یزد پنجمین استان صنعتی کشور محسوب می‌شود، این استان با وجود کویری بودن قطب تولید کاشی و سرامیک کشور و سرآمدان تولید فولاد در ایران محسوب می‌شود، یزد هر چند به دلیل واقع شدن در دشت و قرار نداشتن در حصار کوه‌ها همچون تهران و دیگر شهرهای صنعتی کشور نباید با مشکل آلودگی هوا مواجه باشد ولی هست به طوری که در برخی سالهای گذشته بنا بر اعلام محیط زیست استان میانگین ماهانه شش روز هوای آلوده نیز ثبت شده است.
اغلب شهرهای استان یزد در مجاور محور ترانزیت تهران - بندرعباس که در استان موسوم به محور یزد - اردکان است واقع شده‌اند و به تبع عمده صنایع و شهرک‌های صنعتی نیز بدون توجه به پایش سرزمین و مسائل زیست محیطی و بحرانی بودن وضعیت آبی این دشت در همین محور مستقر شده است و وخامت این شرایط شاید زمانی مشهودتر می‌شود که بدانیم بادهای غالب استان نیز دقیقاً در همین محور می‌وزد به طوری که تمام آلاینده‌های صنعتی را در کنار گرد و غبار کویر به حلق مردمان خود وارد می‌کند.
البته در سالهای اخیر اقدامات متعددی برای کاستن از آلودگی‌های زیست محیطی استان از جمله پایش‌ها و نظارت‌های شبانه‌روزی و برخورد با صنایع آلاینده صورت گرفته یا این که دستوراتی مبنی بر توقف صدور مجوز صنایع آبخواه و آلاینده در دشت اردکان - یزد از سوی مسئولان انجام شده ولی به نظر می‌رسد شرایط هنوز هم آنچنان مساعد نیست.
خوپالایی ضعیف یزد در برابر آلاینده‌های صنعتی
«نرجس السادات موسویان» متخصص و دکترای محیط زیست در این باره در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا می‌گوید: شهرستان اردکان در دشت یزد - اردکان و در منطقه‌ای خشک و بیابانی با متوسط بارش سالیانه کمتر از ۶۰ میلیمتر و پوشش گیاهی ضعیف واقع شده و این محدودیت‌ها سبب شده تا قدرت خودپالایی منطقه کاهش یابد و توان اکولوژیکی آن برای توسعه برخی صنایع محدود شود.
وی با اشاره به این که دشت یزد - اردکان همواره در معرض طوفان‌های گرد و غبار نیز قرار دارد و این موضوع در کنار دیگر عوامل مذکور، سبب شده تا محور یزد - عقدا، ظرفیت تحمل زیستی محدودی در رابطه با آلودگی هوا و آب داشته باشد، تاکید می‌کند: افزایش محرک‌هایی همچون گسترش و استقرار صنایع بزرگ و کوچک، تمرکز جمعیت، افزایش بار ترافیک و مواردی دیگر از این قبیل، می‌تواند این محدوده را با بحرانی شدید مواجه سازد.
وی یادآور می‌شود: دشت یزد - اردکان یکی از کانون‌های بحرانی از نظر روند نزولی آب‌های زیرزمینی محسوب می‌شود و بنا به تحقیقی که توسط «برزگری بنادکوکی» در سال ۱۳۹۷ صورت گرفته است، پیش‌بینی شد در صورت ادامه روند فعلی برداشت بی‌رویه از ذخیره‌ی این آبخوان تا پایان سال ۲۰۳۳، افت ۹ متری سطح آبخوان را خواهیم داشت.
آخرین سرحد مرگ آبخوان‌های دشت یزد - اردکان
این کارشناس محیط‌زیست تداوم این وضعیت را باعث تخریب جدی ذخایر زیرزمینی منطقه از نظر کمی و کیفی بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: نتایج تحقیقات خسروی و همکارانش در سال ۱۳۹۴ نیز نشان داد که اکثر مناطق دشت یزد - اردکان دارای وضعیت خشکسالی هیدروژئولوژیکی نرمال است ولی هر ساله نیز مناطقی از این دشت دارای خشکسالی‌های شدید و بسیار شدید هستند که در اکثر مواقع این کلاس‌ها در اطراف شهرهای یزد، اردکان، میبد، اشکذر و مهریز قرار دارند.
موسویان اظهار می‌کند: برداشت بی‌رویه از منابع آبی علاوه بر تهدید آبخوان‌ها و تخریب اراضی، منجر به ظهور فروچاله‌ها و فرونشست‌های زمین شده و این در حالیست که فروچاله و فرونشست را آخرین سرحد مرگ آبخوان و زمین قلمداد می‌کنند.
وی با بیان این که متاسفانه به دلیل استمرار افت سطح آب‌های زیرزمینی در دشت یزد - اردکان با پدیده نشست زمین و کاهش کمی و کیفی آب‌های زیرزمینی مواجه هستیم، اضافه می‌کند: مطالعات قنواتی و همکارانش در سال ۲۰۱۸ میلادی نشان داد طول شقوق در محدوده‌ی دشت یزد- اردکان با رشد ۲۰۲ درصدی از ۱۸ کیلومتر در سال ۲۰۰۳ به ۵۴ کیلومتر در سال ۲۰۱۸ رسیده که بیانگر میزان فرونشست زیاد در منطقه است و علاوه بر این نیز سطح گالی(پیشرفته‌ترین فرسایش شیاری) در منطقه نیز با رشد۵۰ درصدی از چهار هکتار در سال ۲۰۰۳ به شش هکتار در سال ۲۰۱۸ رسیده است.
خطر آلودگی‌های صنعتی بر زنجیره غذایی یزدی‌ها
این فعال محیط‌زیستی در ادامه رشد صنایعی مانند کاشی و سرامیک به صورت متمرکز در شهرستان‌های میبد و اردکان، فولادها و کارخانجات شیشه اردکان، استقرار شهرک‌های صنعتی به ویژه شهرک صنعتی جهان‌آباد میبد، شهرک صنعتی اردکان و شهرک صنعتی یزد روی محور یزد- عقدا را موجب افزودن بار آلاینده‌های هوا در دشت یزد - اردکان ذکر می‌کند.
وی با بیان این که افزایش صنعتی شدن منطقه می‌تواند محیط زیست را به طرق مختلف مانند انتشارات هوابرد تحت تاثیر قرار دهد و این آلاینده‌ها به صورت نهشت‌های تر و خشک بر محیط زیست، اثر گذاشته و سبب آلودگی خاک و گیاه و در نهایت وارد زنجیره غذایی شوند، عنوان می‌کند: علاوه بر آلودگی هوا، پساب‌های کنترل نشده برخی صنایع نیز موجب تشدید آلودگی آب‌های زیرزمینی و خاک می‌شود، به عبارتی پسماندهای ویژه و صنعتی برخی صنایع بالاخص صنایع فلزی و کانی‌های غیرفلزی در صورت رعایت نشدن دستورالعمل‌های مدیریت پسماند می‌توانند به شدت محیط اطراف را آلوده کنند.
غلظت بالای فلزات سنگینی و سمی در منطقه
موسویان با اشاره به این که در این میان، صنایع تولید فولاد یکی از منابع بالقوه انتشار آلاینده‌های اتمسفری نظیر غبار، دی اکسین‌ها و فلزات سنگین هستند که می‌توانند سلامت انسان را به مخاطره اندازند، می‌گوید: وجود فلزات سنگین در هوا یا در غبارهای موجود در هوا باعث افزایش غلظت این عناصر در بدن ساکنین مناطق آلوده از طریق بلع، تنفس و جذب پوستی می‌شود به طوری که مطالعات مختلف نیز نشان داده که نزدیکی صنایع آلاینده‌ای مانند فولاد به شهرها، موجب آلودگی هر چه بیشتر فضای شهری به این قبیل آلاینده‌ها می‌شود.
وی متذکر می‌شود: مطالعات سیاحتی و همکارانش در سال ۹۷، گویای وجود مقادیر بالای غلظت فلزات سنگینی مانند آرسنیک، کادمیم و کروم در پایین‌دست و نزدیکی صنایع فولاد، گندله و کاشی و سرامیک شهرستان اردکان بود که باید نقش باد غالب در پراکنش و گسترش این آلاینده‌ها را هم مد نظر قرار داد.
این متخصص مسائل زیست محیطی با بیان این که فلزات سنگین در بدن موجودات زنده تجزیه نمی‌شوند، ادامه می‌دهد: آنها به طور موقت و به صورت تدریجی می‌توانند تجمع یافته و به ترکیبات فلزی سمی‌تر تبدیل شوند و مواجه طولانی مدت با ذرات می‌تواند باعث افزایش خطر سرطان ریه، بیماری‌های تنفسی و آرتریو اسلکلروزیس شود.
وی تاکید می‌کند: علاوه بر ذرات و فلزات سنگین، دی‌اکسین‌ها نیز از دیگر آلاینده‌های منتشره صنایع فولادی است که این ترکیبات آلی می‌توانند خطر ابتلا به انواع سرطان‌ها، تولید مثل ناهنجار و انتقال نسل به نسل در انسان‌ها و حیوانات را افزایش دهند.
گزارش بیشترین بروز سرطان از استان یزد
موسویان ابراز می‌کند: جالب است بدانیم براساس گزارش ملی ثبت سرطال در ایران مربوط به سال ۹۴، بیشترین میزان بروز سرطان به ترتیب در استان‌های یزد، زنجان، آذربایجان غربی، خراسان رضوی، اصفهان، تهران و آذربایجان شرقی رخ داده است که شایع ترین سرطان‌ها نیز در کل جمعیت استان یزد، سرطان پستان، پوست، پروستات، تیروئید و کولورکتال است.
وی با اشاره به این که مهمترین استان‌ها در ایران در رابطه با تولید و انتشار دی اکسین شامل یزد، اصفهان، خراسان، سمنان، قم و زنجان هستند، خاطرنشان می‌کند: همچنین در ارتباط با تولید ترکیبات شبه دی‌اکسین، مهمترین صنایع شامل صنایع تولید مس، تولید آهن و فولاد، کاربرد علف کش‌های ۲,۴-D در کشاورزی و نیروگاه‌ها با سوخت سنگین است.
وی با بیان این که صنایع مذکور تقریباً تمامی مقادیر تولید ترکیبات شبه دی‌اکسین را در ایران در برمی گیرند، اظهار می‌کند: متاسفانه آمار دقیق مربوط به میزان مبتلایان به سرطان به تفکیک شهرستان وجود ندارد و نمی‌توان گفت سهم شهرستان اردکان از آمار سرطان استانی چقدر است.
این فعال محیط‌زیست می‌گوید: در حال حاضر براساس آمار سال ۹۸، تعداد واحدهای آهن و فولادی فعال در زمینه آهن اسفنجی، گندله و ذوب فولاد در استان یزد ۲۶ واحد است که از این تعداد؛ حدود ۱۱ واحد در شهرک فولاد اشکذر، هشت واحد در شهرستان اردکان و مابقی در شهرستان‌های مهریز و یزد قرار دارند و البته مجوزهای صادره را هم نباید فراموش کرد.
وی تاکید می‌کند: شجایی و همکارانش در سال ۹۷ تحقیقاتی در رابطه با انتشارات هوابرد صنایع کانی غیرفلزی(مانند کاشی و سرامیک، شیشه، خاک چینی و شن و ماسه) مستقر در اردکان انجام دادند و میانگین غلظت روی، سرب، آرسنیک، آلومنیوم، کبالت، آهن، برلیوم و مولیبدن در کلیه نمونه‌ها را اندازه‌گیری کردند که بر اساس نتایج، شاخص آلودگی منفرد عناصر سرب، روی و آرسنیک در کلاس آلودگی شدید و براساس شاخص منفرد، فاکتور آلودگی دو عنصر روی و آلومنیوم در کلاس بسیار بالا آلودگی قرار گرفتند، کلاس آلودگی شاخص‌های تلفیقی درجه آلودگی و درجه آلودگی اصلاح شده به ترتیب قابل توجه تا بسیار بالا و متوسط تا بالا متغیر بود.
این متخصص ادامه می‌دهد: براساس شاخص تلفیقی بار آلودگی، کلیه نمونه‌ها در کلاس آلوده قرار گرفتند و در کل مطابق نتایج غلظت مولیبدن، آرسنیک، آلومنیوم و روی در نواحی نزدیک صنایع کاشی سرامیک و شن و ماسه بیشتر از سایر نقاط بود در حالی که غلظت سرب و برلیوم نیز در نواحی نزدیک به صنایع فرآوری شن و ماسه بیشتر بود.
موسویان از این که تاکنون در شهرستان اردکان مطالعه علمی و دقیقی برای شناسایی سهم هر یک از منابع موجود در انتشار آلاینده‌ها صورت نگرفته است، ابراز تعجب و نگرانی می‌کند.
راه چاره کنترل آلودگی‌های زیست محیطی یزد
موسویان در ادامه جهت بهبود شرایط دشت یزد- اردکان اقداماتی را پیشنهاد می‌کند و می‌گوید: تعریف یک طرح پژوهشی و علمی در شهرستان اردکان جهت شناسایی و تعیین سهم هر یک از منابع به ویژه صنایع آهن و فولاد، کاشی و سرامیک و شیشه در تولید آلاینده‌های موجود در شهرستان الزامیست.
وی با تاکید بر این که صدور مجوزهای ایجاد صنایع فولادی و برخی صنایع آلاینده و پرآبخواه در این شهرستان و به طور کل روی دشت یزد – اردکان باید متوقف شود، بر الزام صنایع مشمول استاندارد ملی ایران شماره ۲۲۳۱۵ سال ۹۶ به نصب و راه‌اندازی سامانه‌های پایش لحظه‌ای آلاینده‌های هوا و پساب منتشره خود طبق قوانین موجود و کنترل این سیستم‌ها توسط اداره حفاظت محیط زیست جهت اطمینان از نبود دستکاری این سیستم‌ها توسط صنایع مذکور تاکید و اضافه می‌کند: سامانه‌های پایش لحظه‌ای در صورت اجرای صحیح می‌تواند نقش موثری در کاهش آلودگی هوای دشت و شهرستان داشته باشد.
این کارشناس مسائل زیست محیطی در پایان نیز بر ضرورت الزام تمامی صنایع آلاینده بزرگ و کوچک به نصب سیستم‌های کنترل آلاینده‌های خروجی هوا و ممانعت از ادامه فعالیت آنان توسط اداره محیط زیست تاکید می‌کند و می‌گوید: بعضاً شاهد این امر هستیم که صنایع کانی غیرفلزی مانند برخی کاشی و سرامیک‌ها و لعاب‌سازی‌ها با داشتن غلظت بالای خروجی ذرات دودکش، فاقد سیستم‌های کنترلی مناسب هستند.
انتهای پیام
نظرات