‌ها، مسئله حمل عَلَم را به آیین عزاداری پیوند زدند.

حسین  چگینی در این خصوص می‌گوید: علامت‌ها اکثراً دست‌ساز هستند و  در بازار اصفهان قلم‌زنی می‌شوند که کاری هنری است، برخی از علامت‌ها با طلا آذین می‌شوند و آیه‌های  قرآن بر روی آن منبت می‌شود.

وی می‌گوید: علامت‌ها معمولاً بین ۲ میلیون تا۶۰ میلیون تومان خریداری می‌شوند و تنها سه شب در دهه اول محرم در سطح شهر چرخانده می‌شوند و در بقیه شب‌ها  نیز به نشانه عزاداری جلوی تکیه قرار می‌گیرند.

به گزارش ایسنا، حمل علم درگذشته آداب و شرایط خاصی داشته است که هم‌اینک از آن خبری نیست، در هر خیابان یک علامت، آذین‌بندی شده و جوانان بسیاری دور آن جمع شدند تا در روز موعود علامت را حمل کنند؛ برخی از آن‌ها  بلند کردن علم را نشانه افتخار می‌دانند و حتی گاهی برخی برای اینکه علم را به دوش بکشند با دیگران دچار اختلاف و درگیری می‌شوند.

نوش‌آبادی با اشاره به شیوه حمل عَلَم درگذشته تصریح می‌کند: علم‌ها درگذشته دارای وقف نامه و اجازه‌نامه بودند و افراد برای بلند کردن عَلَم اجازه حمل می‌گرفتند و به درجه "بابایی" می‌رسیدند، در استان قزوین که پایتخت صفوی بوده نیز برای حمل عَلَم باید تمرین‌های ریاضتی، آیینی، مراقبتی، اخلاقی انجام می‌شد، بااین‌وجود افراد حمل‌کننده عَلَم عمدتاً افراد کارکشته و اخلاق مدار بودند نه نوجوانان.

امیرحسین کشاورز که در اوایل جوانی به سر می‌برد در این خصوص می‌گوید: برای حمل علم نباید ویژگی خاصی داشته باشیم در هیئت ما ۳۰ نفر هستیم  که هرکدام  شیر قلاب می‌بندیم  و نوبتی زیر علم  می‌رویم.

وی می‌گوید: حمل عَلَم که نشان قدرت‌نمایی نیست و طبق مقررات بین خودمان هرکسی در جای خود قرار می‌گیرد و معمولاً دعوایی پیش نمی‌آید چراکه هرکسی می‌داند چه زمانی باید زیر عَلَم قرار بگیرد.

اما حسین چگینی داشتن توان و قدرت بازو را یکی از شروط اساسی حمل عَلَم می‌داند و می‌گوید: برای حمل عَلَم باید جوان باشی و قدرت داشته باشی چراکه علامت‌ها از جنس آهن هستند و اغلب وزن زیادی دارند.

وی می‌گوید: تزئینات علامت و چسباندن پر و شال به علامت بر سنگینی علم هم اضافه می‌کند، هرکسی که می‌خواهد علامت را حمل کند باید کمربندی چرمی به نام شیر قلاب را ببندد.

سهراب مردعلی هم تصریح می‌کند: درگذشته برای حمل عَلَم  افراد را در تنگنا قرار می‌دادند اما  الان هرکسی نیت و نذر دارد می‌تواند عَلَم را حمل کند، در بعضی علامت‌ها بین ده تا ۲۰ نفر هستند که ۵ نفر زیر علامت و بقیه پشت علامت حرکت می‌کنند.

محمدحسین سلیمانی نیز در این خصوص می‌گوید: در قزوین قدیم  گرداننده عَلَم‌ها و علامت‌ها معمولاً گرداننده هیئت‌های مذهبی و آدم‌های شاخص و برگزیده بودند، بزرگان هیئت و دسته عَلَم را  حمل می‌کردند؛ در حال حاضر نیز در برخی روستاهای استان روال به همین شکل است و برای حمل عَلَم احترام خاصی قائل هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان  تأکید می‌کند: شکل علامت با این بزرگی و پهنا با یک نشانه آیینی سازگار  نیست، نشان آیینی باید رمزگونه باشد درحالی‌که علامت‌ها هم‌اکنون از محتوای هنری خالی‌شده‌اند است و با منطق عَلَم هم‌خوانی ندارند.

نظری معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی قزوین نیز می‌گوید: علامت یکی از آسیب‌هایی است که سبب می‌شود افرادی که برای عزاداری می‌آیند جذب علامت‌ها شوند و از عزاداری سنتی که سینه‌زنی و محزون شدن برای امام حسین(ع) غافل می‌شوند.

وی تصریح می‌کند: از طرفی بخشی از این آسیب‌ها جسمانی است به‌طوری‌که به خاطر سنگین بودن عَلَم افرادی که علامت را حمل می‌کنند دچار مشکلات جدی می‌شوند که در سال‌های گذشته حوادث و تلفاتی در این زمینه داشتیم.

به گزارش ایسنا، علامت‌ها که سال‌هاست که به  عزاداری‌های حسینی اضافه‌شده‌اند ازنظر منطقی، تاریخی و آیینی هیچ‌وجه قابل توجیهی ندارند، چه‌بسا در سال‌های گذشته شاهد دعواها و نزاع‌ها فراوانی برای حمل علامت بودیم که در برخی از این موارد این نزاع‌ها منجر به مرگ شده است، بااین‌حال افرادی که علامت را بر دوش می‌کشند همچنان بر مثبت بودن این موضوع تأکیددارند.

حسین چگینی در این خصوص می‌گوید: از زمان گذشته عَلَم بوده و همچنان رونق دارد، حمل علامت جزء اعتقادات مردم است که باید به آن احترام گذاشته شود، چند سال پیش حمل علامت ممنوع شد، ولی مسئولین خودشان فهمیدند که نباید با احساسات مردم بازی کنند.

وی می‌گوید: جوان‌ها عشق خود را به امام حسین(ع) با حمل علامت نشان می‌دهند، اگر کسی به عشق علامت هیئت می‌آید ما باید از این ظرفیت استفاده کنیم و در دل همان هیئت مباحث اعتقادی و اخلاقی را به این جوانان یاد دهیم.

سهراب مردعلی نیز معتقد است شیوه عزاداری و همدردی هرکسی متفاوت است، باید به این شیوه عزاداری احترام گذاشت چراکه تنها عشق امام حسین(ع) ما را به اینجا می‌کشاند و اگر علامت نباشد جوانان بسیاری از هیئت گریزان می‌شوند.

معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی قزوین تأکید می‌کند: پرچم یا حسین(ع) و یا ابوالفضل(ع)  به‌عنوان عَلَم است که حملشان مشکلی ندارد و تشویق هم می‌شوند اما علامت یک آسیب است، در برخورد با علامت‌ها باید برخوردی اخلاقی، اجتماعی و انسانی داشته باشیم  و از مردم خواهش می‌کنیم که از حمل عَلَم خودداری کنند.

به گزارش ایسنا، عزاداری سنتی عزاداری است که در جایگاه اهل‌بیت(ع) مرسوم بوده و ضمن سیاه‌پوش کردن حسینیه‌ها و مساجد و روضه‌خوانی به مرثیه‌خوانی و گریه می‌پردازند و ارادت خود را به‌صورت سالم نشان می‌دهند، بی اندیشیم، شاید روش‌های ساده‌تر عزاداری را بپذیریم و هزینه علم سازی را در محرم هرسال صرف عزاداری‌های ریشه‌دار و مجلس واقعی امام حسین(ع) کنیم.