این کتاب سه سال است که در مدارس کشور تدریس می‌شود و در نشست فوق قرار است سرگروه‌های آموزشی کتاب «انسان و محیط‌زیست»، ‌مدیران آموزش و مشارکت‌های مردمی و ادارات‌کل حفاظت محیط‌زیست سراسر کشور حضور داشته باشند.

به بهانه برگزاری این نشست ملی و گذشت سه سال از تدریس این کتاب نوپا در مدارس کشور بر آن شدیم درباره توسعه و ارتقای سواد محیط زیست و نشانگرهای آن و انتظاراتی که از دانش‌آموزان پس از گنجاندن کتاب «انسان و محیط‌زیست» در کتاب‌های درسی داریم، پای صحبت‌های رئیس اداره آموزش و پژوهش اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان بنشینیم.

عباس ایزدی در ابتدا درباره سواد محیط‌زیستی بیان کرد: طبق تعریف یونسکو در سال ۱۹۸۹ سواد زیست محیطی آموزش عملی پایه‌ای برای همه مردم است که برای آن‌ها دانش، مهارت‌ها و انگیزه‌های مقدماتی را فراهم می‌کند تا بتوانند نیازهای زیست‌محیطی خود را بر طرف و به توسعه پایدار کمک کنند.

وی با بیان اینکه نشانگرهای سواد زیست‌محیطی برای دانش آموزان در سه حیطه دانش، نگرش و رفتار قرار می‌گیرد، گفت: دانش آموزی که دارای سواد محیط زیستی ارتقاء یافته است باید بتواند لایه‌های اصلی اکوسیستم کلی زمین و همچنین نقشی که هر یک از این لایه‌ها در نگهداری و حفظ حیات موجودات زنده ایفا می‌کنند را تشخیص و توضیح ‌دهد.

رئیس اداره آموزش و پژوهش حفاظت محیط زیست استان همدان ادامه داد: تشخیص تفاوت‌های موجود بین انواع متنوع خاک و ظرفیت خاک‌های متفاوت برای استفاده انسان و بقای تمام موجودات زنده از نشانگرهای مهم ارتقای سواد محیط زیستی در بین دانش آموزان است. 

وی تصریح کرد: توانمندی تشخیص و توضیح اهمیت بیوم‌های عمده آبی کره زمین شامل اقیانوس ها, رودخانه ها، تالاب‌ها، دریاچه‌ها، حوضچه‌ها، مرداب‌ها و باتلاق‌ها و همچنین مکانیابی آن‌ها  بر روی نقشه های جغرافیایی نشانگری دیگر از توسعه سواد زیست محیطی در بین دانش آموزان است. 

ایزدی از دیگر نشانگرهای توسعه سواد محیط زیستی راشناخت نقش چرخه های زیست زمین شناسی زیستگاه‌ها مانند علفزار، باغ، جنگل، مزرعه، رود یا ... و نقش این چرخه‌ها در سلامتی و بقای موجودات زنده آن زیستگاه می داند و معتقد است دانش آموزان باید بتوانند از طریق مثال‌های عینی توضیح دهند که چگونه فرآیندهای فتوسنتز و تنفس می‌توانند با همکاری هم ادامه زندگی روی زمین را فراهم کنند.

وی افزود: همچنین دانش آموزان باید بتوانند دلایل و نتایج رشد تصاعدی انواع موجودات زنده را شرح دهند، علاوه بر این با مثال‌هایی از جوامع محلی خود، قادر باشند به وسیله طراحی یا عکس نحوه تغییر جوامع و اکوسیستم‌ها را از طریق توالی و سیر تکاملی و تغییرات اکوسیستم در طول زمان را به نمایش بگذارند. آنها باید بتوانند مراحل متفاوت توالی را تشخیص دهند و تعدادی از مکان‌های زیست محیطی مناسب را در هر مرحله شناسایی کنند، زنجیره‌ها و شبکه‌های اصلی غذایی را در هر مرحله نشان دهند و طرق مختلفی که چرخه‌ موادغذایی در انتقال از یک مرحله به مرحله دیگر شرکت می‌کنند را نشان دهند. 

ایزدی بیان کرد: با توسعه و ارتقای سواد زیستی دانش آموزان باید توضیح دهند که چگونه الگوهای جریان هوای قاره‌ای و محلی هر دو می‌توانند در پخش شدن آلاینده‌های قابل انتقال توسط هوا تأثیر داشته باشند و پیش‌بینی کنند که در چه مکانی احتمالا آلاینده‌های هوایی محلی در نتیجه الگوهای آب و هوایی پخش می شوند.

وی افزود: آن‌ها باید قادر باشند شرایطی که منجر به وارونگی دما می‌شود و بسیاری از مردم را در خطر بیماری‌های تنفسی، سرطان‌ها و دیگر تنش‌های بدنی قرار می‌دهند را شناسایی کنند همچنین  پیامدهای آلودگی هوا بر روی سایر موجودات زنده و ساختارها را پیدا کنند. آگاهی از نقش تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و تجزیه‌کنندگان در اکوسیستم‌ها نیز باید توسط دانش آموزان نشان داده شوند.

وی در ادامه مطرح کرد: دانش آموزان باید بتوانند اکوسیستم‌های عمده‌ای که در حوضه آبریز وجود دارند و آن‌ها در آن محدوده ساکن هستند را توصیف کنند همچنین می‌توانند عوامل تنش‌زای اصلی که به احتمال زیاد روی این اکوسیستم‌ها تأثیر می‌گذارند را نشان داده و توضیح دهند چگونه مردم، بسیاری از اکوسیستم‌ها را با قراردادن آن‌ها در معرض تنش و بیماری ساده کرده‌اند و چگونه مردم با اعمال‌شان پایداری و سازش پذیری بعضی از این اکوسیستم‌ها را افزایش داده‌اند.

ایزدی اضافه کرد: دانش آموزان همچنین می‌توانند توضیح دهند که چگونه بازیافت طبیعی با تجزیه بقایای درختان، برگ‌ها و دیگر مواد طبیعی در جنگل‌ها رخ می‌دهد و می‌توانند نشان دهند که چگونه بازیافت زباله‌های مصرفی‌مان برای پایداری جوامع و اکوسیستم‌ها ضروری است.

وی بیان کرد: با توسعه سواد محیط زیستی دانش آموزان می‌توانند یک مشکل زیست‌محیطی با اهمیت محلی مانند جنگل‌زدایی، آلودگی صنعتی، افزایش جمعیت شهری، آلودگی آب و یا موارد مشابه را انتخاب کرده و توضیح دهند که چگونه یک مسئله محلی بخشی از مسائل مشابه منطقه‌ای، ملی و جهانی است، آن‌ها قادر هستند بعضی از شیوه‌های برخورد با این مسئله را در تمام سطوح بیان کنند.

ایزدی بیان کرد: دانش آموزان باید بتوانند روش‌های جایگزین برای کنترل آفات نظیر مقاومت ژنتیکی، دشمن‌های طبیعی، آفت‌کش‌های طبیعی، مدیریت تلفیقی آفات و موارد مشابه را توصیف کنند و همچنین اقدامات احتیاطی که در انتخاب، استفاده، ذخیره‌سازی و دفع انواع مختلفی از سموم آفت‌کش ها و مواد شیمیایی همچنین قارچ‌کش‌ها و مواد ضدعفونی باید رعایت شوند نشان دهند و با انتخاب یک مسئله زیست محیطی دلخواه، دانش آموزان باید بتوانند بیان کنند که چرا احتیاج است که استفاده بشر از منابع مدیریت شود، کدام هدف‌ها، ارزش‌ها و احتیاجات بشری در خطر هستند، چه کسانی به احتمال زیاد جزء افراد و گروه‌های مدیریتی‌اند و به احتمال زیاد چه نوع دانش علمی و قابلیت‌های فناورانه‌ای برای رسیدن به مدیریت خوب و حل مسئله منابع نیاز است‌.

وی در ادامه توضیح داد: با دادن یک مسئله زیست محیطی محلی مانند دفع زباله‌های جامد،  از دست دادن تنوع زیستی، آلودگی آب‌های زیر زمینی و...، دانش آموزان دارای سواد محیط زیستی می‌توانند به شناسایی مسائل درگیر، افراد کلیدی و دیدگاه‌هایشان، جمع‌آوری اطلاعات حقیقی، پیدا کردن راه‌حل‌های جایگزین، نشان دادن پیامدهای هر راه حل، انتخاب کردن از میان جایگزین‌ها و اقدام بر اساس انتخابشان بپردازند.

وی ادامه داد: همچنین با انتخاب یکی از مشکلات زیست‌محیطی و ترجیحاً مسائل محلی، دانش آموزان قادرند روند تاریخی مشکل و مسائلی که در پیرامون این مشکل به وجود آمده است را تعیین کنند، علاوه بر این آن‌ها می‌توانند نشان دهند که چگونه رشد تاریخی، شکل کنونی مشکل را به وجود آورده و در نتیجه می‌توانند علل ریشه‌ای را از نشانه‌های کنونی تشخیص دهند.

رئیس اداره آموزش و پژوهش حفاظت محیط زیست استان همدان خاطرنشان کرد: با استفاده از درک درستی از سیستم‌های زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، دانش آموزان قادر خواهند بود روابط پیچیده بین سیستم‌های این چنینی را تشریح کند.

وی افزود: دانش آموزان توانایی این را دارند که حوضه‌های آبریزی که خانه و مدرسه‌شان در آن قرار دارد را پیدا کنند و مرزهای حدودی آن را روی یک نقشه توپو گرافیک رسم کنند. آن‌ها می‌توانند تعیین کنند که حوضه در کنار کدام انشعاب اصلی قرار دارد و همچنین می‌توانند اکوسیستم‌های اصلی، منابع طبیعی و شهرها و  روستاهایی که در آن انشعاب قرار می‌گیرند را نشان دهند.

ایزدی اظهار کرد: از طریق ارتقای سواد محیط زیستی دانش آموزان می توانند با دادن مجموعه‌ای از توضیحات در مورد شیوه‌ زندگی فرهنگ‌های متفاوت، فرهنگ‌های باستانی و مدرن نشان دهند که کدام جنبه‌ها از شیوه زندگی آن‌ها از لحاظ زیست محیطی و اقتصادی پایدار بوده و کدام جنبه‌ها از شیوه زندگی‌شان به طور قابل توجهی باعث تخریب محیط زیست شده است.

وی شرح داد: با دادن مثال‌هایی از جوامع گذشته و کنونی دانش آموزان می‌توانند انواع اصلی روابط، مصرف انرژی، تأثیری که انسان روی منابع محیط زیست داشته است را توضیح دهند. آن‌ها همچنین قادرند توضیح دهند که چگونه نگرش‌ها و درک هر جامعه نسبت به عملکرد طبیعت، روی تأثیر آن جامعه بر محیط زیست اثر گذاشته است.

ایزدی ادامه داد: با انتخاب یک جنگ از جنگ‌های  منطقه‌ای، دانش آموزان می‌توانند تأثیراتی که جنگ روی فرهنگ‌ها و محیط‌های زیست تمام طرف‌های جنگ داشته است را توضیح دهند همچنین با دادن یک مسئله زیست‌محیطی محلی، دانش آموزان می‌توانند به طیف وسیعی از گزینه‌های در دسترس برای حل کردن آن مسئله اشاره کنند، فواید و هزینه‌های هر یک از گزینه‌ها را بیان کنند و بگویند از کدام گزینه تحت شرایط کنونی حمایت می‌کنند و چرا.

وی اضافه کرد: با دادن یک مسئله زیست محیطی مانند کارخانه‌های تولید کننده آلاینده و یا زباله‌های سمی، سرب موجود در رنگ، حذف آزبست، محدودیت‌های استفاده از زمین برای گونه‌های در معرض خطر دانش آموز می‌تواند مسائل مربوط به تساوی حقوق را تشخیص دهد و راه‌هایی را پیشنهاد کند که با این مسائل به شیوه‌ای منصفانه برخورد شود.

وی اظهار کرد: دانش آموزان باید بتوانند توضیح دهند چگونه سرعت تولد، سرعت مرگ، میزان باروری و مهاجرت روی رشد جمعیت یک استان یا کشور تأثیر می‌گذارد همچنین می‌توانند پیش‌بینی کنند که چگونه سرعت رشد روی سیستم‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و اکوسیستم‌ها اثر می‌گذارد و یا می‌توانند نمودارهای با ساختار سنی و جنسی یک جمعیت محلی را خوانده و تفسیر کنند و نشان دهند چگونه این داده‌ها روی نیازهای آینده جامعه برای مدرسه، بهداشت، بیمارستان، گورستان و نیازهای دیگری که بر محیط زیست محلی تاثیرگذارند، تأثیر خواهد داشت.

ایزدی مطرح کرد: دانش آموزان می‌توانند به دلخواه یک راه حل پیشنهادی را برای یک مسئله زیست محیطی انتخاب کنند و یک تجزیه و تحلیل از خطرات و فواید آن راه حل آماده کنند یا اینکه خطرات و فواید راه حل را به دیگران توضیح دهند.

وی ادامه داد: با انتخاب یک مسئله دلخواه زیست‌محیطی، دانش آموزان قادرند بعضی از قوانین محلی یا ملی راجع به آن مسئله پیدا کنند و میزان تأثیری که این قوانین در قبال این مسئله داشته‌اند را نشان دهند. دانش آموزان همچنین می‌توانند راه‌هایی که آن‌ها معتقدند بعضی از این قوانین باید عوض شوند تا از لحاظ زیست‌محیطی مؤثرتر و از لحاظ اجتماعی عادلانه‌تر باشند را پیشنهاد کنند.

ایزدی یادآور شد: دانش آموزان با استفاده از مثال‌های متنوع می‌توانند درکشان را از اصول اخلاقی زیست محیطی متفاوت که در حال حاضر یا در طول تاریخ در جوامع انجام می‌شوند را نشان دهند.

وی در ادامه گفت: دانش آموزان می‌توانند یک اصل اخلاق زیست محیطی را بیان و از آن دفاع کنند و مثال‌هایی از اینکه چگونه آن اصل اخلاقی روی انتخاب‌های روزانه‌شان تأثیر می‌گذارد را ارائه دهد.

ایزدی بیان کرد: با در اختیار قرار دادن یک رمان، داستان کوتاه، فیلم تلویزیونی یا سینمایی یا کارتون، دانش آموز می‌تواند به محوطه و فضای زیست محیطی داستان پی ببرد یا آن را درک کند و در مورد اینکه چگونه آن محیط زیست در پیشرفت داستان و زندگی شخصیت‌های اصلی تأثیر گذاشته است، ابرازنظر کند.

انتهای پیام