با گذشت یک سال از حضور کووید -۱۹ در کشور و فراز و فرودهای این بیماری، چالش ها و اقدامات انجام شده در جهت مدیریت بیماری تا کنون و همچنین برنامه ریزیهای صورت گرفته در ادامه مسیر مقابله با کووید-۱۹ را با دکتر علیرضا رئیسی - معاون بهداشت وزارت بهداشت به گفت و گو نشستیم که در پی می خوانید.

دکتر علیرضا رییسی در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، با اشاره به اینکه کرونا یک RNA  ویروس است، گفت: با گذشت یک سال از شیوع بیماری در کشور قطعا انتظار داریم که جهش‌هایی در آن صورت گرفته باشد. برای درک بهتر موضوع می‌توانیم در مورد ویروس آنفلوآنزا صحبت کنیم که واکسن آن با توجه به جهش‌های مداوم آن باید هرساله تغییر کند تا اثربخشی مناسب را داشته باشد. این موضوع مثالی برای شناسایی بهتر ویروس است که به طور طبیعی پس از یکسال، تغییر و جهش در آنها طبیعی است. اما اینگونه نیست که جهش‌های انگلیسی، آفریقای جنوبی و... تنها جهش‌های ویروس باشند و قطعا در نقاط مختلفی از دنیا از جمله کشور ما جهش در ویروس کرونا رخ داده است، اما این جهش‌ها از آن جهت اهمیت کمتری داشته اند که نتوانستند بیماری‌زایی ویروس را افزایش دهند.‌

تفاوت گونه انگلیسی کرونا با ویروس ووهان

وی درباره جهش ویروس کرونا در انگلستان ادامه داد: جهشی که در انگلستان بر ویروس کرونا اتفاق افتاد در قسمتی از ویروس بود که بیماری‌زایی (چسبندگی بیشتر ویروس به سلول‌های بدن) و کشندگی ویروس را افزایش داده است‌. به این ترتیب اگر یک فرد مبتلا به گونه قبلی کرونا ( ویروس ووهان) می‌توانست بیماری خود را در بین ۱۰ نفر به ۳ نفر انتقال دهد، در صورت ابتلا به ویروس جدید می‌تواند ۸ نفر را بیمار کند.

رئیسی تاکید کرد: بر اساس مطالعات صورت گرفته در جهان، بین ۷۰ تا ۹۰ درصد قدرت سرایت ویروس انگلیسی بیشتر است و حدود ۳۰ دصد قدرت کشندگی آن نسبت به نوع پیشین بالاتر است. می‌گویند ویروس انگلیسی بیشتر جوانان را درگیر می‌کند که این موضوع هم می‌تواند درست باشد و هم غلط؛ در واقع اگر به کل جامعه بیماران نگاه کنیم الان جوانان بیشتر بستری و درگیر می‌شوند، اما این به معنی آن نیست که ویروس قبلی جوانان را درگیر نمی‌کرد، شکل صحیح جمله اینگونه است که ویروس جهش یافته باعث نمود بیشتر درگیری علامتدار افراد جوان می‌شود؛ یعنی در نوع قبلی ( ووهان) جوان مبتلا می‌شد و علامت نداشت، اما در نوع جهش یافته حتی ابتلای جوانان هم با بروز علائم آشکار می‌شود و منجر به بستری شدن آنها می‌شود و از آنجایی که مرگ و میر بیماران هم تابعی از تعداد بستری شدگان است، برخی می گویند مرگ و میر در جوانان افزایش یافته است و این نشان دهنده اهمیت مراقبت از جوانان و کودکان است.

۱۱۲ ابتلا و ۸ فوتی ناشی از کرونای انگلیسی در کشور تا ۵ اسفند

شناسایی ویروس جهش یافته در ۷ استان

وی افزود: بر اساس بررسی‌های صورت گرفته تا روز ۵ اسفند ماه سال جاری ۱۱۲ نفر مبتلا به ویروس جهش یافته انگلیسی کرونا در کشور شناسایی کردیم که ۸ نفر آنها فوت کردند. این جهش در استان‌های خوزستان، تهران، مشهد، البرز، قزوین، فارس بویژه شهرستان لارستان و هرمزگان شناسایی شده است. بنابراین؛ این یک پیام مهم دارد که ویروس در سطح کشور در حال گردش است. زمانی شاهد هستیم که فردی از اروپا یا حتی کشورهای همسایه به ایران آمده و به نوع جهش یافته مبتلا است که این یک نوع نگرانی دارد؛ اما زمانی شاهد هستیم که افرادی که حتی در تماس با فرد از خارج برگشته هم نبودند به کرونای انگلیسی مبتلا هستند؛ این یعنی گردش ویروس در جامعه اتفاق افتاده است. وضعیت کشور اکنون از نظر آمار و ارقام خوب است اما به شدت نگران نوع جهش یافته ویروس هستیم که خدایی‌نکرده وضعیت بیماری را شعله‌ور کند و به سوش غالب بیماری در کشور بدل شود.

فعلا وضعیت بد نیست، اما...

معاون بهداشت وزارت بهداشت درخصوص وضعیت فعلی بیماری کرونا در کشور به ایسنا تاکید کرد: چند شاخص مختلف برای بررسی وضعت بیماری در نظر می‌گیریم، ما کشوری پهناور با حدود ۸۵ میلیون نفر جمعیت هستیم، ما زمانی که میزان بستری روزانه بیماران کمتر از ۱۰۰۰ بیمار است می‌توانیم بگوییم فعلا وضعیت بدی نداریم، ولی اگر این شاخص به بیش از ۱۰۰۰ بستری مثبت در روز برسد بر اساس تجربه یکسال اخیرمان می‌توانیم بگوییم دیگر وضعیت بدی در انتظارمان است.

وی ادامه داد: حدود ۴ هفته پس از تغییر در روند میزان بستری‌های روزانه، میزان فوتی‌ها هم تغییر می‌کند؛ بنابراین تعداد فوتی‌های کرونا تابعی از میزان بستری شدگان در بیمارستان است. به عنوان مثال اگر میزان بستری روزانه کشور ۷۰۰ نفر باشد، ۴ هفته بعد میزان مرگ و میر کرونا حدود ۷۰ نفر خواهد بود؛ اما این شیوه و درصدگیری تنها برای اعداد بستری کمتر از ۱۰۰۰ نفر روزانه صدق می‌کند؛ در حالی که اگر تعداد بستری روزانه مثلا به ۲۰۰۰ نفر برسد تعداد فوتی‌ها تا حدود ۴۰۰ نفر هم پیش خواهد رفت. چرایی این موضوع و رابطه از آنجایی شکل می‌گیرد که زمانی که لود و حجم بیمار در بیمارستان افزایش می‌یابد، کیفیت مراقبت از بیمار کاهش می‌یابد.

رئیسی ادامه داد: در حال حاضر حدود بیش از ۳ هفته است که میران بستری روزانه در کشور کمتر از ۱۰۰۰ نفر است و به شکل میانگین حدود ۷۰۰ نفر است و مرگ ومیر هم تابعی از آن بوده و روزانه کمتر از ۱۰۰ مرگ گزارش می‌شود. با توجه به وضعیت کلی کشور هنوز دچار خیز چهارم بیماری نشده‌ایم و بدون درنظر گرفتن ویروس جهش یافته وضعیت خیلی بحرانی نیست.

کاهش بار بیماری در استانهای شمالی و خیز دوباره در خوزستان

معاون بهداشت وزارت بهداشت با اشاره به وضعیت برخی استانهای کشور، افزود: حدود ۳ هفته قبل که روند بیماری در کشور کاهش یافته بود، در نقاط شمالی کشور شامل استان‌های مازندران، گیلان و گلستان شاهد اوج بیماری بودیم و اکنون می‌بینیم که این سه استان در حال طی کردن سیر نزولی بیماری هستند؛ اما در عین حال شاهد افزایش بار بیماری در استان خوزستان هستیم‌ و همین موضوع سبب شده اعداد بستری و فوتی ما تقریبا ثابت باشد زیرا با کاهش خیز در یک نقطه و افزایش خیز در نقطه دیگر کشور توازنی میان استان‌ها شکل گرفته است.

ویروس جهش یافته در اغلب مبتلایانِ خوزستان و اشغال تختهای بیمارستانی

معاون بهداشت وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه اکنون درگیرترین استان کشور از نظر بیماری کرونا استان خوزستان است، اظهار کرد: اگر نسبت به جمعیت بخواهیم بررسی کنیم درحال حاضر اولین استان کشور از نظر درگیری با کرونا است. اما همه شهرهای این استان هنوز به شدت کل استان درگیر نیستند، الان بیشترین درگیری و رتبه یک کشور و استان شهر اهواز است. دشت آزادگان، شادگان، هویزه، دزفول و بندر ماهشهر در رتبه‌های بعدی شدت بالای درگیری با بیماری در استان خوزستان هستند. البته پیش‌بینی می‌کنیم روند بیماری در دزفول کاهشی شود. از نظر من هر بیمار مبتلا به کرونایی که در خوزستان شناسایی می‌شود باید در نوع ابتلا به ویروس جهش‌یافته در نظر بگیریم؛ چون اکثر نمونه‌هایی که از استان خوزستان بررسی می‌کنیم از نوع جهش یافته انگلیسی هستند که این موضوع  پیامی برای ما دارد که نوع جهش به کشور وارد شده و اکثر تخت‌های بیمارستانی استان خوزستان را درگیر کرده است.

ورود موارد زیادی از بیماران از امارات

مرزهای قانونی با عراق بسته شد

رئیسی درباره کنترل مرزهای کشور نیز گفت: تنها مشکل مرزهای عراق نیست؛ تاکنون موارد زیادی از ورود بیماران را از امارات هم شاهد بوده‌ایم‌. در مورد مرزها چند نکته مهم بسته به نوع آنها وجود دارد. مرزهای هوایی تا حد بسیار بالایی قابل کنترل هستند زیرا در خارج از کشور باید با تست PCR منفی سوار هواپیما شوند و به محض ورود به کشور هم ملزم به دادن تست PCR هستند. مرزهای آبی هم معمولا برای تجارت‌ها است که در مورد آن هم بر اساس پروتکل‌های بهداشتی عمل می‌شود، اما مرز زمینی بر دو نوع است؛ مرز زمینی قانونی و مرز زمینی غیر قانونی که در هر دوی آنها مشکل داریم. اکنون مرز زمینی قانونی با عراق بسته شده است؛ ولی معلوم نیست از سایر نقاط افراد وارد یا خارج نشوند که این موضوع تنها مربوط به مرزهای غربی زمینی نیست و در مرزهای شرقی هم رخ می‌دهد. مرز غربی ما فعلا از خوزستان تا آدربایجان غربی به شکل سراسری بسته شده است که تاثیر بسزایی در کنترل بیماری دارد؛ زیرا به ما کمک می‌کند حجم کمتری از مبتلایان به ویروس جهش یافته به کشور وارد شوند و به دنبال آن سوش جهش یافته دیرتر در کشور جایگزین می‌شود.

ممنوعیت خروج پلاک بومی از خوزستان و ورود پلاک غیربومی به این استان

وی افزود: بر اساس مطالعات جهانی اعلام می‌شود که ۳ ماه طول می‌کشد تا یک سوش جهش یافته، جایگزین سوش قبلی بیماری شود و حتما این اتفاق در رقابت با سوش قبلی رخ خواهد داد؛ چون سرعت بیماری زایی نوع جهش یافته و قدرت آن بیشتر است اما،  اگر بتوانیم این مدت زمان ۳ ماهه را ۵ ماه یا بیشتر افزایش دهیم و از سرعت انتشار ویروس بکاهیم بحث واکسیناسیون گسترش بیشتری خواهد یافت و به عنوان اهرم کمکی عمل می‌کند و اکثر افراد آسیب پذیر تا آن زمان واکسینه می‌شوند تا خیالمان از بابت مرگ و میر راحت باشد. در این مورد ما حتی با استان خوزستان هم به شکل یک کشور برخورد کردیم. یعنی افرادی که می‌خواهند از این استان به سایر نقاط سفر هوایی داشته باشند، می‌بایست تست منفی PCR داشته باشند و از طرفی پلاک بومی استان خوزستان حق خروج از استان را نداشته و پلاک غیربومی هم نمی‌تواند وارد آنجا شود.

شیب تند کرونا در خوزستان و بسیج امکانات در بیمارستانها

رئیسی در ادامه تاکید کرد: در مورد خوزستان شهر اهواز روزانه حدود ۱۲۹۰ بیمار کرونا مثبت سرپایی و حدود ۱۴۰ بستری روزانه دارد که خیلی رقم بالایی است، مگر ظرفیت بیمارستان چقدر است؟ خب معلوم است تخت‌ها پر می‌شود. از سوی دیگر با نگاه به نمودار بیماری در استان خوزستان می‌بینیم شیب بیماری تند است و یعنی میزان بستری روزانه بالاست. اگر در نظر بگیریم روزانه ۱۵۰ نفر در بیمارستان بستری می‌شوند و میانگین مدت ترخیص افراد ۱۰ روز است تا زمان ترخیص اولین بیمار از بیمارستان ۱۵۰۰ بیمار دیگر ظرف ۱۰ روز بستری شدند که این نشان دهنده وضعیت بحرانی بیمارستان‌ها در آن شرایط خواهد بود البته تمام امکانات برای جلوگیری از بروز چنین بحرانی بسیج شده است.

تغییر سبک زندگی؛ مهمترین اقدام برای مقابله با کرونا

رئیسی مهمترین اقدام برای مقابله با کرونا را تغییر سبک زندگی دانست و تاکید کرد: اگر این تغییر را نپذیریم چندان موفق نخواهیم شد و از طرفی همه چیز هم در دست وزارت بهداشت نیست. ما پروتکل‌های بهداشتی را نوشتیم، نظارت می‌کنیم و گزارش می‌دهیم اما نمی‌توانیم و وظیفه نداریم مردمی که ماسک نمی‌زنند را بگیریم و جریمه کنیم. ولی همه نهادها در حال کمک به ما هستند. از طرفی در نقاط زیادی از کشور مانند تهران زدن ماسک تا حد زیادی جزئی از سبک زندگی شده است ولی در برخی نقاط هم متاسفانه این اتفاق نیفتاده است که تنها مخصوص خوزستان نیست. پیش از آن مشکل ماسک نزدن را در استان‌های شمالی مانند مازندران هم داشتیم و نزدن ماسک در کنار دورهمی‌های شب یلدا عامل مهمی در افزایش بار بیماری در استان‌های شمالی بودند.

برخی هنوز کرونا را شوخی می دانند

وی در عین حال افزود: خوشبختانه بر اساس آخرین گزارش‌های واصله از مازندران میزان زدن ماسک افزایش یافته است و این موضوع با توقف خیز بیماری همراه شده است. برخی کشورها جریمه زندانی شدن را برای نزدن ماسک در نظر گرفتند اما آیا به تنهایی کفایت می‌کند؟ مدتی قبل شنیدم عده‌ای برای دور زدن محدودیت‌های تردد بین شهری دور هم جمع می‌شوند تا هزینه تردد را بر تعداد سرشکن کنند و به این شکل به سفر بروند، آیا می‌توان با این تفکر تنها با جریمه مقابله کرد؟ متاسفانه هنوز در مصاحبه‌های صدا و سیما می‌بینیم برخی کرونا را یک شوخی می‌دانند و می‌گویند وجود آن را باور ندارند آنهم در شرایطی که بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در دنیا بر اثر ابتلا به این بیماری فوت کرده‌اند.

وی درباره پیشنهاداتی که درمورد قرنطینه استان خوزستان مطرح می‌شود، اظهار کرد: باید ابتدا تعریفی از قرنطینه داشته باشیم‌. ما مبحثی تحت عنوان هوشمند سازی پروتکل‌های بهداشتی داریم که تحت عنوان محدودیت‌های هوشمند از آنها نام می‌بریم. بر این اساس ۴ حوزه اعمال محدودیت داریم‌. در بخش اول محدودیت‌هایی شامل مشاغل می‌شوند و در شهرهای با وضعیت قرمز تنها مشاغلی مجاز به فعالیت هستند که بسیار ضروری باشند که شامل بیمارستان‌ها، اداره‌های آب، برق، گاز و مراکز مرتبط با تهیه اقلام خوراکی هستند. در بخش دوم تعطیلی و محدودیت شامل حال مدارس و دانشگاه‌ها هم می‌شود. همچنین در حوزه فرهنگی نماز جمعه، نماز جماعت، تئاتر، سینما و... باید تعطیل باشند و در حوزه ترددها نیز هر نوع ورود ماشین غیر بومی به محدوده قرمز و خروج ماشین بومی از محدوده یاد شده ممنوع است. این موارد که ذکر شد از نظر ما یعنی محدودیت بسیار جدی و دیگر چیزی برای ممنوعیت در استان یا شهر قرمز وجود ندارد. در خصوص ادارات نیز ادارات غیرضروری در این شهرها تعطیل شده و ادارات ضروری هم با حداکثر  یک سوم ظرفیت می‌توانند فعالیت کنند.

ویروس جهش یافته نیازمند واکنش سریع

رئیسی با اشاره به اینکه در حال حاضر ویروس جهش یافته در کشور گردش پیدا کرده است، گفت: اکنون نیازمند یک واکنش سریع هستیم تا بتوانیم فرایند ایزوله سازی را عملی کنیم. اینکه بخواهیم با قرنطینه کامل ویروس را از بین ببریم کار غلطی است. به تجربه اروپا نگاه کنیم، مگر آنها قرنطینه انجام ندادند؟ اما به محض خروج از خانه بیماری در آن نقاط شدت یافت. اصولا در چنین شرایطی بهترین کار شناسایی زودرس بیمار، تست کردن حلقه اول نزدیکان بیمار، شناسایی حلقه دوم اطرافیان بیمار و در نهایت ایزوله کردن افراد با تست مثبت است و این شیوه مناسبی برای برخورد با بیماری‌های فراگیر است.

احتمال خیز چهارم کرونا و پیش بینی ۲ سناریو برای بیمارستانها

وی درباره شرایط امکانات و تجهیزات بیمارستانی برای مقابله با موج احتمالی بیماری، بیان کرد: ما پیک‌های بزرگی از بیماری را تجربه کردیم و در خیز آخر بیماری در ماه‌های قبل که شدت زیادی هم داشت خوشبختانه در زمینه تخت و تجهیزات با کمبودی مواجه نشدیم اما، با توجه به افزایش قدرت سرایت ویروس جهش یافته ما نگران هستیم که به یکباره حجم زیادی وارد بیمارستان‌ها شوند و آن وقت است که ما دچار مشکل خواهیم شد. در راستا دو سناریو را پیش روی خود ترسیم می‌کنیم؛ در سناریو اول فرض کنید خدایی نکرده ویروس جهش یافته همانگونه که خوزستان را درگیر کرد سایر نقاط کشور را هم درگیر کند، آن وقت است که ما از نظر تخت و امکانات به مشکل خواهیم خورد؛ البته به اندازه خیز قبلی امکان این را داریم که بیماری را کنترل کنیم که البته امیدواریم این اتفاق نیفتد. سناریو دوم هم این است که مدت زمان گسترش ویروس جهش یافته در کشور را به تعویق بیندازیم تا در مبحث واکسیناسیون پیشرفت بیشتری حاصل شود و گروه‌های اولویت‌دار و در معرض خطر بیشتری واکسن دریافت کنند. در حال حاضر یک برگ برنده در دست داریم که آنهم تعداد تست‌های ما است، در حال حاضر تعداد تست‌های روزانه ما از حدود ۱۵ هزار تست روزانه به ۹۰ هزار تست رسیده است. در حال حاضر تنها در استان خوزستان روزانه حدود ۸۰۰۰ تست اخذ می‌شود که عدد بسیار ارزشمندی است.

مدام نگوییم سهل‌انگاری مردم، بر ساده انگاری مسئولین هم تاکید کنیم

سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا، تاکید کرد: مدام نگوییم سهل‌انگاری مردم، باید بر ساده انگاری و سهل انگاری مسئولین هم تاکید کنیم که تاکید بر آن بسیار مهم است. ساده انگاری مسئولان محلی و ملی می‌تواند القا کننده عدم رعایت پروتکل‌ها باشد. الان حتی در برخی شهرستان‌ها فرمانداران اندکی ساده انگاری می‌کنند، رئیس دانشگاه علوم پزشکی، رئیس شبکه بهداشتی و... هم ممکن است دچار این حالت شود که متعاقب آن نظارت و رسیدگی بر وضعیت بیماری کاهش می‌یابد و به تبع آن مردم هم به سوی ساده انگاری می‌روند و می‌گویند حالا که پاساژها باز است، عروسی و عزا به راه است و... پس دیگر خبری از بیماری نیست. باید بدانیم ویروس کرونا نه از بین رفته است و نه ضعیف شده است و ساده انگاری هیچ توجیه منطقی ندارد.

همین روند پیش رود، موج چهارم در فروردین رخ می دهد

وی افزود: اگر روند سهل‌انگاری به همین شکل پیش برود موج چهارم بیماری در فروردین ماه ۱۴۰۰ رخ خواهد داد؛ ولی اگر سهل‌انگاری نشود و حساسیت زایی درستی اتفاق افتد، امیدوار هستیم این موج شکل نگیرد تا با تعویق بروز آن واکسیناسیون تا حد قابل قبولی انجام شود. ممکن است میزان ابتلا در کشور با تاخیر کاهش یابد ولی میزان مرگ و میر به وضوح کاهش می‌یابد که این موضوع هدف اول ما در واکسیناسیون است.

ضرورت اعمال محدودیتهای جدی در خوزستان

وی راه شکست بیماری کرونا را در پیک بیماری، ایجاد محدودیت‌های جدی معرفی کرد و تصریح کرد: اما اگر منطقه‌ای در پیک بیماری قرار نداشته باشد مهمترین کار دیگر اعمال محدودیت نیست، بلکه رعایت پروتکل‌ها، شناخت زودرس بیماران، تست کردن اطرافیان بیمار و ایزوله کردن افراد مبتلا است. الان در خوزستان چون در اوج بیماری هستیم نسخه اعمال محدودیت جدی باید اجرا شود؛ زیرا پیش‌تر رعایت پروتکل‌ها در برخی نقاط تا زیر ۱۵ درصد کاهش یافت و عملا رعایتی صورت نمی‌گرفت که منجر به گسترش بیماری شد.

کاهش رعایت پروتکلهای بهداشتی در برخی استانها به زیر ۲۰ درصد

معاون بهداشت وزارت بهداشت درخصوص آمار رعایت پروتکل‌های بهداشتی در سطح کشور نیز به ایسنا گفت: رعایت پروتکل‌های بهداشتی به حدود ۹۰ درصد رسیده بود که مدتی بعد افت کرد و به حدود ۸۴ درصد رسید. هفته پیش آمار رعایت پروتکل‌ها به حدود ۶۸ درصد رسید و الان حدود ۷۲ درصد است‌. در استانی مانند استان خوزستان و برخی شهرهای شمالی کاهش رعایت پروتکل‌ها به کمتر از ۲۰ درصد هم رسیده است.

پوشش ماسک در خوزستان زیر ۱۰ درصد

رییسی ادامه داد: زدن ماسک که یکی از شاخص‌های ما است در برخی شهرها از جمله استان خوزستان افت چشمگیری داشت و حتی آمار زدن ماسک در آنجا به زیر ۱۰ درصد هم رسید، البته اکنون هم علی‌رغم همه مشکلات باز هم وضعیت چندان خوبی از نظر استفاده از ماسک در این استان نداریم؛ هرچند که نسبت به گذشته وضعیت بهتر شده است. این در حالی است که استفاده از ماسک تا ۹۰ و ۹۵ درصد تاثیر بسزایی در جلوگیری از گسترش بیماری دارد.

۳ عامل مهم در کنترل بیماری

بدترین میزان رعایت پروتکلها در نانوایی ها، پاساژها و مراکز پلیس + ۱۰

وی درباره رعایت پروتکل‌های بهداشتی در اصناف نیز تصریح کرد: نکته حائز اهمیت آن است که تنها زدن ماسک برای جلوگیری از شیوع بیماری کافی نیست و مبحث مهمی به نام فاصله گذاری فیزیکی دغدغه مهم و جدی ما است. عدم تجمع، عدم تردد و تهویه مناسب ۳ عامل بسیار مهم در کنترل شیوع بیماری است. در حال حاضر نانوایی‌ها رتبه اول عدم رعایت پروتکل‌ها را دارند، سپس پاساژها و بازارهای جانبی و پلیس +۱۰ از بدترین نقاط در رعایت پروتکل‌ها هستند. از سوی دیگر در مراسمات عروسی و عزا هم بیشترین میزان ابتلا را شاهد هستیم.

رئیسی درباره تالارهای پذیرایی نیز گفت: درباره تالارهای پذیرایی ما باید به چند نکته همزمان کنار هم نگاه کنیم. ما ترجیح  می‌دهیم عروسی در تالار و تحت نظارت نیروهای بهداشتی انجام شود اما به خانه‌ها و باغ‌ها کشیده نشود که معلوم نیست اصلا پروتکلی رعایت خواهد شد یا خیر. در تالار پذیرایی تعداد افراد، فاصله‌گذاری، ضدعفونی فضا و... تا حد زیادی کنترل می‌شود. اکنون در مناطق آبی حداکثر تعداد نفرات مجاز در هر بخش سالن ۵۰ نفر است و اگر رعایت شود ایرادی ندارد؛ اما برگزاری مراسم به غیر از این مناسب نخواهد بود.

با توجه به شرایط فعلی سفرهای نوروزی منتفی است، مگر اینکه...

اجازه سفر به شهرهای قرمز و نارنجی را نمی دهیم

وی در بخش دیگری از صحبت هایش در پاسخ به سوال ایسنا درباره سفرهای نوروزی و تمهیدات پیش بینی شده در این باره، گفت: پیش‌بینی فعلی بنده این است که باید نگران باشیم. با توجه به اینکه پیک بعدی بیماری ممکن است در فروردین ماه رخ دهد سفرها می‌تواند پیک را بسیار شعله‌ور کند. با توجه به شرایط فعلی بیماری و افت پروتکل‌های بهداشتی به نظر من سفرهای نوروز تقریبا منتفی است مگر اینکه در دو تا سه هفته آینده رعایت پروتکل‌ها افزایش یابد و تعداد شهرهای آبی خیلی زیاد شود، این در حالی است که متاسفانه تعداد شهرهای آبی روزبروز در حال کاهش است. البته در هر حال ما بر اساس محدودیت هوشمند عمل می‌کنیم و اجازه نخواهیم داد کسی به شهر قرمز یا نارنجی یا شهرهای زرد مسافرپذیر  وارد شود. باید در مورد سفرها واقع‌نگر بود البته که می‌دانیم مردم تحت فشار هستند و برخی سه عید است که سفر نرفته‌اند، عید سال ۱۳۹۸ که سیل آمد، عید سال گذشته و امسال هم درگیر کرونا و ویروس جهش یافته هستیم و با این شرایط بعید است بتوانیم پیشنهادات مطرح شده در ستاد در مورد سفرهای هوشمند و سلامت را تصویب کنیم.

فعلا برای سفر نوروزی بلیط رزرو نکنید

رئیسی خاطرنشان کرد: به نظر بنده فعلا مردم اقدام به رزرو بلیط هواپیما، قطار و... برای نوروز ۱۴۰۰ نکنند؛ چون ما در یک جنگ غیرقابل پیش‌بینی با ویروس هستیم و تا زمانی که واکسیناسیون کافی انجام نشود، هر لحظه منتظر یک تغییر رفتار و جهش عجیب از سوی ویروس هستیم‌. البته مهم‌تر از رفتار ویروس، تغییر رفتار ما مهم است‌. اگر می‌توانستیم شرایط و رفتارمان در قبال ویروس را کنترل کنیم، می‌شد دو نوع سفر را انجام داد؛ در نوع اول ثبت‌نام افراد در تور بود تا حمل و نقل و محل اسکان آنها کنترل شود. در نوع دوم افرادی هم می‌توانستند با وسیله نقلیه خود اما تحت نظر تور سفر کنند تا محل اسکانشان تحت نظر باشد. این دو نوع سفر می‌توانست اجرایی باشد، اما در حالت سوم افراد با ماشین خود به خانه یا ویلای خود با اقوام می‌رفتند که در این حالت شرایط از کنترل ما خارج بود و در نوع آخر هم افراد با ماشین خود یا وسیله حمل و نقل عمومی به سفر می‌رفتند و در پارک‌ها چادر می‌زدند که این نوع از سفر از ابتدا ممنوع اعلام شد. در حال حاضر مشکل اصلی ما سفر رفتن گروه سوم است. اگر پروتکل‌ها در ۲ هفته باقی‌مانده به خوبی رعایت شود آن وقت شاید بتوان اجازه داد سفرهای نوع یک و دو انجام شود اما اگر موفق به رعایت پروتکل‌ها نشویم دیگر سفرها امکان پذیر نیست.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا برای سفرهای نوروزی ممنوعیت اعمال خواهد شد یا محدودیت؟، گفت: اگر شرایط بیماری به شکل مساعد و کاهشی پیش نرود، ما محدودیت در سفر اعمال خواهیم کرد و کسی که به نقاط ممنوعه سفر می‌کند باید جریمه پرداخت کند. فعلا برنامه اصلی ما افزایش تست‌ها و افزایش تزریق واکسن در گروه‌های آسیب‌پذیر است.

واکسیناسیون کامل شود، سهولت در سفر ایجاد می شود

بی عدالتی در مصرف واکسن کرونا در دنیا

سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا افزود: البته این امید را بدهیم که سال آینده ما واکسیناسیون کشور را کامل خواهیم کرد و این موضوع قطعا در سهولت سفرهای آینده موثر خواهد بود. اکنون پیش‌بینی ما از انگلستان با تمام شرایط بد این روزهایش این است که طی حدود ۳ ماه آینده میزان مرگ و میرهایش به ۱۰ تا ۲۰ مرگ روزانه برسد که این روند کاهشی هم مرهون واکسیناسیون خواهد بود. متاسفانه در بُعد جهانی در مصرف واکسن نوعی بی‌عدالتی وجود دارد و ۷۰ درصد واکسن‌های دنیا را ۱۰ کشور ثروتمند تزریق کردند.

وضعیت محدودیت تردد شبانه در نوروز

معاون بهداشت وزارت بهداشت، درباره محدویت تردد ۹ شب تا ۳صبح در نوروز نیز به ایسنا گفت: اعمال این محدودیت به دلیل پیشگیری از انتشار بیماری صورت گرفته است و ویروس عید و غیر از عید نمی‌شناسد و به نظر من به عنوان یک کارشناس قطعا باید محدودیت تردد در عید هم اعمال شود؛ هرچند که این موضوع هم باید برای تصمیم‌گیری نهایی در ستاد ملی مقابله با کرونا مطرح شود.

وی افزود: امسال باید دید و بازدیدهای نوروزی را بسیار محدود برگزار کنیم. بویژه درمورد سالمندان باید به شدت مراقبت‌های خود را افزایش دهیم‌، توصیه اول ما دید و بازدید مجازی و تلفنی با این بزرگان است؛ اما اگر هم قرار است به خانه آنها برویم بهتر است در فضای باز دیدار صورت گیرد، اگر این امکان فراهم نبود باید با داشتن ماسک، در کوتاه ترین زمان ممکن و رعایت تهویه مناسب از آنها دیدار کنیم؛ زیرا جوانان ممکن است ناقل بی‌علامت بیماری باشند و عوارض جبران ناپذیری ناخواسته به پدربزرگ یا مادربزرگ خود وارد کنند.

وزارت بهداشت از محل جرایم کرونا چقدر دریافت کرده است؟

رییسی درباره دریافتی وزارت بهداشت از مبالغ جریمه‌های تردد ۹ شب تا ۳ صبح و تردد به استان‌های ممنوعه، تاکید کرد: تاکنون بیش از ۸ یا ۹ میلیون جریمه صورت گرفته است ولی وزارت بهداشت حتی یک ریال هم از محل این جریمه‌ها دریافتی نخواهد داشت. این موضوع هم به توافقی برمیگردد که در ستاد ملی مقابله با کرونا به شکل مکتوب قید کردیم. وزارت بهداشت به دنبال وضع جریمه برای درآمد زایی نیست بلکه می‌خواهیم با این محدودیت‌ها از بار بیماری بکاهیم و آن را عاملی بازدارنده برای پروتکل شکنان می‌دانیم. بر اساس گزارش نیروی انتظامی تاکنون تنها ۲.۵ درصد از کل این جرایم وصول شده است. جریمه‌ها به خزانه واریز شده و سپس درمورد آن تصمیم‌گیری می‌شود اما قطعا وزارت بهداشت از این محل مبلغی دریافت نخواهد داشت.

پاساژگردی ممنوع

حتی یک لحظه هم نباید ماسک را درآورد

وی درباره خریدهای نوروزی و شلوغی بازارها و فعالیت دستفروشان در شرایط کرونا اظهار کرد: جلسه‌ای در کمیته امنیتی_اجتماعی ستاد مقابله با کرونا برگزار کردیم که وظیفه ساماندهی دستفروشان به شهرداری‌ها محول شد. البته ما می‌دانیم خیلی از مشاغل در کشور در همین یک ماه منتهی به عید درآمد یک سال را کسب می‌کنند و این موضوع دغدغه جدی ما است. در کنار اهمیت معیشت مردم، سلامت آنها بسیار مهم‌تر است. گاهی مادر خانواده می‌خواهد خرید کند اما کل اعضای خانواده را با خود همراه می‌کند و پاساژگردی انجام می‌دهند که توصیه می‌کنیم حضور این‌چنینی در پاساژها و مراکز خرید نداشته باشند، اگر هم خرید ضروی دارند، از قبل بدانند قرار است چه چیزی بخرند و خرید را در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام دهند یا از بستر خرید اینترنتی استفاده کنند تا ترددهای خود را کاهش دهند. نداشتن ماسک، پایین دادن ماسک و یا استفاده نامناسب از ماسک می‌تواند عاملی برای انتشار بیماری باشد. پس هنگام خرید و در اماکن پر رفت و آمد حتی یک لحظه هم نباید ماسک را درآورد.

اولویتهای واکسیناسیون کرونا

رئیسی همچنین در خصوص تمهیدات اندیشیده شده برای تامین واکسن کرونا، تصریح کرد: در مرحله اول واردات و توزیع ۱۰ هزار دوز واکسن «اسپوتنیک وی» روسیه صورت گرفت که به کادر درمان شاغل در آی‌سی‌یوهای مرجع کرونا در کشور تزریق شد. در مرحله دوم ۱۰۰ هزار دوز دیگر واکسن «اسپوتنیک وی» ۵ اسفند ماه توزیع شد و در اختیار باقی‌مانده شاغلان در ICU، افراد شاغل در بخش بستری کرونا، افراد شاغل در اورژانس کرونا، پرسنل اورژانس که بیماران مبتلا به کرونا را جابجا می‌کنند، افراد شاغل در آزمایشگاه کرونا، افراد شاغل در مراکز نمونه‌گیری کرونا، افراد شاغل در مراکز منتخب کرونا قرار خواهد گرفت. موارد ذکر شده شامل بیمارستان‌های دولتی، بیمارستان‌های خصوصی فعال در کرونا، بیمارستان‌های نظامی و انتظامی، بیمارستان‌های تامین اجتماعی و بیمارستان‌های شرکت نفت فعال در کرونا می‌شود. گروه بعدی پس از کادر درمان که در اولویت دریافت واکسن هستند شامل خانه سالمندان، مراکز نگه‌داری بیماران مزمن و روانی، جانبازان بالای ۵۰ درصد و تنفسی و غسالان هستند. تاکنون همه افرادی که از کادر درمان واکسن دریافت کردند به شکل انتخابی این کار را انجام دادند و اگر فردی مایل به دریافت واکسن نبوده است، اجباری برای او درنظر نگرفتیم.

زمان تزریق دوز دوم واکسن کرونا

وی افزود: دوز دوم واکسن‌ها معمولا سه تا چهار هفته پس از تزریق اول انجام می‌شود، دوز دوم ۱۰ هزار واکسن اولی که تزریق شد، دپو شده است و دوز دوم ۱۰۰ هزارتایی که اخیرا به دستمان رسیده هفته آینده به کشور می‌آید تا در موعد مقرر به افراد تزریق شود.

محموله ۲۵۰هزار دوزی واکسن "سینوفارم" در راه است

وی درباره محموله بعدی واکسن کرونای وارداتی، بیان کرد: محموله بعدی ۲۵۰ هزار دوز واکسن «سینوفارم»  چین است که مورد تایید بوده و آن را برای گروه درمان شاغل در مطب‌ها شامل متخصصان عفونی، داخلی و... استفاده می‌کنیم. سپس باقی مانده افرادی که جانبازی کمتری دارند و افراد شاغل در زندان‌ها، سربازخانه‌ها و قسمتی از افراد سالمند را واکسینه می‌کنیم. دسته بندی افراد سالمند برای ما به این شکل است که بالای ۸۰ سال، ۷۵ تا ۸۰ سال، ۷۰ تا ۷۵ سال، ۶۴ تا ۷۰ سال و گروه بعدی اولویت‌دار افراد دارای بیماری مزمن ۱۶ تا ۶۴ سال هستند. سالمندان ساکن در منازل خودشان از طریق شبکه بهداشتی و بستر پرونده الکترونیک سلامت شناسایی می‌شوند البته در عین حال این امکان را هم درنظر گرفته‌ایم تا اگر نام فردی در سیستم ثبت نبود با ارسال یک پیامک اقدام به ثبت‌نام در سیستم کنند.

دریافت ۴.۲ میلیون دوز واکسن "آسترازنیکا" در اواخر اسفند و اولین فروردین

رئیسی تاکید کرد: واکسن بعدی که اواخر اسفند یا در فروردین ۱۴۰۰ به دستمان می‌رسد ۴.۲ میلیون دوز واکسن « آسترازنیکا» است که از طریق سبد کووکس به دستمان می‌رسد که حجم مناسبی دارد و عمده افراد سالمند و بیماران زمینه‌ای را با آن واکسینه خواهیم کرد. در مجموع قرار است ۱۶.۸ میلیون دوز واکسن از سبد کووکس به دست ما برسد.

دسترسی به واکسنهای داخلی کرونا از اردیبهشت ماه

پیش بینی واکسیناسیون ۵۴میلیون ایرانی تا پایان ۱۴۰۰

وی درخصوص اقداماتی که پیرامون تولید واکسن کرونا در کشور صورت گرفته است نیز به ایسنا گفت: واکسن تولید مشترک انستیتو پاستور و کشور کوبا در اواخر اسفندماه فاز سوم خود را آغاز خواهد کرد و از اردیبهشت‌ماه کم‌کم واکسن‌های داخلی به دستمان می‌رسد. در ابتدا واکسن انستیتو پاستور به دستمان می‌رسد و سپس از اواخر خرداد ماه واکسن  «کووبرکت» با حجم زیاد به دستمان می‌رسد. خوشبختانه قدرت تولید واکسن بنیاد برکت تا ماهانه ۱۵ میلیون دوز خواهد بود که ظرف ۴ ماه به ما امکان می‌دهد ۶۰ میلیون دوز واکسن تزریق کنیم. به همین دلیل است که امیدواریم تا پایان ۱۴۰۰ حدود ۵۴ تا ۵۰ میلیون نفر را واکسینه کنیم.

معاون بهداشت وزارت بهداشت درباره فرایند توزیع واکسن کرونا، گفت: مجموع نیاز واکسن در هر منطقه را جمع می‌کنیم و تعداد به دست آمده را با لیست مشخص به دانشگاه علوم پزشکی ارائه می‌کنیم. 

امکان خروج حتی یک واکسن از چرخه رسمی نیست

پوکه‌های خالی واکسن هم رصد می شوند

وی درباره تمهیدات وزارت بهداشت برای جلوگیری از نشت واکسن‌های کرونا به بازار سیاه، تصریح کرد: توزیع واکسن از طریق شبکه بهداشتی صورت خواهد گرفت. زمانی که واکسن به کشور می‌رسد بلافاصله برچسب‌گذاری می‌شود ‌ و با کد منحصر به فرد خودشان در سامانه تی‌تک ثبت می‌شوند، سپس هنگام توزیع هر کد از واکسن با کد ملی فرد دریافت کننده منطبق می‌شود و در سامانه‌ تی‌تک این کد می‌سوزد. بنابراین امکان ندارد حتی یک واکسن از چرخه ذکر شده خارج شود؛ این در حالی است که تزریق واکسن در پرونده خانوار افراد در شبکه بهداشتی هم قید می‌شود. اگر احیانا واکسنی از چرخه خارج شود ما قدرت پیگیری آن که در کدام استان، شهر یا روستا رفته است را داریم. از طرفی حتی برای پوکه‌های خالی واکسن کرونا نیز فرایند مخصوص امحا داریم و این موضوع هم توسط ما رصد می‌شود.

رییسی درباره جزئیات تولید واکسن کرونا انستیتو رازی و وزارت دفاع، بیان کرد: واکسن انستیتو رازی مجوز فاز اول انسانی را دریافت کرده است. این واکسن برخلاف سایر واکسن‌ها ۳ دوز دارد، دو دوز عضلانی و یک دوز استنشاقی است. نوع واکسن وزارت دفاع هم تجربه شده است و در شرف اخذ مجوز کارآزمایی بالینی است، این واکسن هم به شکل دو دوز تزریقی ارائه خواهد شد. در میان واکسن‌های ایرانی کرونا به ترتیب اول واکسن پاستور، سپس واکسن « کوو برکت»، پس از آن واکسن وزارت دفاع و در نهایت واکسن رازی به دستمان خواهد رسید.

وی افزود: یکی از مشکلات در حوزه واکسن‌سازی قسمت تولید آن است، الان واکسن «اسپوتنیک وی» از واکسن‌های بسیار خوب است و ۱۰ کشور اروپایی متقاضی خرید آن هستند ولی خط تولید روسیه محدود است. بنابراین در حال انعقاد قرارداد با برخی کشورها از جمله ایران هستند که خط تولید کشورها را در اختیار بگیرند و واکسن را تحت لیسانس خودشان تولید کنند.

امیدواری برای واکسیناسیون یک میلیون و ۳۰۰هزار فرد بسیار پرخطر در کشور تا پایان فروردین ۱۴۰۰

رئیسی ادامه داد: یک میلیون و ۳۰۰ هزارنفر افراد بسیار پر ریسک داریم که امیدواریم تا پایان فروردین ماه کار واکسیناسیون آنها به اتمام برسد. متاسفانه ۷۴ درصد از مرگ و میر کرونا در این ۱ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر است و باید واکسیناسیون آنها به سرعت انجام شود تا به هدف اولمان که کاهش مرگ و میر با واکسینه کردن افراد در معرض خطر است، برسیم. هدف دوم نیز قطع زنجیره انتقال ویروس است که با واکسیناسیون حدود ۷۰ درصد مردم یک جامعه محقق می‌شود. الان یکی از توصیه‌های اصلی سازمان بهداشت جهانی این است که اگر در کشوری هدف اول محقق شد واکسن در اختیار سایر کشورها قرار دهند که مرگ و میر آنها هم کاهش یابد؛ اما کجاست گوش شنوا؟ اینکه الان برخی کشورهای اروپایی حد واکسیناسیون پایینی دارند به دلیل بی پولی یا نداشتن واکسن نیست بلکه منتظر ماندند تا ببینند واکسن عوارضی نداشته باشد و سپس به سرعت تزریق آن را آغاز کنند.

قدر دانشمندان کشور را بدانیم

وی با اشاره به بی‌عدالتی در توزیع واکسن در میان جوامع، بیان کرد: الان آمریکا در مجموع نیم میلیون نفر مرگ و میر داشته است، اکنون در حال سرمایه‌گذاری برای واکسیناسیون هستند، آمریکا حدود ۳۵۰ میلیون نفر جمعیت دارد اما ۲ میلیارد و ۴۰۰ هزار دوز واکسن خریداری کرده است. اگر ۱۰۰ درصد آمریکایی ها در دو دوز هم واکسن دریافت کنند حدود ۷۰۰ میلیون دوز لازم دارند. در دنیا ۷.۸ میلیارد نفر آدم زندگی می‌کند اگر بخواهیم قطع زنجیره انتقال را در کل دنیا داشته باشیم نیاز به ۵ میلیارد دوز واکسن در نوبت اول داریم و در مجموع ۱۰ میلیارد دوز واکسن لازم است. حالا آیا تولید واکسن در سال ۲۰۲۱ میلادی یا ۱۴۰۰ شمسی به این میزان خواهد رسید؟ قطعا پاسخ خیر  است. پر واضح است در پایان سال ۱۴۰۰ خیلی از کشورها یا واکسیناسیون را آغاز نکردند یا درصد خیلی کمی از مردم واکسن دریافت کردند. آن وقت اگر ما تولید واکسن ایرانی را آغاز نکرده بودیم چه چیزی در انتظارمان بود؟ باید قدر دانشمندان کشور را بدانیم.

هزینه واکسیناسیون کرونا چقدر است؟

رییسی در پاسخ به این سوال که واکسن کرونا برای چه کسانی رایگان است، گفت: فعلا گروه‌های پرخطر واکسن را به شکل رایگان دریافت می‌کنند و این رایگان بودن باید تا اتمام واکسیناسیون گروه پرخطر ادامه دهیم. نگاه ما واکسینه کردن رایگان کل کشور است اما همه چیز بستگی به شرایط پیش روی ما دارد، واکسن هم ارزان نیست اما دولت با این فشار اقتصادی  فعلا تعهد کرده است که گروه پرخطر رایگان واکسینه شوند.

وضعیت واکسیناسیون کرونا در بهبودیافتگان کووید

معاون بهداشت وزارت بهداشت در مورد تزریق واکسن به بهبودیافتگان کرونا نیز گفت: توصیه سازمان بهداشت جهانی این است که فعلا افرادی که یکبار مبتلا شدند را از اولویت خارج کنیم اما در نهایت باید واکسن بزنند. دو توصیه در این زمینه وجود دارد یکی آنکه این افراد فقط یک تک دوز دریافت کنند چون آنتی‌بادی در بدنشان وجود دارد، توصیه دوم این است که این افراد هم مانند افراد عادی واکسن بزنند. واکسن تولیدی انستیتو پاستور یک مودالیته دارد که تک دوز است و مخصوص مبتلایان بهبود یافته بیماری است.

به محض شناسایی ویروس در کشور، اعلام کردیم

شفاف ترین آمارها را داریم

وی در ادامه به گذشت یک سال از حضور بیماری در کشور اشاره کرد و افزود: اینکه کشوری بگوید ویروس به آنجا وارد نشده، افتخار نیست چون ویروس به همه کشورها رسید. افتخار مدیریت مناسب کرونا است. ما و دنیا سال قبل در چه شرایطی بودیم که ویروس ظهور پیدا کرد؟ ویروسی ناشناخته که هیچ تستی برایش وجود نداشت و تنها شناخت ما از اجداد کووید۱۹ بود و نسبت به خود آن آگاهی نداشتیم. ما ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ با شناسایی بیمارانی در قم و گیلان متوجه ورود ویروس به کشور شدیم. نمی‌توان گفت ما از ورود ویروس به کشور آگاه بودیم و اعلام نمی‌کردیم، ما به محض شناسایی ویروس اعلام کردیم آنهم یک روز قبل از انتخابات مجلس شورای اسلامی،  یکی از شفاف‌ترین ارائه آمارها توسط کشور ما صورت گرفت. حتی در مورد ویروس جهش یافته نیز به محض شناسایی مبتلا به نوع جهش یافته، این موضوع را اعلام کردیم ولی یادمان باشد انگلستان ویروس جهش یافته را شهریورماه شناسایی کرد ولی آذرماه شیوع آن را اعلام کرد.

بی نیازی از واردات اقلام حفاظتی مقابله با کرونا طی سه ماه

رییسی به همکاری خوب مردم برای مقابله با کرونا در فروردین ۱۳۹۹ اشاره کرد و گفت: حتی ۱۳ بدر مردم جایی نرفتند و رعایت نکات بهداشتی تا اردیبهشت ماه به خوبی پیش رفت تا اینکه با افت شدید رعایت پروتکل‌ها روبرو شدیم و سپس خیز بعدی بیماری را تجربه کردیم. تمام این وقایع در شرایطی رخ داد که ما در تحریم بودیم؛ ماسک، دستکس، دستگاه کمک تنفسی و... نداشتیم و در طی ۳ ماه آنها را تولید کردیم و امروز به مرحله صادرات آن رسیدیم. آن زمان در اروپا و آمریکا اغتشاش و غارت فروشگاه‌ها اتفاق افتاد. در طول این مدت داروهای مختلفی برای کمک به بهبود بیماران مطرح شد که حتی به تولید کننده این داروها هم تبدیل شدیم علی‌رغم اینکه هیچ کدام آنها به طور قطعی مثمر ثمر نیست‌.

سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا تاکید کرد: ایران در مقایسه با سایر کشورها بویژه در موج اخیر بیماری مدیریت خوبی داشته است و با دست بسته در این رودخانه خروشان آنهم خلاف جهت حرکت کردیم. چهار دوره بحث غربالگری را انجام دادیم، فکر می‌کنم در مجموع هم ما و هم مردم اقدامات قابل قبولی انجام دادند.

انتهای پیام