غار سهولان يكي از جاذبه هاي طبيعي و شگفت انگيز آفرينش در شهرستان مهاباد آذربايجان غربي بوده و پس از غار عليصدر همدان، دومين غار آبي ايران به شمار مي آيد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، منطقه آذربايجان غربي، غار سهولان در 43 كيلومتري شرق مهاباد و بين جاده مهاباد ـ بوكان قرار گرفته و از آب و هواي بسيار خوب و معتدلي برخوردار است.

اين غار هر چهار فصل سال در اين منطقه شكوه خاص خود را داشته و با ارتفاع یک هزار و 751 متر از سطح درياهاي آزاد چشم انداز بسيار زيبايي از لحاظ كوه هاي برفگير بلند آن در زمستان و پوشش گياهي (دارويي و خوراكي) در بهار دارد.

ديرينگي آثار بدست آمده از غار به هزاره دوم قبل از ميلاد رسيده و به گفته اغلب كارشناسان اين غار از روزگاران پيش مورد استفاده مردم بوده است و يافتن سفال هاي مربوط به دوره اشكاني (پارت ها) و جام مسي پي سوز مربوط به دوره ايلخانان مغول نشاني بر اين مدعاست.

 غار از دو بخش آبي و خشكي تشكيل يافته كه بخش آبي به طول 300 متر از سه حوضچه به هم پيوسته به وجود آمده كه ژرف ترين نقطه آن 52 متر و ميانگين ژرفاي آن 22 متر، جنس سنگهاي ديواره غار آهكي دولوميتي و آهكي رسوبي است، طول تقريبي اين بخش نزديك 250 متر است.

در قسمت آبي غار قنديل هاي آهكي به اشكال مختلف از سقف آويزان گشته و بعضي از آنها به موجودات زنده شباهت زياد دارند كه ساكنين محلي بر هر يك نامی مانند خوشه انگور ، اختاپوس يا هشت پا  و لاك پشت نهاده اند.

غار آبي سهولان از نوع فعال بوده و دليل فعال بودن آن نيز رشد قنديل ها است. بخش دوم قسمت خشكي غار، به كونه مالان مشهور است كه واژگاني است مركب به معني راه يا سوراخي كه مردم در آن خانه گزيده باشند .

در نقطه اتصال قسمت آبي به بخش خشكي شيب تندي وجود دارد كه در انتهاي اين شيب تونل باريكي به عمق 20 الي 30 متر كنده شده و به عقيده كارشناسان روزگاري راهي مخفي بين قلعه بالاي كوه و داخل غار وجود داشته كه بر اثر تكان هاي زمين مسدود شده است، پس از آن ساكنين داخل غار خواسته اند با ايجاد اين تونل دوباره اين راه را باز كنند ولي به علت كمبود اكسيژن و نداشتن وسايل كافي موفق به اين كار نشده اند.  

ساختار زمين شناسي غار شامل آبي، خاكي و سنگ آهك  است، هرچند از نظر آغاز پيدايش به دوره  دوم زمين شناسي (كرتاسه) بازمي گردد، اما در هيچ يك از كتب معتبر فارسي، كردي و تركي نامي از آن برده نشده تنها ژاك دورگان جهانگرد مشهور فرانسوي بين سالهاي 1896 ـ 1892 كه در ايران مشغول نوشتن كتاب جغرافياي غرب ايران بوده غار را ديده و با كمك ساكنين روستا بوسيله كلك از راه آبي وارد غار گشته، شصت درصد با واقعيت كنوني همخواني دارد.

در سال 1350 هـ . ش يك هيئت غار نورد از دانشگاه آكسفورد با تجهيزات كاملي از غار ديدن كرده و درباره آن نوشتند كه غار سهولان از عجيب ترين غارهاي آبي جهان به شمار مي آيد .

در سال 1370 گروهي براي شناسايي و انجام كارهاي نخستين از غار ديدن كرده و سرانجام در سال 1376 به بازگشايي مسيرهاي ورودي پرداخته اند كه در سال 1379 توسط شهرداري مهاباد مورد استفاده موقت قرار گرفت. اما هنوز براي كشف مسيرهاي ديگر غار بايد كار كرد. اين غار هم اكنون توسط شركت تعاوني گردشگري و تفريحي غار سهولان و شهرداري مهاباد اداره مي شود.

درباره قلعه بالاي كوه بايد گفت اكنون ديواره هاي سنگي قلعه موجود است و در كنار اين قلعه سنگي، آثار ديگري دال بر وجود قلعه ديگري نيز هست كه مصالح به كار گرفته آن از نوع خاك محلي و كاملاً از گل ساخته شده كه اكنون به صورت يك تل باقي مانده است .

با توجه به موقعيت قلعه بالاي كوه و اطراف آن بر قلعه (چه كچ) در غرب روستا و همچنين قلعه صارم بگ در شرق مهاباد معلوم است. روزگاري كه مراغه پايتخت ايلخانان مغول بوده از نظر نظامي مورد توجه ويژه حاكمان وقت بوده است .

گفتني است غار آبي سهولان در فهرست آثار طبيعي ملي ايران قرار دارد.