فرماندار سمنان از آغاز برداشتن دیوارهای بیرونی زندان سابق و نمایان شدن این کاروانسرای تاریخی در 13 رجب خبر داد و گفت: در حال حاضر در داخل مجموعه مشغول کار هستند و دیوارها و ساختمان‌های داخلی که در این مدت به بنا افزوده شده را تخریب می‌کنند.

نادر فخری در گفت و گو با ایسنا اظهار کرد: دیوار بلند بیرونی حاشیه خیابان سعدی و قدس همزمان با ولادت حضرت امیرالمونین (ع)در 13 رجب امسال تخریب خواهد شد.

وی با اشاره به قدمت بالای این بنای تاریخی افزود: با برداشتن دیوارها و نمایان شدن کاروانسرای شاه‌عباسی، و در ادامه با مرمت بنا و تبدیل آن به یک مجموعه فرهنگی و گردشگری از سوی شهرداری سمنان فرصت مناسبی برای بهره برداری بهتر از این فضای تاریخی گردشگری بوجود خواهد آمد.

فخری با اشاره به دلایل تاخیر در برداشتن دیوارهای منتهی به خیابان‌های اصلی گفت: با توجه به بحث امنیت بنا و اهمیت جزابیت‌های بصری قرار است که ابتدا دیوارهای داخلی کاملا برداشته شود و در آخر بعد از انجام بخشی از کارهای داخلی، دیوارهای بیرونی نیز برداشته شود که این مهم در هفته اول اسفندماه پیش رو انجام خواهد شد.

فرماندار سمنان با اشاره به طرح شهرداری برای تبدیل خیابان تاریخی امام به پیاده‌راه گفت: از شهرداری سمنان درخواست کردیم که با رضایت مردم و اصناف این طرح اجرایی شود.

حکایت زندانی شدن یکی از کاروانسراهای 999گانه شاه عباس
رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان از کاروانسرای شاه‌عباسی به عنوان یکی از مهمترین بناهای تاریخی سمنان نام برد و گفت: وجود این بنای ارزشمند در کنار چندین بنای تاریخی، مرکز فرهنگی و موزه و...می‌تواند زمینه‌ای فراهم کند که با مرمت و فعال‌سازی آن مجموعه این عناصر با هم گره خورده و زمینه جذب گردشگر را بیش از پیش فراهم کند.

حمیدرضا دوست‌محمدی در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه کاروانسرای شاه‌عباسی یکی از 999 کاروانسرای ساخته شده به دستور شاه‌عباس در مسیر جاده ابریشم است اظهار کرد: این کاروانسراها با هدف خدمت‌دهی به تجار و رونق تجارت احداث شدند.

رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان با بیان اینکه قبل از این کاروانسراها، کاروانسراهایی با بناهای متفاوتی وجود داشته ادامه داد: البته پیش از آن کاروانسراها، رباط‌ها و ساباط‌هایی در مسیر وجود داشته که عمدتا معماری خشتی داشتند که امروزه نیز بقایای تعدادی از آنها در استان سمنان نیز وجود دارد و قلعه عبدل آباد یک نمونه از آنها است.

وی با بیان اینکه کاروانسراهایی پیش از دوره صفویه نیز در کشور و از جمله استان سمنان وجود داشته اضافه کرد: ساخت و قدمت کاروانسرای سنگی آهوان که یکی از کهن‌ترین کاروانسراها کشور و استان است به پیش از دوران صفویه برمی‌گردد.

وی از کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان به عنوان یک اثر تاریخی مهم نام برد و گفت: فرم‌هعا در کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان مثل همه کاروانسراهای شاه‌عباسی کشور هشت ضلعی است اما در معماری این بنا با پلان مربع شاخته شده است.

رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان عرصه این بنای تاریخی را حدودا سه هزار و 700مترمربع برشمرد و تصریح کرد: عیانی این کاروانسرا بین 2200 تا 2500 متربع بنا دارد .

وی با بیان اینکه کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان یک کاروانسرای چهار ایوانی است افزود: ورودی اصلی بنا در شمال‌غرب واقع شده و کاروانسرا دارای دو شترخوان در ورودی‌های شمالی و جنوبی است که محل نگهداری احشام کاروانی‌ها بوده است.

رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان با بیان اینکه کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان حدودا 20 حجره دارد ادامه داد: این حجره‌ها در آن دوران محل اقامت کاروانیان بوده است.

دورهمی شبانه کاروانیان عصر صفوی در شاه نشین ها
وی با اشاره به وجود سه شاه‌نشین در سه ایوان این بنا گفت: یکی از این شاه‌نشین‌ها در ورودی اصلی است و در دو طبقه ساخته شده و معمولا از این بخش در مواقعی استفاده می‌شده که کاروانیان به تفرج شبانه در دور هم پرداخته و تجربیات خود را به یکدیگر انتقال می‌دادند.

دوست‌محمدی با بیان اینکه دو شاه‌نشین کوچک‌تر در دو ایوان دیگر این بنا نیز وجود دارد اظهار کرد: معمولا تجار مشهور در همین شاه‌نشین اصلی سکنی داشته و مابقی در دو شاه‌نشین دیگر اسکان می‌یافته‌اند.

وی از وجود دو اتاق در کنار دو ورودی کاروانسرا خبر داد و خاطرنشان کرد: این اتاق‌ها اتاق مدیریت کاروانسرا و به اصطلاح امروزی بخش اداری آن بودند.

رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان با بیان اینکه احتمالا یک سکوی بزرگ در وسط حیاط این کاروانسرا وجود داشته که در حال حاضر نیست ادامه داد: کارکرد این سکو در وسط حیاط کاروانسرا این بوده که کالاها را در میانه آن به نمایش گذاشته و مبادله کالا بین کاروانیان و خریداران و گاه بین خود کاروانی‌ها انجام می‌شده است.

وی با بیان اینکه مبادلات در این دوره گاه پایاپای بوده افزود: گاه کاروان‌های عبوری نیز در این منطقه حضور یافته و تبادلات کالایی خود را انجام می‌دادند و به ادامه سفر می‌پرداختند.

این کارشناس میراث فرهنگی  افزود: در شترخوان کاروانسراها سکوهایی وجود دارد که بارهای شترها را بر روی این سکوها می‌گذاشتند و بعد از انجام معمالات از همان‌جا کالاها را بار شترها می‌کردند.

وی از وجود تعدادی سکو و حجره دیگر در ورودی شمال‌شرقی کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان که به نمای بیرونی بودند خبر داد و گفت: این سکوها معمولا نقش عرضه کالا به ساکنان شهر را داشته‌اند. ضمن اینکه گاه کاروانی‌ها در کاروانسرا اقامت نداشتند و برای ساعاتی در طول مسیر کالاهای خود را بر روی این سکوها عرضه می‌دادند و بعد به ادامه حرکت خود می‌پرداختند.

رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان با بیان اینکه کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان در آن دوره کاروانسرایی خارج از شهر بوده افزود: در دوره قاجار در شمالی شهر سمنان همین ارگ فعلی است که پایین‌تر از کاروانسرا بوده و در دوره صفویه نیز این کاروانسرا در زمین‌های بایر واقع شده و یک کاروانسرای میان‌رهی محسوب می‌شده که با توسعه شهر در دوره پهلوی و انقلاب هم‌اکنون در مرکز شهر واقع شده است.

دوست‌محمدی با بیان اینکه در دوره‌هایی تجارت و تبادل پنبه در سمنان رونق بالایی داشته افزود: بلوار فعلی قدس در شهر سمنان که این کاروانسرا امروزه در حاشیه آن واقع شده یکی از مسیرهای جاده ابریشم بوده است. البته مسیرهای دیگری نیز وجود داشته که مسیر منتهی به امامزاده علوی، کوشمغان و بازار علاءالدوله نیز یکی دیگر از آنها بوده است که کاروانی‌ها در این مسیر وارد شهر می‌شدند و بعد از چاپارخانه و دروازه غربی شهر در پیرنجم‌الدین فعلی خارج می‌شدند و به سمت کاروانسرای بعدی که در آهوان بوده طی طریق می‌کردند.

حبس تاریخ و تغییر کاربری غیرقانونی به زندان

وی در پاسخ به پرسش ایسنا در ارتباط با تغییر کاربری بنا در اوائل انقلاب اظهار کرد: این بنا تا قبل از سال 63 در اختیار میراث فرهنگی بوده و از آن به عنوان اداره میراث فرهنگی و کارگاه مرمت استفاده می شده است. بعدها به صورت غیرقانونی و احتمالا بر اساس نیازهای آن موقع به زندان تغییر کاربری داده و در این کمتر از چهار دهه به عنوان زندان مرکزی سمنان مورد استفاده قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه این تصرف برخلاف عرف قانون انجام شده اضافه کرد: در این حدودا چهار دهه الحاقاتی به بنا اضافه شده که آن را از اصالت بنا دور کرده است و همه این الحاقات باید برچیده شود.

دوست‌محمدی با بیان اینکه در کاربری بعدی بنا باید شأن بنا حفظ شود خاطرنشان کرد: در ادامه کار قرار است که شهرداری سمنان به عنوان متولی بنا مشاور بگیرد تا اگر الحاقی متناسب با نیاز فرهنگی وجود داشت به کالبد تاریخی و اصالت بنا آسیب وارد نشود.

مستندات مرمت دهه 50 به یاری کاروانسرای مغموم می آید؟

وی به نقش مهم رسانه‌ها و مردم در این مهم پرداخت و گفت: شما رسانه‌ها به عنوان نمایندگان افکار عمومی باید در حوزه مطالبه‌گر باشید ضمن اینکه میراث فرهنگی نیز بر روند بازسازی و مرمت بنا نظارت دارد تا اصالت و کالبد تاریخی بنا زیر سوال نرود.

رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان با بیان اینکه میراث فرهنگی و شهرداری تعامل خوبی در این طرح با یکدیگر دارند گفت: خوشبختانه در اواخر دهه 50 این بنا مرمت شده که اسناد و مطالعات آن در اختیار میراث فرهنگی است و همین‌ها می‌تواند به بازگشت اصالت تاریخی به بنا کمک کند.

وی از استفاده از این بنای تاریخی به عنوان زندان به عنوان کاربری نامأنوس نام برد و گفت: در حال حاضر بخشی از اسباب و اثاثیه و الحاقات اضافه شده همچنان وجود دارد و لذا تا این موارد تعیین تکلیف نشود برداشتن دیوارهای بیرونی ممکن است به تاخیر بیفتد.

این کارشناس با بیان اینکه روند حذف الحاقات شروع شده ادامه داد: ابنیه‌ای که در طول چهار دهه به زندان و بنای کاروانسرا اضافه شده باید به تدریج برداشته شود و زیرنظر کارشناسان میراث ، بنا به کالبد تاریخی و اصالت پیشن خود برگردد.

رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان به موقعیت مناسب این بنای ارزشمند پرداخت و گفت: با توجه به اینکه این بنا امروز در مرکز شهر سمنان واقع شده می‌تواند به عنوان یک مرکز فرهنگی و گردشگری به رونق صنعت گردشگری در شهر تاریخی سمنان کمک زیادی کند.

کش و قوس چند ساله و طعم دوباره آزادی

به هر حال بعد از وعده‌های فراوان و کش و قوس چند ساله اگرچه دیوارهای بلند زندان سمنان همچنان در وسط این شهر پابرجاست و خودنمایی می‌کند و کاروانسرای تاریخی سمنان در پشت این دیوارها از نظر عابران دورمانده است، اما به نظر می‌رسد که شمارش معکوس برای برداشتن این دیوارها شروع شده تا این بنای ارشمند تاریخی و عروس کاروانسراهای شهر سمنان بعد از سال‌ها، چهره خود را به مردمان این شهر نشان دهد.

کاروانسرایی تاریخی که حالا بعد از چهار دهه زندان، به زودی طعم دوباره آزادی را چشیده و بی‌شک با فروریختن دیوارهای بلند زندان پیشین که اخیرا فرآیند برداشتن آنها رسما آغاز شده، دیدن آن برای شهروندان زیر چهل سال و جوان سمنانی، خالی از لطف نخواهد بود چرا که چهره آن حتما برای مردم سمنان تازگی دارد .

بی‌تردید شمار شهروندان سمنانی که خاطره این اثر تاریخی را با خود دارند در این چند دهه با گذر عمر کاهش یافته و از طرفی چشم بسیاری از شهروندان قدیمی و کهنسال سمنانی نیز که خاطره‌ای دور و مبهم از آن را به یاد می آورند، قریب 40 سال است که به جمال این بنای دوران شاه‌عباسی نیفتاده است و قدم زدن بر سنگفرش حیاط کاروانسرا و نشستن بر شترخوان‌ها و شاه‌نشین‌های آن نه تنها برای گردشگران داخلی و خارجی که حتی برای شهروندان سمنانی که هر روز غافل از جذابیت آن از کنار دیوارهای بلند میدان سعدی و بلوار قدس عبور کرده‌اند خالی از لطف نیست.

به هر روی اگرچه دیر اما به نظر می‌رسد به‌زودی عروس شاه‌عباسی نقاب از چهره برمی‌دارد و بعد از این همه سال بار دیگر چهره خود را به مردمان شهر نشان خواهد داد

ای عروس هنر از بخت شکایت منما

حجله حسن بیارای که داماد آمد

به گزارش ایسنا- کاروانسرای سمنان که در مرکز مرکز استان واقع شده یکی از ۹۹۹ کاروانسرای ساخته شده در دوران شاه عباس صفوی در شهر سمنان است. این بنای ارزشمند که دارای ۴۰۰ سال قدمت است در سال ۱۳۵۲ به ثبت ملی رسیده است.

از این کاروانسرای تاریخی در چهار دهه گذشته به عنوان زندان استفاده می شده و آزادسازی آن یکی از مطالبات مردم این استان بوده که خوشبختانه اخیرا و با آغاز روند تخریب و مرمت دوباره آن، رنگ واقعیت به خود گرفت.

گزارش از: هوشنگ حبیبی بسطامی-ایسنا سمنان

تصویر هوایی کاروانسرای شاه عباسی سمنان