عبدالحسین خسروپناه گفت: دنیای مدرن که مبنایش اومانیسم، سوبژکتیویسم و سکولاریسم است، با این مبنا بر روی هنر مدرن و موسیقی مدرن اثر گذاشته و موسیقی‌هایی را طراحی می‌کند که دقیقا مصداق غنای لهوی است.

 

به گزارش ایسنا- منطقه خراسان، این استاد فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی که در «آیین معرفی درسنامه غنا و موسیقی؛ متن درس خارج فقه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای» سخن می‌گفت، پیرامون این درسنامه اظهار کرد: درسنامه حاضر حاصل 75 جلسه درس خارج فقه است که در سال‌های 87 و 88 گفته شده و این درس‌ها از حالت گفتاری به نوشتاری درآمده، حیطه‌بندی و عنوان‌بندی شده و اگر چیزی بر فرمایشات مقام معظم رهبری افزوده شده، در بین دو قلاب قرار داده شده است. همچنین احادیث اخلاقی که ایشان مقیدند  و در آغاز درس بیان می‌کنند، در این کتاب نیامده و البته ماخذ اقوال هم در پاورقی و پانوشت اضافه شده است.

 

وی افزود: سیر کتاب حاضر به گونه‌ای است که ابتدا روایاتی که ذیل آیات آمده و تفسیر به غنا شده، بیان کرده‌اند. همچون آیه «واجتنبوا قول الزور» که در این‌جا هشت روایت که «قول زور» را به غنا تفسیر کرده‌اند، آمده است. به علاوه روایاتی که ذیل آیات بیان نشده شامل پنج روایت است و از مجموع این روایات، حرمت فی‌الجمله غنا را استفاده کرده‌اند. سپس وارد روایات استماع غنا می‌شویم که 16 روایت توضیح داده شده و در ادامه هم برخی مقوله‌های پیرامونی همچون روایات کسب مغنیه شامل 9 روایت و روایات مربوط به غنا در قرآن شامل چهار روایت را بیان کرده‌اند.

 

رئیس سابق موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران گفت: همچنین مقام معظم رهبری درس بسیار زیبایی را درباره مفهوم غنا بیان کرده‌اند و ابتدا تفسیری از مرحوم محقق نراقی در مستندالشیعه مطرح و جمعا 14 تعریف از غنا را از مستندالشیعه نقل می‌کنند. سپس ایشان می‌فرمایند می‌توان دو معنا برای غنا ذکر کرد؛ یک معنای عام که مطلق آواز را می‌گویند. به معنای صدایی که مد و زیر و بم پیدا می‌کند و معنای خاص که عبارت از آوازخوانی بوده و مقصود از غنا در این روایات نیز آوازخوانی است.

 

وی در خصوص معنای غنا اضافه  کرد: آوازخوانی صوتی است که با رعایت قواعد خاص اجرا می‌شود و لذا وقتی گفته می‌‌شود غنا فی‌‌الجمله حرام است، یعنی آوازخوانی فی‌الجمله حرام است و فی‌الجمله یعنی باید قیودی داشته باشد که نیاز به بررسی دارد. به تبع آن، روایات تحسین صوت را نیز مورد بحث قرار داده‌اند و همچنین مباحثی چون گریه بر میت که چهار روایت را شامل می‌شود، روایات تحسین و تحزین در قرائت قرآن شامل 9 روایت و 22 روایت که دیگر فقها بررسی نکرده‌اند، بیان شده است. به علاوه، حکم رقص نیز از احکامی است که در این کتاب آمده است.

 

خسروپناه ادامه داد: دو بحث مهم که در این کتاب خواندنی است آن که اولا راهکار فهم دقیق غنا چیست؟ در این مورد مقام معظم رهبری می‌فرمایند این که لغویان آن را چه معنا کردند، مهم نبوده و باید به سراغ استعمالاتی رویم که در لغت، ادب، عرف و فقه به کار رفته و از طریق استعمالات معنای غنا را دریابیم و همان‌طور که بیان شد، ایشان معنای آوازخوانی را مطرح کرده‌اند.

 

موضوع حرمت غنا است؛ نه موسیقی

 

وی همچنین در خصوص ساختار این کتاب افزود: در بخش دیگر 48 سوال و جواب را مطرح کرده‌اند که از مجموعه این سوال و جواب، حاصل بحث که نظر مقام معظم رهبری را در مورد غنا معلوم می‌کند، آن است که ایشان می‌فرمایند اولا موضوع حرمت، غنا است و نه موسیقی؛ موسیقی چه به معنای فن ترکیب اصوات باشد؛ به گونه‌ای که مستمع از آن صوت لذت ببرد و یا به معنای خاص؛ یعنی صدای برخاسته از ساز همچون صدایی که از سنتور، نی و تنبک بیرون آید. خلاصه این که موضوع حرمت موسیقی نیست؛ بلکه غنا موضوع حرمت است.

 

این استاد فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: دوم آن که غنا معنایی عام دارد و آن ترجیع‌الصوت؛ یعنی زیر و بم دادن به صدا است و این مقصود نیست؛ بلکه معنای دوم مقصود است و آن آوازخوانی است که شامل اذان گفتن، تلاوت قرآن و مداحی و یا لالایی مادران نیست. سوم این که غنایی که آوازخوانی معنا شد و موضوع حرمت است، اگر لهوی باشد، یعنی «مضلا عن سبیل الله»، بالجمله حرمت دارد. لذا ترجیع و کشش صوت از مقومات غنای لغوی است و نه مقومات غنای عرفی که موضوع حرمت است. بنابراین صوت مرجع به معنای زیر و بم دادن، حرمتی ندارد و حتی صوت مطرب، به معنای طرب‌انگیز بودن نیز موضوع حرمت و غنا نیست و ممکن است از باب دیگری برای آن، حکم حرمت آید.

 

خسروپناه خاطرنشان کرد: همچنین قالب، محتوا، نظم، نثر، زبان‌ها، لهجه‌ها، صوت یا کلام داشتن و نداشتن، دخالتی در حرمت و حلیت غنا نخواهد داشت و حیثیت تعلیلیه حکم حرمت، غنای لهوی مضلا عن سبیل‌الله است. به علاوه ریتم دادن به موسیقی و یا در دستگاه خواندن و نخواندن دخالتی در حلیت و حرمت ندارد. همچنین نمی‌توان گفت اگر آوازی با سازی باشد حرام و اگر نباشد حلال است. بنابراین هر آوازخوانی که لهوی؛ یعنی «مضلا عن سبیل‌الله» باشد، حرام است؛ چه این ویژگی‌ها را داشته باشد چه نداشته باشد.

 

یک تحلیل از کتاب

 

وی همچنین در خصوص امتیازات کتاب «غنا و موسیقی» مقام معظم رهبری ضمن بیان این که با خواندن این کتاب، قدرت رجالی و فقه‌الحدیثی افزایش می‌یابد، عنوان کرد: حدود 73 روایت؛ سندا و دلالتا در این کتاب نقل شده است. بضمن این که برخی اساتید در درس خارج، گاهی اوقات بر اساس مبنای حدیث‌شناسی‌شان، اگر بحثی تعداد روایات متعددی داشته باشد، نیازی به بررسی سند نمی‌بینند؛ اما مقام معظم رهبری در این کتاب، تک‌تک روایات را سندا بررسی و نکات حدیث‌شناسی، رجالی یا درایه جالبی را مطرح کرده‌اند که به واقع قابل استفاده است. به طور مثال، زمانی فرد خواننده اطلاعات مربوط به فرق و نحل را نیز در بعضی موارد از این درسنامه در می‌یابد. همچنین در نام بردن از علما نیز برخی اطلاعات تاریخی را مطرح کرده‌اند. به علاوه این کتاب، اطلاعات مرجع‌شناسی و کتاب‌شناسی مفیدی به ما ارائه می‌دهد.

تبیین جامع رهبری از غنا در درسنامه «غنا و موسیقی»

 

رئیس سابق موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران ضمن تاکید بر این که این کتاب اطلاعات رجالی و حدیثی جامعی را در اختیار خواننده قرار می‌دهد، افزود: از دیگر نکات تحلیلی که می‌توان در مورد این کتاب بیان کرد، تبیین جامعی است که مقام معظم رهبری از بحث غنا دارند و بسیار دقیق به معنای عرفی و نه معنای لغوی که موضوع حرمت است، می‌پردازند. به علاوه طبق مطالعاتی که از پیش در مورد غنا داشتم، مشاهده نکردم بزرگانی را که در مورد غنا یا موسیقی مطلبی را گفته باشند و حضرت آقا در این درسنامه بدان توجه نداشته باشند. لذا این کتاب، یک کتاب جامع مجتهدپرور است و بنده به عنوان کسی که در فقه تلمذ و مباحثه درسی داشته‌ام، کمتر کتابی را دیدم که چنین وزین و عمیق به زوایای مختلف بپردازد و جامع باشد.

 

نیازمند شاخص در بحث حرمت و حلیت غنا هستیم

 

وی همچنین در بخش سوم سخنان خود گفت: نکته دیگر این که یک‌سری بی‌دقتی‌های مرتبط با ویراستار در کتاب موجود است و خوبتر بود که ویراستار کتاب نیز مشخص می‌شد. گذشته از این بنده دو سوال مهم دارم که به عقیده من محققین باید در مورد آن بیندیشند. یکی این که در بحث حلیت و حرمت موسیقی و غنا به شاخص نیاز داریم و مفاهیم کیفی کافی نیست. مقام معظم رهبری در این کتاب بیان کرده‌اند موضوع حرمت، غنا و آن هم غنای عرفی است که به توضیح آن پرداختند و منظور غنای لهوی مضلا عن سبیل‌الله است. با توجه به آنچه گفته شد، این موارد همگی مفاهیم کیفی است و سوال این است که شاخص در این بحث کجاست؟ به این معنا که چه غنایی مضلا عن سبیل‌الله است؟ یعنی شاخص اضلال در این بحث چیست؟

 

این استاد فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ضمن اشاره به این که دغدغه رهبری حل مسائل جامعه نیز هست، بیان کرد: یک بحث جالب در این کتاب به این موضوع پرداخته که چرا اکثر این روایات از امام صادق(ع) است و بیان می‌کند از آن‌جا که غنا در بین آحاد مردم در عصر امام صادق(ع) رواج پیدا کرده است، این گسترش باعث شده آن حضرت این بحث را به طور جدی مطرح کند.

 

خسروپناه ضمن بیان این که قطعا برخی مصادیق غنای لهوی، برخی مصادیق موسیقی‌ است، خاطرنشان کرد: اکنون در پخش اخبار، فیلم، مستند و... از موسیقی استفاده می‌‌شود و لذا موسیقی جزئی از سبک زندگی افراد شده است. از طرفی، امروزه در دنیای مدرن، موسیقی‌ها و یا دستگاه‌هایی از موسیقی به همراه سازهایی ساخته شده، که امکان ندارد غنای لهوی نباشد. به طور مثال امروزه موسیقی‌های مدرن همچون راک، متال، بلک متال، جاز، پاپ و غیره وجود دارد و راک و متال و نیز برخی شاخه‌های آن که با ساز گیتار الکترونیک استفاده می‌شود، دقیقا مصداق غنای لهوی است.

 

برخی موسیقی‌های مدرن، مصداق دقیق غنای لهوی است

وی تصریح کرد: دنیای مدرن که مبنایش اومانیسم، سوبژکتیویسم و سکولاریسم است، با این مبنا بر روی هنر مدرن و موسیقی مدرن اثر گذاشته و موسیقی‌هایی را طراحی می‌کند که دقیقا مصداق غنای لهوی است. به بیان دیگر، به گونه‌ای از دانش موسیقی استفاده شده است که نوعی موسیقی که مصداق غنای لهوی است، طراحی شود و حال آیا می‌توان در این‌جا گفت که سازها و دستگاه‌ها مطلقا تاثیری ندارد؟ البته گاهی در زمینه دستگاه‌های سنتی خود بحث می‌کنیم و در این‌جا به عقیده من نمی‌توان گفت دستگاه شور یا سه‌گاه و چهارگاه غنای لهوی هست یا نیست؛ بلکه در ریتمی می‌تواند باشد و در ریتم دیگری نباشد. اما برخی موسیقی‌های مدرن دقیقا برای غنای لهوی ساخته شده است و لذا شیطان‌پرست‌ها از آن استفاده می‌برند. ضمن این که در میان شیطان‌پرستان هرگز نمی‌بینید که از موسیقی پاپ استفاده کنند و موسیقی مورد استفاده آن‌ها یا راک و یا متال است و به نظر من به این مباحث باید پرداخته شود.

 

رئیس سابق موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در تکمیل سخنان خود در مورد این کتاب عنوان کرد: فکر می‌کنم این اثر ذی قیمت،  که قوی‌ترین، غنی‌ترین و جامع‌ترین منبع در بحث غنا بوده و طبیعتا در بحث موسیقی، رقص و تبعات غنا نیز از این کتاب استفاده می‌شود، می‌تواند یک منبع دقیق برای آن باشد که فقهایی که موضوع موسیقی را به لحاظ دستگاه‌ها و سازها و آوازها کار کردند، از آن استفاده کنند.