دکتر عباس امام، عضو هیات علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید چمران اهواز، گزارشی از کلاس درس ترجمه پیشرفته خود که به باب دیلن، خواننده، آهنگساز، شاعر، نویسنده آمریکایی و برنده جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۶ اختصاص داشت در اختیار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) ـ منطقه خوزستان ـ گذاشته است که مشروح آن را می‌خوانید:

امروز یکشنبه 2 آبان ماه 1395 است و من در کلاس درس "ترجمه پیشرفته (1)" با دانشجویان ترم پنجم رشته مترجمی زبان انگلیسی در دانشگاه شهید چمران اهواز کلاس دارم. هفته قبل، در همان کلاس از دانشجویان خواسته بودم تا به مناسبت اهدای جایزه نوبل ادبیات به باب دیلن (متولد 1941)، خواننده و آهنگ ساز آمریکایی ، در هفته پیش از آن تاریخ (13اکتبر 2016)، شعر یکی از اهنگ های او را با عنوان Blowing in the wind به عنوان تجربه ای جدید به فارسی برگردانند. البته، همان وقت به آنها گوشزد کرده بودم که می توانند به چند ترجمه فارسی همان شعر- آهنگ که در فضای مجازی قابل دسترسی است  نیزنگاهی بیاندازند تا شاید برداشت دیگری از شعر مورد نظر به دست آورند. ضمناً، ناگفته نماند در پایان همان جلسه هفته پیش به طور خصوصی از یکی از دانشجویان خواسته بودم تا برای جلسه امروز دو کار انجام دهد؛ یک، ضبط اصل آهنگ باب دیلن با صدای خود  او از اینترنت، و دوم ، ضبط آهنگ "شبانه" با صدای خواننده ایرانی روانشاد فرهاد مهراد؛ هر دو برای پخش در کلاس درس امروز با هدفی آموزشی.

به هر حال، در آغاز جلسه درس امروز، با یادآوری مطالب هفته پیشین در این مورد از دانشجویان خواستم تا داوطلبانه و به نوبت ترجمه خود از آن شعر را با صدای بلند برای کلاس بخوانند. از کلاس 30 نفره، تنها 3 نفر برای خواندن ترجمه هایشان داوطلب شدند. آمدند، خواندند ، برگشتند و برجای خود نشستند. بعد از اتمام خوانش ترجمه های دانشجویان کلاس، دریافتم که ترجمه های تحت اللفظی آنها تفاوت چندانی با ترجمه های فارسی همسانان آنها در فضای مجازی ندارند (http://bobdylanmusic.blogfa.com/post-39.aspx). دوباره، از دانشجویان خواستم تا اگرکسی ترجمه ای متفاوت برای ارائه دارد اعلام کند، اما همگی اظهار کردند ترجمه هایشان کمابیش شبیه موارد خوانده شده است.

اینجا بود که به دانشجویان گفتم باید توجه داشته باشند "ترجمه کردن" با "معنی کردن" دو امر متفاوت هستند، و بعد افزودم هم ترجمه های فارسی برگرفته از اینترنت و هم ترجمه های آنها از نظر بیان معنا و مفهوم درست صورت گرفته، اما اگر قرار است شعری را ترجمه کنیم ، در وهله اول انتظار می رود شعر را به شعر برگردانیم، و نه اینکه معنی آن را به نثر بیان کنیم. در دنباله بحث هم یادآور شدم که البته تحقق این هدف کاری است بس دشوار و مرد افکن! اشاره ای هم به مشکلات پیش روی  ادوارد فیتزجرالد در ترجمه نسبتا موفق اشعار عمر خیام به انگلیسی کردیم که چطور مترجم توانسته بود با بهره گیری از شیوه ترجمه "بازآفرینی"(reproduction) تصاویر و مفاهیم اصل فارسی اشعار را به مخاطب انگلیسی زبان انتقال دهد. این را نیز افزودیم که وقتی ترجمه شعر، بویژه ترجمه نوعی شعر مبتنی بر آهنگ و ترانه مد نظر باشد، چالش ها از این نیز فراتر خواهد رفت چرا که  در این گونه موارد ترجمه شعر، علاوه بر مشکلات دیگر، با آهنگ و موسیقی نیز باید نوعی همخوانی داشته باشد.

 در نتیجه، گفتیم در اینگونه موارد بایستی ترجمه شعر به گونه ای صورت گیرد که تا حد ممکن در همان سبک موسیقی قابل اجرا باشد. و برای کمک به تحقق این امر آهنگ Blowing in the wind را با صدای خود باب دیلن در کلاس پخش کردیم تا قدری در حال و هوای شعر و موسیقی اصل اثر قرار گیریم. نکته مهم دیگری که یادآور شدم این بود که توصیه کردم در این گونه موارد بهتر است به آهنگ های خواننده های ایرانی مانند فرهاد، فریدون فروغی، داریوش و ... که سبک و اشعار آهنگ هایشان با آن شعر و آهنگ غیر فارسی قرابت دارند گوش فرا دهیم. به همین دلیل، آهنگ فارسی "شبانه" با صدای خواننده شهیر و فقید ایرانی فرهاد مهراد(1322-1381) را در فضای کلاس پخش کردیم چرا که او نیز از نظر سبک ترانه خوانی به سبکی نزدیک به سبک باب دیلن (یعنی پاپ/راک) ترانه خوانی می کرد ، و از نظر دوره زمانی تقریبا معاصر وی بود و شعر و آهنگ هایش مانند کارهای باب دیلن حال و هوای انتقادی و اعتراضی داشت، و آهنگ هایش مانند آهنگ های باب دیلن با محوریت ساز گیتار اجرا می شد. بعد از پخش آهنگ "شبانه" ، به دانشجویان یادآور شدم همچنانکه در این آهنگ دیدید زبان شعر این اثر محاوره ای و عامیانه است و ضرباهنگ ترانه از شتابندگی کمتری برخوردار است، و از این جنبه ها با آثار باب دیلن شباهت دارد.

از دیگر نکات مورد یاداوری من به دانشجویان کلاس این بود که بنابر مجموعه دلایل فوق، باید شعر باب دیلن را آزاد ترجمه کرد ، و مفاهیم و تصاویر آن را با استفاده از شیوه "باز آفرینی" با خلاقیت و ابتکار به فارسی برگرداند و از ترجمه لفظ به لفظ تعابیر و تصاویر دوری کرد. ناگفته نماند این را هم اضافه کردم که چون در شعر این آهنگ از صنعت شعری "تجاهل العارف" ( rhetorical question ) بسیار استفاده شده باید تلاش کنیم تا به نوعی از همسنگ آن در ترجمه فارسی بهره گیریم.

در هر حال، پس از یادآوری این چند نکته گفتم که من با در نظر داشت این چند نکته ترجمه خودم از شعر- آهنگ Blowin’ in the wind اثر باب دیلن را به شرح زیر ارائه می‌دهم: 

Blowin'  In The Wind

How many roads must a man walk down

Before you call him a man ?

How many seas must a white dove sail

Before she sleeps in the sand ?

Yes, how many times must the cannon balls fly

Before they're forever banned ?

The answer my friend is blowin' in the wind

The answer is blowin' in the wind.

Yes, how many years can a mountain exist

Before it's washed to the sea ?

Yes, how many years can some people exist

Before they're allowed to be free ?

Yes, how many times can a man turn his head

Pretending he just doesn't see ?

The answer my friend is blowin' in the wind

The answer is blowin' in the wind. 

Yes, how many times must a man look up

Before he can see the sky ?

Yes, how many ears must one man have

Before he can hear people cry ?

Yes, how many deaths will it take till he knows

That too many people have died ?

The answer my friend is blowin' in the wind

The answer is blowin' in the wind.

گوشاتو تیز کن!

تا کی باید زندگی کنیم

تا ما رو بگن آدم؟

تا کی باید مرغای آسمون

از دست ماها در رَن؟

چغد تانک و توپا شلیک کنن

تا بعدش ببندند دَم؟

بگم؟

فقط گوشاتو تیز کن!

مگه کوه ها تا کی همه کوهن؟

شسته بشن ، کجا دیگه کوهن؟

مگه ماها چندتا جون داریم

تا ببینیم آزادی؟

تا کی میشه جلوی آدما وایساد؟

تا کی شتر دیده، ندیده بکنیم؟

ای وای!

بگم؟

فقط گوشاتو تیز کن!

تا کی سرها رو بلند کنیم ،

آسمونی نبینیم؟

شنیدن درد آدما

مگه چندتا گوش میخواد؟

چندتا آدم باید کشته بشن

تا معنی شه قتل عام؟