27 آبان زادروز دكتر طاهره صفارزاده شاعر، نويسنده، نظريه‌پرداز ، محقق، مترجم و استاد دانشگاه است.
به گزارش
خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) ـ منطقه خوزستان ـ در ٢٧ آبان ١٣١٥
خورشيدي در سيرجان چشم به جهان گشود. مادر بزرگش كه چشم پزشک و شاعر بود سرپرستي
او را در پنج سالگي بعد از فوت پدر و مادرش بر عهده گرفت و به دليل مشغله كاري به
خواهر بزرگترش گفت كه براي رسيدگي به طاهره ترک تحصيل كند.
در 13 سالگي
هنگامي كه دانش‌آموز سال اول دبيرستان بود اين شعر خود را با نام "بينوا و
زمستان" در روزنامه ديواري مدرسه نوشت:
«طبيعت بار
ديگر با توانگر هماهنگ ستم بر بينوا شد/ لباس خشم بر تن ديده پركين براي بينوا
محنت‌فزا شد/ مسلح شد فلک چون با زمستان دماري سخت مي‌خواهد برآرد/ ز رنجور ضعيف و
زيردستي كه سرمايه زر و قدرت ندارد.»
طاهره بابت
اين شعر يک جلد ديوان جامي از ریيس آموزش و پروش استان به پيشنهاد استاد باستاني‌پاريزي
(دبير دبيرستان بهمنيار ) به عنوان جايزه دريافت كرد.
طاهره پس از
آن كه دوره دبيرستان را با رتبه نخست به پايان رساند در امتحان ورودي دانشگاه در
رشته‌هاي حقوق ، زبان و ادبيات فارسي و زبان و ادبيات انگليسي قبول شد. سرانجام در
رشته زبان و ادبيات انگليسي از دانشگاه شيراز ليسانس گرفت.
رهگذر
مهتاب
در سال ١٣٤١
نخستين مجموعه شعر خود را با نام "رهگذر مهتاب" به شيوه نيمايي به چاپ
رسانيد. وي با شعر "كودک قرن" از اين مجموعه شعر شهرت يافت. اين شعر كه
در نخستين كتاب شعر او چاپ شد توصيفي از وضعيت فرزند يک مادر اشرافي است. اين شعر
مورد نقد بعضي از منتقدان آن دوره قرار گرفت و عده‌اي از آنها شعر وي را احساساتي
و شعاري خواندند اما به نظر مي‌آيد شاعر با پيش‌بيني آن هجمه‌ها در فضاي فرهنگي و
هنري آن سال‌ها جواب آن نقد‌ها را در همان مجموعه شعر و در شعر "بيگانه"
مي‌دهد:
«رهايم تا ز
بند كام/ و از زنجير‌هاي زنگدار نام/ نيازم پيش تن‌ها نيست/ خدا و شعر، اين هايند
پيوندان جاويدم.»
شمس لنگرودي
در خصوص اين مجموعه شعر مي‌گويد: «رهگذر مهتاب نخستين دفتر شعر طاهره صفارزاده
مجموعه‌اي نوقدمايي در قالب نيمايي بود كه يک شعر آن با نام كودک قرن سال‌ها بر
زبان‌ها ماند. كودک قرن شعري نيمايي‌وار و رمانتيک با مضموني جامعه‌گرايانه بود كه
نمونه كاملش را دهه‌ای پيشتر در شعرهاي كارو ديده بوديم. استقبال از اين شعر در
سراسر دهه 40 به رغم تحول و تكامل شعر نو بدين معني بود كه توده خوانندگان شعر نو (به
طور عموم) در طول دو دهه شعرخواني تحول چنداني نيافته بودند. جوهر انديشگي اشعار
صفارزاده در اين مجموعه عموماً اخلاقي و ملي‌گرايانه بود(١).»
صفارزاده
در خارج از ايران
صفارزاده
براي تكميل تحصيلات خود در زبان انگليسي به انگلستان و سپس به آمريكا مي‌رود. وي
بعد از آن كه در دانشگاه آيووا در گروه نويسندگان بين‌المللي پذيرفته شد و درجه MFA (٢) را دريافت كرد به تحصيل، پژوهش و تدريس پرداخت. در همين
دانشگاه بود كه يک مجموعه شعر به نام The red umbrella (چتر سرخ) به زبان انگليسي در سال ١٣٤٦-١٩٦٨ به چاپ رسانيد.
بسياري از شعرهاي اين كتاب به زبان‌هاي گوناگون شرقي و غربي ترجمه شده است.
بازگشت
به ايران
وقتي در سال
١٣٤٨ به ميهن برگشت دومين مجموعه شعر خود را به نام "دفتر دوم" و نيز
ترجمه شعرهاي انگليسي خود را در كتاب "سد و بازوان" انتشار داد ولي
دگرگوني اصلي او در شعر او با مجموعه "طنين دلتا" كه در ١٣٤٩ منتشر شد آغاز
گرديد. به نوشته محمد حقوقي صفارزاده با اين كتاب به زباني كاملاً اختصاصي و
انحصاري دست يافت (٣).
وي در بخشي
از شعر سفر اول در اين مجموعه خطاب به شارات، شاعر هندي، ويژگي‌هاي شيوه بيان خود
را كه بعدها مشخصه اصلي سب شاعريش گرديد چنين اظهار مي‌دارد: «شعري بخوان شارات،
شعر بخوان/ شعري بي‌تشويش وزن/ شعري با روشني استعاره/ زمزه‌اي روشنفكرانه/ گوش‌ها،
راهيان آهنگ‌اند/ طنين، حركتي است كه حرف من، در ذهن خواننده مي‌آغازد.»
شعر
طاهره صفار زاده از زبان خودش
وي سال بعد
در مصاحبه‌اي با محمد حقوقي درباره اين چهار ويژگي اصلي شعر خود "شعري بي‌تشويش
وزن، با روشني استعاره، زمزمه‌اي روشنفكرانه و طنين" كه در شعر قبل آمده بود
چنين توضيح داده است : «آگاهي به خاصيت تخديري و افيوني وزن كه ادبيات ما را پر
كرده مرا بيش از هر چيزي متقاعد كرد كه بايد وزن را كاملاً كنار بگذارم چراكه من
در شعر به حركت و انرژي كه خون و نبض زندگي امروزند معتقدم و معتقدم بايد كليت
يافتن شعر مطرح باشد. وقتي كليت در يک شعر مطرح بود هر كدام از اجزاي آن بعد
معنايي يا طنيني خواهند شد كه پيوستگي آنها حركت و انرژي ايجاد مي‌كند و در نتيجه
لالايي خواب‌آور آهنگ جايش را به ضربه‌هاي بيداري مي‌دهد(٤).»
وي در همان
مصاحبه درباره استعاره و صنايع بديعي و جايگاه آنها در شعر مي‌گويد: «در شعر من
استعاره و تشبيه هر كدام با شخصيت مستقل عامل ارتباط پرواز‌هاي ذهني مي‌شوند و هر
كدام مي‌توانند در عين وابستگي به تصوير بعدي و قبلي به عنوان تصوير اصلي هم تلقي
شوند به طوري كه تفكيك‌شان آسان نباشد.»
مصاحبه
جنجالی
طاهره
صفارزاده در مصاحبه با محمد‌علي اصفهاني در پاسخ اين پرسش او كه تشديد گرايش شما
به مذهب تشيع از چه چيز ناشي شده است؟ مي‌گويد: «از خصلت ضد ظلم و ضد سازش و عدالت‌خواه
خودم. از فلسفه تشيع كه مبنا و نيروي محركه‌اش عدالتخواهي و ضديت با سازش است و از
تنگناي ظالمانه زمان كه بالطبع انسان عدالت‌خواه را به عصيان و يا تشديد بروز
گرايش‌هاي ايمان و عقيدتي‌اش برمي‌انگيزد.»
و در پاسخ به
اين پرسش خبرنگار كه تعريف شما از روشنفكر چيست؟ مي‌گويد: «روشنفكر آدم با فرهنگ و
آگاه و پرهيزگاري است كه خود به ديگران مي‌انديشد. اصولي دارد كه با آنها زندگي مي‌كند
و براي حفظ اين اصول وسوسه‌هاي مادي را كوچک مي شمارد(٥).»
طاهره
صفارزاده پس از انقلاب
پس از پیروزی
انقلاب شعر و اندیشه‌اش او را در موقعیتی متفاوت با موقعیت‌اش در پیش از انقلاب
قرار داد و به عنوان رییس دانشگاه شهید بهشتی و رییس دانشکده ادبیات برگزيده و به
یکی از سیاستگذاران اصلی در زمینه تغییر برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌های ایران بدل
شد. در این سال‌ها به طور جدی به ترجمه و فعالیت‌های پژوهشی پرداخت.
افتخارات
دكتر طاهره صفارزاده
در جشنواره
شعر آسیایی داکا که در سال ١٣٦٥ (١٩٨٧ میلادی) برپا شد مسؤولان برگزاری جشنواره
دکتر طاهره صفارزاده را به عنوان یکی از پنج عضو بنیانگذار کمیته ترجمه آسیا
برگزیدند. رییس جشنواره درباره این انتخاب گفت: «ما معتقدیم که یک نفر آن هم در
این سر دنیا از علم ترجمه حرف زده و اصولی عرضه کرده و آن یک نفر خانم دکتر
صفّارزاده است.»
وي همچنین در
سال ١٣٧١ از سوي وزارت علوم و آموزش عالی به عنوان استاد نمونه معرفی شد. صفارزاده
در سال ١٣٧٠ پس از انتشار ترجمه قرآن مجید به افتخار دریافت عنوان «خادم القرآن»
رسید.
صفارزاده در
ماه مارس ٢٠٠٦ میلادی همزمان با برپایی جشن روز جهانی زن از سوی سازمان نویسندگان آفریقا
و آسیا به عنوان شاعر مبارز و زن نخبه و دانشمند مسلمان برگزیده شد. در بخشی از
نامه این سازمان آمده است: «از آن جا که دکتر طاهره صفارزاده شاعر و نویسنده
برجسته ایرانی مبارزی بزرگ و نمونه والای یک زن دانشمند و افتخارآفرین مسلمان است
این سازمان ایشان را به پاس سابقه طولانی مبارزه و کوشش‌های علمی گسترده به عنوان
شخصیت برگزیده سال جاری انتخاب کرده است.»
همچنین در
نخستین جشنواره بین‌المللی شعر فجر که در بهمن ١٣٨٥ برگزار شد هیات داوران با
بیشترین آرا طاهره صفّارزاده را برگزیده بخش شعر نو (سپید و نیمایی) معرفی کردند.
صفارزاده
به ديدار صبح می‌رود
طاهره صفارزاده
شاعر و استاد دانشگاه پس از یک دوره بیماری در پنجم مهر سال ۱۳۸۷ به علت ضایعه
مغزی در بیمارستان ایرانمهر تهران بستری شد و مورد عمل جراح قرار گرفت. حدود ساعت
9 و 30 دقیقه روز چهار آبان در همان بیمارستان در سن ۷۲ درگذشت. وی در امام‌زاده
صالح تجریش به خاک سپرده شد.
آثار
دكتر طاهره صفارزاده
طاهره صفارزاده
افزون بر مقالات و مصاحبه‌های علمی و اجتماعی یک مجموعه داستان، 12 مجموعه شعر،
پنج گزیده اشعار و 13 اثر ترجمه یا نقد ترجمه در زمینه‌های ادبیات، علوم، قرآن،
علوم قرآنی، حدیث و علوم حدیث انتشار داد و گزیده سروده‌های او به زبان‌های
گوناگون جهان ترجمه شدند كه بدين قرارند:
مجموعه
داستان پیوندهای تلخ، ١٣٤١
مجموعه شعر
رهگذر مهتاب، 1٣٤١
مجموعه شعر The Red
Umbrella (چتر سرخ)، سروده‌هایی
به زبان انگلیسی،١٣٤٧
مجموعه شعر
دفتر دوم، ١٣٤٩
مجموعه شعر
طنین در دلتا، ١٣٤٩
مجموعه شعر
سد و بازوان، ١٣٥٠
مجموعه شعر
سفر پنجم، ١٣٥٦
گزيده اشعار
حرکت و دیروز، ١٣٥٧
اصول و مبانی
ترجمه: تجزیه و تحلیلی از فن ترجمه ضمن نقد علمی آثار مترجمان، ١٣٥٨
مجموعه شعر
بیعت با بیداری، ١٣٥٨
مجموعه شعر
مردان منحنی، ١٣٦٦
مجموعه شعر
دیدار صبح، ١٣٦٦
گزیده اشعار
فارسی و انگلیسی ١٣٧٨
ترجمه مفاهیم
بنیادی قرآن مجید (فارسی و انگلیسی)، ١٣٧٩
ترجمه قرآن حکیم
(سه زبانه: متن عربی با ترجمه فارسی و انگلیسی)، ١٣٨٠
ترجمه قرآن
حکیم (دو زبانه: متن عربی با ترجمه فارسی)، ١٣٨٢
ترجمه دعای
عرفه: دعای امام حسین(ع) در روز عرفه (متن عربی با ترجمه فارسی)، ١٣٨١
لوح فشرده
قرآن حکیم (سه زبانه: متن عربی با ترجمه فارسی و انگلیسی)، ١٣٨٣
ترجمه دعای
ندبه و دعای کمیل (متن عربی با ترجمه فارسی)، ١٣٨٣
مجموعه شعر
روشنگران راه
گزيده اشعار
اندیشه در هدایت شعر، ١٣٨٤
گزيده اشعار
هفت سفر، ١٣٨٤
كتاب ترجمه‌های
نامفهوم، از ١٣٨٤
لوح فشرده
صوتی و ترجمه قرآن حکیم، جزء ٢٩ و جزء ٣٠، ١٣٨٤
مفاهیم قرآنی
در حدیث نبوی: گزیده ای از نهج الفصاحه با ترجمه فارسی و انگلیسی، ١٣٨٤
مجموعه شعر
در پیشواز صلح، از ١٣٨٥
ترجمه قرآن
حکیم (دو زبانه: متن عربی با ترجمه انگلیسی)، ١٣٨٥
ترجمه دعای
جوشن کبیر، ١٣٨٥
مجموعه شعر
از جلوه های جهانی، ١٣٨٦
گزيده اشعار
طنین بیداری، ١٣٨٧
گزیده نهج
البلاغه (متن عربی با ترجمه فارسی و انگلیسی)، ١٣٨٧
شعر كودک قرن
سروده هاي طاهره صفار زاده از مجموعه رهگذر آفتاب:
پانويس‌ها:
(١).
لنگرودي.شمس، تاريخ تحليلي شعر نو، جلد سوم، صفحات ٨٤ و ٨٥
(٢). MFA: مخفف master of fine arts
به معني استاد هنرهاي زيبا. درجه‌اي است مستقل از PhD و به نويسندگان و هنرمنداني داده مي‌شود كه در يك رشته هنري يا
ادبي مدرک ليسانس دارند و داوطلب تدريس در دانشگاه هستند.
(٣).
حقوقي.محمد ، شعر نو از آغاز تا امروز ، صفحه ٥٦
(٤). مجله
فردوسي ، شماره ١٠٣٠ ، سال ١٣٥٠
(٥). دليري
مالواني.ابراهيم ، ادبيات معاصر ايران، جلد دوم ، صفحات ٨٠٠ و ٨٠١
گزارش از:
یونس بریحی‌زاده (خبرنگار ایسنای خوزستان)
نظرات