محمدرضا طلایی در گفت و گو با ایسنا، با بیان اینکه هم اکنون کیفیت هوا در هیچ کدام از کلانشهرهای کشور خوب نیست و به نظر می رسد وضعیت امسال نسبت به سال گذشته بدتر شده است، اظهار کرد: عوامل مختلفی می توانند در این زمینه نقش داشته باشد؛ از افزایش منابع آلوده کننده تا شرایط آب و هوایی، به طوری که ممکن است در یک برهه زمانی هوای ناپایدار حاکم شده و باعث تشدید آلودگی شود.

استاد محیط زیست دانشگاه اصفهان با بیان اینکه در مورد وضعیت کنونی آلودگی هوا نمی توان اظهار نظر قطعی کرد، گفت: کارشناسان هواشناسی می توانند به این پرسش پاسخ دهند که وضعیت ناپایداری های هوای امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته چگونه است.

انتشار آلاینده ها، اصلی ترین عامل آلودگی هوا

وی با اشاره به اینکه به طور کلی انتشار آلاینده ها، اصلی ترین عامل آلودگی هوا است، تصریح کرد: وقتی اجازه می دهید آلودگی از منابع مختلف در هوا منتشر شود طبیعتا یکسری مشکلات ایجاد می شود و این آلودگی ها در سطح کلانشهرها تجمع پیدا کرده و وضعیت فعلی را ایجاد می کند، البته این موضوع ارتباط زیادی نیز با شرایط آب و هوایی و توپوگرافی منطقه دارد. در برخی شهرها ممکن است وضعیت توپوگرافی، آب و هوای منطقه و انتشار آلاینده ها می تواند عامل محدودکننده کاهش کیفیت هوا باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان کاهش انتشار آلاینده ها از سوی منابع صنعتی و صنفی را مساوی با افت اقتصادی دانست و افزود: این دو با همدیگر در ارتباط کامل هستند، مگر اینکه از تکنیک های جداسازی برای انتشار آلاینده ها استفاده شود، یعنی انتشار آلاینده ها زیاد باشد ولی قبل از ورود به محیط بتوان آن را جدا کرد، اگرچه این تکنیکی نیست که به صورت گسترده بتوان در شهر استفاده کرد و شاید تنها در صنعت های بزرگ بتوان به طور موثر از آن بهره گرفت.

وی با تاکید براینکه پیش از هر چیز باید بدانیم وضعیت آلودگی هوای کنونی ناشی از چیست؟ گفت: آلاینده های هوا تنها یک ماده نیستند، بلکه طیف گسترده ای از مواد است که در چند دسته تقسیم بندی می شود. دی اکسیدگوگرد، دی اکسید نیتروژن، ذرات معلق که هم از نظر جنس و هم اندازه متفاوت هستند و از نظر اندازه به دو دسته  pm۲.۵  و pm۱۰ تقسیم بندی می شوند، همچنین منواکسید کربن و ترکیبات آلی فرار که طیف گسترده ای از مواد آلی هستند ومی توانند تبخیر شوند؛ به این مجموعه آلاینده های هوا می گوییم.

طلایی خاطرنشان کرد: اینکه وضعیت کنونی آلودگی هوا ناشی از کدامیک از این آلاینده ها است جای بحث دارد و درحال حاضر داده های جدید مربوط به آلودگی هوا را در اختیار ندارم، اما در گذشته همیشه ذرات معلق PM۲.۵ عامل اصلی آلودگی هوا و به وجود آمدن وضعیت های زرد، نارنجی و قرمز بوده است.

وی با بیان اینکه اگر ذرات معلق  PM۲.۵ عامل آلودگی هوا باشد که اتفاق غیرمنتظره ای نیست و در سال های قبل هم اتفاق افتاده است، افزود: اما اگر به عنوان مثال منواکسید کربن و یا دی اکسیدگوگرد عامل قرمز شدن شرایط آلودگی هوا باشد یعنی تغییری در انتشار آلودگی های هوا ایجاد شده که سازمان حفاظت محیط زیست می تواند در این مورد پاسخگو باشد.

آلایندگی خودروها، صنوف و صنایع وابسته به نوع سوخت مصرفی

مجری پروژه «تعیین سهم منابع آلاینده در آلودگی گازی جو پایین و سیاهه آلاینده‌های گازی کلان شهر اصفهان» با تصریح بر اینکه خودرو یک عامل مستقل آلاینده هوا نیست، توضیح داد: خودرو یک عامل وابسته به نوع سوختی است که مصرف می کند، این درحالی است که این ادعا وجود دارد که سوخت مصرفی خودروها یورو۴ است که هم دی اکسید گوگرد و هم بنزن کمی دارند و در پروژه سیاهه نیز به این نکته رسیدیم، منتها این داده ها مربوط به ۲ سال قبل است و امسال باید دید وضعیت چگونه است.

طلایی ادامه داد: نکته دیگری که وجود دارد این است که در آنالیزهای انجام شده به این نتیجه رسیدیم که عمده ترین تاثیری که خودروها می توانند بگذارند بر روی منواکسید کربن است، یعنی خودروها به واسطه سوخت مصرفی تاثیر چندانی در ایجاد ذرات معلق ندارند، البته دیزل ها ذاتا می توانند به میزان بیشتری ذرات معلق تولید کنند که گفته می شود آن ها هم از سوخت یورو۴ استفاده می کنند.

استاد محیط زیست دانشگاه اصفهان با بیان اینکه خودروها تنها درصورتی می توانند به عنوان عاملی مهم در وضعیت آلودگی هوا مطرح شوند که تغییری در سوخت عرضه شده به آنها اتفاق افتاده باشد، گفت: سازمان حفاظت محیط زیست می تواند پاسخگو باشد چون تست های مستمر از پمپ بنزین ها انجام می دهد تا ببیند وضعیت کیفیت سوخت چگونه است.

وی ادامه داد: در منابع دیگر مثل صنوف و صنایع نیز تغییر نوع سوخت می تواند تولید آلاینده های متفاوتی داشته باشند، اما اینکه آیا صنوف و صنایع همچنان از سوخت های قبلی استفاده می کنند یا به سمت استفاده از سوخت های دیگر رفته اند در حوزه پاسخگویی سازمان حفاظت محیط زیست قرار می گیرد، چون در این زمینه هم بازدیدهای مستمری دارند و متاسفانه ما به عنوان کارشناس علمی، اطلاعات لازم را نداریم.

سازمان حفاظت محیط زیست و پاسخ به چند سوال

این عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه سازمان حفاظت محیط زیست می تواند پاسخگوی چند پرسش کلیدی در این شرایط باشد، اظهار کرد: آیا به طور منظم از سوخت جایگاه ها بازدید می کنند؟ اگر بازدید می کنند آیا تغییری در کیفیت سوخت، هم از نظر محتوای گوگرد سوخت و هم محتوای بنزنی سوخت که هر دو در کیفیت سوخت بسیار تاثیرگذار هستند، مشاهده شده است؟ آیا به صنایع و صنوف به طور منظم سر می زنند؟ و تغییری در سوخت مصرفی گزارش کرده اند؟ و اگر گزارش کرده اید چه نوع سوختی مصرف می کنند؟

وی با اشاره به اینکه مازوت سوخت سنگین و حاوی گوگرد است و معمولا مستعد تولید ذرات معلق PM۲.۵ است، گفت: اگر نوع سوخت مصرفی صنوف و صنایع تغییری نکرده باشد این عامل حذف می شود، اما اگر تغییر کرده باشد سوال بعدی این است که چه سوختی به طور متداول مصرف می شود؟ و آیا محتوای گوگرد آن زیاد است؟ آیا سوخت جایگزین سنگین و مستعد تولید ذرات معلق است؟

طلایی ادامه داد: سوال مهم دیگر این است که کدام آلاینده باعث شده است که شاخص AQI به وضعیت های ناسالم برسد؟ اگر PM عامل آن است که هر سال در اصفهان به عنوان عامل کنترل کننده بوده است، ولی اگر چیز دیگری باشد که مربوط به شرایط آب و هوایی نیست، باید بررسی شود.

وی یادآور شد: در مورد شرایط آب و هوایی نیز سازمان هواشناسی باید پاسخ دهد هوای ناپایداری که مستعد تجمع آلودگی است آیا در این برهه زمانی نسبت به شرایط مشابه سال قبل بدتر شده یا خیر؟ که این موضوع هم مسائل زیادی را مشخص می کند.

کاهش آلودگی هوا با حداقل آسیب به اقتصاد شهر

این عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان اهمیت توجه به مباحث اقتصادی را یادآور شد و گفت: آنچه در موضوع آلودگی هوا به آن توجه نمی شود این است که همیشه بین اقتصاد شهر و آلودگی هوای شهر ارتباط تنگاتنگی وجود دارد که طبیعی است، یعنی نمی توان کیفیت هوا را بهتر کرد ولی اقتصاد تغییری نکند، بنابراین هنر برنامه های جامع مدیریت کیفیت هوا این است که با حداقل آسیب به اقتصاد شهر، آلودگی هوا را کاهش داد.

آنچه در موضوع آلودگی هوا به آن توجه نمی شود این است که همیشه بین اقتصاد شهر و آلودگی هوای شهر ارتباط تنگاتنگی وجود دارد، یعنی نمی توان کیفیت هوا را بهتر کرد ولی اقتصاد تغییری نکند، بنابراین هنر برنامه های جامع مدیریت کیفیت هوا این است که با حداقل آسیب به اقتصاد شهر، آلودگی هوا را کاهش داد

وی خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم آلودگی هوا را بدون توجه به وضعیت اقتصاد شهر کاهش دهیم خیلی راحت می توان دستور داد خودروها وارد شهر نشوند و صنایع تعطیل شود، اما اگر از تبعات سیاسی و اجتماعی این کار بگذریم، وضعیت اقتصاد شهر چه خواهد شد؟ این درحالی است که درآمدهای شهری نیز متناسب با درآمد مردم است که صرف آبادانی شهر می شود و وقتی درآمد نباشد، قطعا چهره شهر دگرگون می شود.

هیچ سناریویی برای بهبود وضعیت هوا بدون هزینه نخواهد بود

استاد محیط زیست دانشگاه اصفهان با تاکید براینکه باید عزم راسخی برای بهبود وضعیت هوا وجود داشته باشد، گفت: هر سناریویی که برای کاهش آلودگی هوا تعریف می شود هزینه بر است و هیچ سناریویی بدون هزینه نخواهد بود، البته باید توجه داشت که گاهی سناریویی تعریف می شود که به عنوان مثال فعالیت بنگاه های اقتصادی را تعطیل کرده یا کاهش می دهد که ضربه اقتصادی مستقیم است، اما گاهی اجرای سناریوی تعریف شده نیز نیاز به هزینه دارد، بنابراین عامل محدودکننده هر سناریو، تامین اعتبار است.

وی با اشاره به اینکه تبعات اقتصادی سناریوهای بهبود وضعیت هوا مطالعه نشده و قابل پیش بینی نیست، تصریح کرد: این تبعات می تواند بسیار فراتر از چیزی باشد که تصور می کنیم، بنابراین باید توجه زیادی به آن داشت.

طلایی با بیان اینکه موضوع مهم دیگر، داشتن نگاه سیستمی توسط کسانی است که در این حوزه تصمیم گیرنده هستند، گفت: همیشه می توانیم با حداقل هزینه ممکن، وضعیت را بهبود بخشیم، به شرطی که خوب مطالعه کرده و طرح ها و سناریوهای خوبی اجرا کنیم؛ طرح هایی که هزینه کمی برای اجرا می خواهند، یا اگر هزینه می خواهند مراجع تامین کننده انگیزه تامین آن را داشته باشند.

تعریف سناریویی برای کاهش آلودگی با حداقل هزینه و زیان اقتصادی

وی تاکید کرد: آنچه اهمیت دارد تعریف سناریوهایی برای بهبود کیفیت هوا است که ضمن اینکه حداکثر کاهش آلودگی را ایجاد می کند و حداقل هزینه اجرا را خواهند داشت و همچنین حداقل ضرر و زیان اقتصادی را به دنبال داشته باشد، که همه این موارد نیاز به مطالعه دارد.

مجری پروژه «تعیین سهم منابع  آلاینده در آلودگی گازی جو پایین و سیاهه آلاینده‌های گازی کلان شهر اصفهان» با اشاره به اینکه در مطالعه ای که انجام شد فقط سیاهه آلودگی را استخراج کردیم که فاز اول چنین مسیری است، افزود: اینکه بدانیم این نرخ انتشار از منابع مختلف منجر به چه غلظت های سطحی منجر می شود قدم بعدی است، به طوری که باید از نرخ های انتشار آلاینده ها به داده های غلظت سطحی دست یافت.

طلایی توضیح داد: مثلا صنعتی در ۵۰ کیلومتری شهر قرار گرفته که نرخ انتشار آلودگی آن ۵ برابر بیشتر خودروها است، ولی سوال این است که آیا تاثیرگذاری آن روی هوای شهر هم ۵ برابر است؟ طبیعتا نیست چون تاثیرگذاری را غلظت آلودگی در ۱ و نیم تا ۲ متری سطح زمین در سطح شهر تعیین می کند. طبیعتا منبعی که از فاصله ۵۰ کیلومتری آزاد می شود و به شهر اصفهان می رسد در ارتفاع ۱ و نیم متری خیلی رقیق خواهد شد، بنابراین داده های نرخ انتشار باید تبدیل به داده های غلظت سطحی شود و بعد بتوان اظهار نظر قطعی و تصمیم گیری درستی داشت.

به گفته این استاد دانشگاه، در غلظت های سطحی، باد و جهت باد، دما، توپوگرافی سطح زمین، نرخ انتشار آلاینده ها و ناپایداری های آب و هوا مثل اینورژن تاثیر داد و بعد از آن می توانیم در مورد وضعیت هوا صحبت کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه در برنامه های آلودگی هوا و مدیریت کیفیت هوا نباید مباحث بحران وارد شود، تصریح کرد: بحران ممکن است چند روزی در شهری ایجاد و رفع شود، به طوری که یک مرتبه نرخ انتشار آلاینده ای به صورت فصلی، ماهی یا روزی بالا رود، درحالی که وقتی می خواهیم برنامه ای برای آلودگی هوا ارائه کنیم به این نکته توجه نمی کنیم و نرخ انتشار آلودگی را به صورت سالانه محاسبه می کنیم، بدون درنظر گرفتن اینکه ممکن است طی یک روز بالا و پایین شود و حتی به بحران برسد.

وی با بیان اینکه اگر تلاش کنیم آلودگی هوا به طور متوسط کاهش یابد، قطعا بحران ها هم کم می شود، خاطرنشان کرد: زمانی باید بر روی مواقع بحرانی تمرکز کرد که بتوانیم وضعیت کلی را مدیریت کنیم و وقتی وضعیت بهبود یافت و کیفیت هوا را بر مبنای سالانه بهبود دادیم به سراغ بحران ها برویم.

این استاد محیط زیست درخصوص راهکارهای مدیریت آلودگی هوا گفت: افرادی که مسئول و تصمیم گیرنده هستند باید واقف بر این واقعیت ها باشند و بودجه ها قابل تامین باشد تا سناریویی که مناسب است اجرا شود.

مطالعه و شناخت مشکل گام اول حل هر مشکلی است و گام بعدی ارائه راه حل است، درحال که ما هیچ وقت گام اول را محکم برنداشته ایم که وارد گام دوم شویم. تا زمانی که داده های مستند و کافی وجود نداشته باشد نمی توان راه حل ارائه کرد

مطالعه و شناخت، گام اول حل هر مشکلی است

وی با بیان اینکه قطعا باید چند گام طی شود تا بتوانیم کیفیت هوا را به طور نسبی بهبود بخشیم، اظهار کرد: مطالعه و شناخت مشکل گام اول حل هر مشکلی است و گام بعدی ارائه راه حل است، درحالی که ما هیچ وقت گام اول را محکم برنداشته ایم که وارد گام دوم شویم و تا داده های مستند و کافی وجود نداشته باشد نمی توان راه حل ارائه کرد.

طلایی با یادآوری اینکه در پروژه «تعیین سهم منابع  آلاینده در آلودگی گازی جو پایین و سیاهه آلاینده‌های گازی کلان شهر اصفهان»  داده های نرخ انتشار آلاینده ها با دقت مطلوب ارائه شده است، گفت: در حال حاضر می توان گام بعدی را برداشت و به سراغ ریشه ها و گلوگاه های آلودگی هوا رفت.

مسیر سیستماتیک برای حل مشکلات آلودگی هوا

وی با تاکید بر اهمیت نگاه سیستمی به مشکل آلودگی هوا، گفت: نمی توان فقط به مسأله کاهش آلودگی هوا توجه کرد و باید به همه مسائل اجتماعی و اقتصادی و ... توجه داشت و راه حل هایی با نگاه سیستمی و نه فقط متمرکز بر آلودگی هوا ارائه کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان تاکید کرد: آلودگی هوا یک مسأله سیستمی است و تنها با تمرکز بر آلودگی هوا نمی توان راه حل های مناسبی ارائه کرد، چون ممکن است یک مشکل حل شود اما اجرای راه حل مطالعه نشده می تواند ده ها مشکل دیگر را تولید کند.

وی با اشاره به اینکه یک مسیر سیستماتیک برای حل مشکلات آلودگی هوا وجود دارد که در چند گام است و مطالعه در هر گام نقش کلیدی دارد، گفت: سازمان ها باید تحمل مطالعات بیشتر را داشته باشند، چون اگر بدون مطالعه وارد عمل شویم ممکن است پاسخ بگیریم اما براساس آزمون و خطا است، درحالی که احتمال جواب نگرفتن خیلی بیشتر است، ضمن اینکه پاسخ فقط کم شدن آلودگی هوا نیست و آلودگی هوا باید کم شود ولی اقتصاد لطمه زیادی نخورد و هزینه ای که صرف کاهش آلودگی هوا می شود در حداقل باشد تا در نهایت بتوانیم هوای شهر را به طور متوسط بهبود بخشیم.

سال هاست برای مقابله با آلودگی هوا طرح هایی مثل طرح زوج و فرد، محدودیت تردد، تعطیلی و حتی جابجایی صنعت مطرح می شود، درحالی که همه براساس حدس و گمان است و نتیجه دقیق قابل پیش بینی نیست

طلایی با تاکید بر اینکه اجرای این راه های حل های منتخب هم بودجه و هم عزم راسخ می خواهد و همه سازمان ها و بخش ها باید وارد عرصه شوند، گفت: برای برخی سازمان ها باید انگیزه ایجاد کرد و موانعی که بر سر راه سازمان ها وجود دارد باید برداشته شود، در عین حال که برخی سازمان ها را هم باید اجبار کرد در غیر این صورت نتیجه ای نمی گیریم.

استاد محیط زیست دانشگاه اصفهان با اشاره به اینکه سال هاست برای مقابله با آلودگی هوا طرح هایی مثل طرح زوج و فرد، محدودیت تردد، تعطیلی و حتی جابجایی صنعت مطرح می شود، درحالی که همه براساس حدس و گمان است و نتیجه دقیق قابل پیش بینی نیست، خاطرنشان کرد: اگر چرخ صنعتی که اقتصاد شهر را می چرخاند متوقف شود چهره شهر دگرگون خواهد شد، بنابراین باید جایگاه مسائل اقتصادی دیده شود، اما متاسفانه در این زمینه مطالعات دقیقی وجود ندارد.

انتهای پیام