۲۶ تا ۲۸ آبان هر سال شاهد اوج بارش‌های شهابی اسدی هستیم. به همین بهانه مرکز آموزش نجوم ادیب وابسته به سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان در ادامه برنامه‌های زنده اینترنتی خود در سال ۹۹، علاقه‌مندان به نجوم را با بارش‌های شهابی آشنا کرد.

در این آسترومینار، زهرا عریانی- مدرس نجوم رصدی مرکز آموزش نجوم ادیب بارش‌های شهابی را پدیده‌ای دانست که از برخورد دانه‌های بسیار ریز با جو زمین ایجاد می‌شوند و اظهار کرد: این دانه‌های کوچک سیارک‌ها و اجرامی هستند که در فضا سرگردان هستند که بخش زیادی از این اجرام فلزی یا سنگی باقیمانده دنباله‌دارهایی هستند که زمانی از مسیری در آسمان عبور کرده و به سمت خوشید رفته‌اند.

وی افزود: در فضای چند صد برابری منظومه شمسی ابر بزرگ متراکمی به نام «ابر اورت» وجود دارد که دنباله‌دارها در آن متولد می‌شوند. هسته دنباله‌دارها یخی است و زمانی که اغتشاشی در این فضا رخ دهد، یک هسته یخی از این فضا به بیرون پرتاب می‌شود که هسته دنباله‌دار است و مسیر خود را به سمت خورشید طی می‌کند. در این مسیر دانه‌های حاصل از این دنباله‌دار از بزرگ به کوچک در مسیرهای موازی پشت سر هم ردیف می‌شوند و خیلی از آنها در این مسیر جا می‌مانند. وقتی زمین به دور خورشید می‌چرخد از مسیر این دنباله‌دار عبور می‌کند. زمین در اطراف خود جو دارد و زمانی که از مدار دنباله‌دار عبور می‌کند این ذرات ریز با سرعت زیاد با جو زمین برخورد می‌کنند که باعث یونیزه شدن گازهای اطراف این ذرات می‌شود و نوری که در آسمان می‌بینیم و به آن شهاب می‌گوییم، نور حاصل از این رخداد است.

این مدرس نجوم رصدی سیارک‌های موجود در کمربند سیارکی را دومین منشأ بارش‌های شهابی دانست و ادامه داد: کمربند سیارکی میان مدار سیاره مریخ و مشتری قرار دارد. سیارک‌هایی که در این مسیر وجود دارد و گاهی اوقات سرگردان هستند با جو زمین برخورد کرده و تولید شهاب می‌کنند.

عریانی گفت: گاهی اوقات مانند اردیبهشت امسال احساس می‌شود که ممکن است شهابی زمین را با خطر مواجه کند، اما ذرات و اجرامی که از دنباله‌دارها باقی مانده و باعث ایجاد شهاب‌ها می‌شوند به ندرت آن‌قدر بزرگ هستند که زمین را با خطر مواجه کنند. همان‌طور که منظومه شمسی پیر می‌شود از این ذرات خالی می شود و احتمال این خطر کمتر و کمتر می‌شود. آن چیزی که ممکن است زمانی زمین را با خطر مواجه کند سیارک‌ها هستند، اما سامانه محافظان زمین در هر لحظه سیارک‌ها را رصد می‌کنند و اگر ببینند سیارکی به سمت زمین می‌آید برنامه محافظت از زمین را با منفجر کردن این سیارک فعال می‌کنند و اجازه نمی‌دهند چنین برخوردی رخ دهد.

وی با بیان اینکه اجرام تا پیش از برخورد به جو زمین به عنوان شهاب‌واره شناخته می‌شوند، تصریح کرد: در مرحله بعدی شهاب‌ها قرار دارند که اجرامی هستند که با جو زمین برخورد می‌کنند و نوری از این برخورد متصاعد می‌شود. گاهی اوقات این ذرات جرم زیادی دارند و پس از برخورد به جو زمین و یونیزه شدن مقداری از جرم آنها باقی می‌ماند و مانند جرم سنگی روی زمین سقوط می‌کنند که به آنها شهاب‌سنگ گفته می‌شود که لازم است این موارد را از یکدیگر تفکیک کنیم.

این مدرس نجوم رصدی اضافه کرد: گاهی در باور عوام به تمام این اجرام شهاب‌سنگ می‌گویند که باید به دسته‌های گوناگون سیارک، شهاب‌واره، شهاب و شهاب‌سنگ تقسیم‌بندی شوند.

به گفته عریانی، جنس بیشتر شهاب‌سنگ‌هایی که روی زمین سقوط می‌کنند از سنگ است و تعدادی نیز فلزی هستند. برخی شهاب‌سنگ‌های سنگی-فلزی نیز وجود دارد که شهاب‌سنگ‌هایی فلزی هستند که اطراف آنها از شیشه و سنگ تشکیل می‌شود.

به گزارش ایسنا، وی تصریح کرد: بارش‌های شهابی در زمان‌های مشخصی از سال رخ می‌دهد که می‌توانیم برای رصد آنها به منطقه‌ای با آسمان تاریک و صاف برویم. وب‌سایت http://imo.net/ سایت جهانی بارش‌های شهابی است و رصدگران بارش شهابی گزارش‌های خود از ثبت پارامترهای علمی بارش‌های شهابی را در آن ثبت می‌کنند.

این مدرس نجوم رصدی گفت: سرعت ساعتی سمت‌الرأسی (ZHR) مشخصه اصلی بارش شهابی است که به ما می‌گوید در شرایط مناسب چه تعداد شهاب در یک ساعت می‌توانیم مشاهده کنیم. شرایط مناسب به این معنا است که آسمان کاملاً تاریک باشد، ابری نباشد، ماه در آسمان نباشد و آلودگی نوری به حداقل رسیده باشد.

مدرس نجوم رصدی مرکز آموزش نجوم ادیب اظهار کرد: به شهاب‌هایی که در زمان‌هایی به جز زمان فعالیت و اوج بارش‌های شهابی در آسمان دیده می‌شوند شهاب‌های پراکنده می‌گوییم که منشأ آنها به سیارک‌ها برمی‌گردد. بیشتر شهاب‌های زیبا و پرنور هم جزء شهاب‌های پراکنده هستند.

عریانی با بیان اینکه گاهی اوقات نمی‌توانید از یک شب تا صبح برای رصد بارش شهابی زمان صرف کنید، خاطرنشان کرد: اگر ترجیح می‌دهید که یکی دو ساعت  که احساس می‌کنید بیشترین تعداد شهاب را می‌بینید برای ثبت بارش شهابی وقت بگذارید، بهتر است این چند ساعت را از نیمه شب به بعد مشخص کنید، چون در ساعت ابتدایی شب که غروب خورشید تازه اتفاق افتاده است جهت چرخش زمین به دور خورشید با شهاب‌ها هم‌جهت است و سرعت کاهش پیدا می‌کند، اما از نیمه شب به بعد این جهت برعکس می‌شود و شهاب‌ها با همان سرعت، اما در خلاف جهت زمین حرکت می‌کنند و سرعت آنها با سرعت زمین جمع می‌شود و شهاب‌ها را با سرعت بیشتری مشاهده می‌کنید.

وی با بیان اینکه به جز جنس شهاب‌ها، بارش‌های شهابی از نظر سرعت نیز دسته‌بندی می‌شوند، اظهار کرد: بارش‌های شهابی از نظر سرعت به خیلی سریع، سریع، متوسط و آهسته تقسیم می‌شوند. بارش شهابی برساوشی از نوع آهسته و بارش شهابی لئو از نوع بسیار سریع است.

این مدرس نجوم با بیان اینکه بارش‌های شهابی ویژگی‌های خاصی دارند، خاطرنشان کرد: رادیانت یا کانون بارش یکی دیگر از این ویژگی‌ها است. زمانی که برای رصد بارش شهابی برنامه‌ریزی می‌کنیم باید بدانیم به کدام سمت آسمان نگاه کنیم تا بارش بیشتری ببینیم که با محاسبه کانون بارش به دست می‌آید. گاهی اوقات نیز این کانون یک نقطه نیست بلکه یک محدوده است.

عریانی گفت: ثبت بارش‌های شهابی به سه صورت ثبت مرئی، رادیویی و ویدئویی انجام می‌شود. در شب‌های اوج بارش حتماً یک دوربین روی ماه که جو ندارد زوم می‌شود چون ممکن است شهاب‌هایی با ماه برخورد کرده و چاله‌ای در ماه ایجاد کنند. در فرم‌های آنلاین قسمتی وجود دارد که تصاویر و ویدئوها آپلود می‌شود و سایت جهانی از آنها داده‌گیری می‌کند.

انتهای پیام