سلماس شهری در آذربایجان غربی با قدمتی بالغ بر ده هزار سال سکونت انسان در دشتهایش و دارای قدیمی ترین روستای مسکونی 9 هزار سال قبل به نام کول تپه، هم اکنون نیز به عنوان اولین شهر شطرنجی ایران معروف است .

به گزارش ایسنا منطقه آذربایجان غربی، شهرستان سلماس بعنوان تنها شهر شطرنجی آذربایجان غربی و اولین شهر شطرنجی ایران،‌ از زمان زلزله 1309دیلمان با نمادها و المان های شهری با قدمت خود همواره موردتوجه سلماسیان و گردشگران این شهر بوده است.

الگوی شهرسازی شطرنجی با برخورداری از جانمایی منظم و تقسیم مناسب قطعات زمین شهری به دلیل جلوگیری از هدر رفتن زمین به گزینه نخست تبدیل شده و از الگوهای معمول در بسیاری از شهرهای جهان میباشد و از نمونه های مشخص امروزی اینچنین الگویی میتوان به شهرهای لوس آنجلس، سالت لیک سیتی درآمریکا، تورنتودرکانادا وشهر سلماس در ایران اشاره کرد.

دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی،‌نویسنده کتاب تاریخ 10هزار ساله سلماس در خصوص تاریخچه احداث این شهر به خبرنگار ایسنا گفت: سلماس شهری در آذربایجان غربی با قدمتی بالغ بر ده هزار سال سکونت انسان در دشتهایش و دارای قدیمی ترین روستای مسکونی نه هزار سال قبل به نام کول تپه پس از چندین بار جابجایی نقاط شهری بالاخره در قالب شهر دیلمقان به حیات خود ادامه داد ولی در شب 16 متصل به17 اردیبهشت  1309 در اثر زلزله 7.2 ریشتری کامل تخریب شد.

ملک زاده افزود: 26 اردیبهشت 1309 مهندسين براي مطالعات طبقات ارضي و تعيين ميزان خسارات و مخارجات لازمه وارد ديلمقان شده و شروع بكار كردند ودر آن روزها مقرر گردید چون اهالي سلماس به زادگاه خود علاقمند هستند بناي شهر بايد در همان محل قديم شهر شروع شود.

وی بیان کرد: دو نفر مهندس زمين شناس آلماني نیز جهت احداث شهر وارد منطقه شده و قسمت هاي مختلف منطقه سلماس را بررسي نمودند و اراضي اهرنجان را برای احداث شهر جدید مناسب تشخيص دادند و طراحی نقشه شهر نيز به مهندس اسداله خان محوّل شد.

ملک زاده در خصوص تاریخچه احداث شهرهای شطرنجی در معماری شهری یادآور شد: به جهت اینکه کل شهرهای  باستان به جهت موضوع دفاعی به صورت لابیرانت بوده اند تا دشمن در کوچه پس کوچه های آن معطل گردد، با اغاز قرن بیستم به تدریج  شهرها هم از دیوارها و خندقهای اطراف بیرون امدند و هم لزوم احداث خیابانهای بزرگ مورد توجه قرار گرفت.

‌نویسنده کتاب تاریخ 10هزار ساله سلماس اظهار کرد: با توجه به اینکه پس از زلزله دیلمقان و تخریب صد در صدی شهر، لزوم احداث شهر جدید بجای آوار برداری مورد توجه قرار گرفت،  تیپ جدید و مدرن شهرسازی که همان شرنجی بود توسط مهندس اسدالله خان پیاده شد و از محاسن این ساختار میتوان به این نکته اشاره کرد که تمام خدمات شهری در مکان‌های مناسب با کمترین مسیر پیش بینی می‌شوند و این امر موجب صرفه جویی در زمان در احداث شهر نیز می شود.

ملک زاده تصریح کرد: در این شیوه شهرسازی فضاهای مذهبی، آموزشی و بهداشتی با طول مسیر پیاده مشخص بنابر ضوابط زمان خود طراحی شده است؛ بطوریکه با توجه در معرض دید بودن تمام خانه ها و ادارات و بناهای عمومی، هیچ بنایی از دید خارج نمی شود و به راحتی سهل الوصول است.

وی با بیان اینکه این شیوه شهرسازی در زمان خود ایده بسیار جالبی بود که مهندسان شهرسازی آن دوران استفاده کرده اندعنوان کرد: از دیگر محاسن شهرسازی شطرنجی است که در عصر حاضر با ورود خودرو در شهرها ترافیک شهری نیز ایجاد شده است ولی با شطرنجی بودن سلماس این معضل کمتر دیده می‌شود، بطوریکه می توان از چهار مسیر متفاوت به مکان مورد نظر رسید .

این مورخ تاریخ سلماس تصریح کرد: بالاخره روز 10/3/1309 کلنگ احداث شهر بدست علي منصور والي آذربایجان جديد در يك كيلومتري ديلمقان در محل فعلي شهر سلماس با نقشه صحيح شهر سازي و مهندسي و به صورت شطرنجي در روي زميني به مساحت يك ميليون مترمربع بر زمين زده شد و و به هر يك از اهالي شهر ويران شده سلماس قطعه زمين مناسبي جهت خانه سازي و اسكان داده شد.

وی افزود:در مدت چهار ماه در اثر جديّت مسئولين امر شهري با 36 خيابان ، 4 میدان اصلی در مرکز شهر و 4 میدان در فواصل یکسان در فواصل دور به شکل کاملا زیبا و متضمّن 1700 خانه با مساجد و حمامّهاي كافي و تعداد بيشماري مغازه و دكاكين بنا گرديد نام شهر جديد را شاهپور نهادند و به تدريج جهت ترميم خرابي دهات همّت گماردند .

این مورخ سلماسی با انتقاد از بی توجهی مردم ومسئولین نسبت به آثار تاریخی شهر، خاطرنشان کرد: مسئولین شهر اصلا نه دیدی به گذشته دارد و نه دیدی به اینده و فقط در زمان حال زندگی خود و شهروندان را می بینند اما واقعیت این است که با توجه به اینکه اکثر اثار سلماس در زلزله 1309دیلمان نابود شده اند، می توان با حفظ هویت و نقشه قدیمی شهر سلماس تاریخ را به ایندگان انتقال داد و از این راه به معرفت افزایی نسل جوان کمک کرد.

گزارش از: سجاد ثقفی، خبرنگار ایسنا منطقه آذربایجان غربی