حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا بهروزی‌لک، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، امروز ۱۵ مهرماه در نشست «جریان‌شناسی اربعین و مسئله جهانی شدن» در مجمع جهانی شیعه‌شناسی با اشاره به مفهوم آینده‌پژوهی اربعین، گفت: آینده گاهی با پیشگویی‌های وحیانی صورت می‌گیرد که روایت نبوی «اِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ علیه السّلام حَرارَةً فی قُلُوبِ الْمُؤمنینَ لا تَبْرُدُ اَبَداً» مصداقی از همین نوع پیش‌بینی و آینده‌نگری است.

وی افزود: شیوه دیگر آینده‌نگری، شناخت فلسفه تاریخ است، اینکه آیا ظلم بر زمین خواهد ماند؟ منطق فراز و فرودهای تاریخی چیست؟ و آیا جامعه آرمان‌شهر روزی محقق خواهد شد؟ شیوه سومی هم برای مطالعه آینده هست و آن شناسایی و تشخیص شواهد و قرائن موجود برای درک آینده است.

بهروزی‌لک تصریح کرد: اگر امروز از پیری دو دهه آینده ایران سخن گفته می‌شود، نوعی آینده‌پژوهی است و آینده‌پژوهی اربعین هم به همین شکل است؛ البته هر آینده‌پژوهی اعم از سکولار و دینی نیازمند مبانی‌ است.

وی با بیان اینکه کشف آینده و شناسایی چگونگی تحقق آینده، شناخت فرایند یک پدیده از گذشته به حال است که به آن اکتشافی می‌گویند؛ تصریح کرد: یقیناً هیچ انسان صاحب اراده تسلیم آنچه خواهد شد، نمی‌شود و تلاش می‌کند آنچه را می‌خواهد محقق کند که به این نوع آینده‌پژوهی، آینده‌پژوهی تجویزی می‌گویند.

الگوهای شایع آینده‌پژوهی

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه بهترین راه پیش‌بینی آینده، ساختن آینده است، تصریح کرد: با چه ابزاری می‌توانیم آینده اربعین را به صورت اکتشافی تبیین کنیم؟ یکی از الگوهای شایع آینده‌پژوهی، تحلیل روند و تأثیر بر روند است؛ در این مرحله هشت گام باید برداشته شود؛ اول توصیف روند است؛ یعنی روند راهپیمایی اربعین چه بوده است؟ مثلا اولین نفرات حاضر در اربعین جابر و عطیه و خاندان اهل بیت بوده‌اند و در دوره معاصر هم مرحوم صاحب جواهر این سنت را به شکل جدی در عراق ایجاد کرده و بعد از سقوط صدام گسترش عظیمی یافته است.

بهروزی‌لک بیان کرد: دومین گام، شناسایی عامل‌ها و پیشران‌های این فرایند و روند است؛ نخستین عامل در این مسئله، امر الهی است؛ یعنی همان خدایی که اراده کرده امام کشته شود، همان خدا هم اراده کرده که این حرارت در قلوب باقی بماند.

استاد حوزه علمیه افزود: گام دیگر اقبال توده‌های مردم به خونخواهی است؛ قیام مختار و توابین بعد از قیام امام برای خونخواهی شروع شد و تعابیری مانند «این الطالب بدم المقتول بکربلا و ...» هم مؤید این مسئله است. همچنین عامل دیگر بقای اربعین، اراده و رهبری معصومین و علمای بزرگ شیعه است. علامه بحرالعلوم که پیرمردی هم بوده است، عبایش را می‌انداخت و در مجالس عزاداری سینه می‌زد. بنابراین وقتی امام زمان و معصومین و علما پشت صحنه هستند، طبیعتاً این فرایند رو به رشد است.

بهروزی‌لک اضافه کرد: شاخصه دیگر در تحلیل روند، محدودسازها هستند که اگر نبودند، این مراسم بسیار گسترده‌تر برگزار می‌شد؛ برای جلوگیری از این راهپیمایی در دوران‌های مختلف، کسانی مانند صدام ممنوعیت‌های شدیدی قرار دادند و امروز هم تلاش‌های زیادی صورت می‌گیرد تا این نور الهی خاموش شود.

وی با اشاره به گام‌های تحلیل تأثیر بر روند، افزود: شناسایی پیشران‌های آینده و عوامل محتمل اثرگذار از دیگر گام‌ها در آینده‌نگری اربعین است؛ مثلاً کلان روند جهانی شدن که روز به روز در حال گسترش است؛ حتی امکان تردد حضور فیزیکی جزء همین عوامل است. مواردی که شاهد قرینه داشته و شناسایی آن عقلائی و به پدیده مربوط  باشد، هم جزء پیشران‌ها است، مثلاً امکان و احتمال افول آمریکا و نابودی آن که هم محتمل و هم ممکن است.

بهروزی‌لک با بیان اینکه تکنولوژی ارتباطی یکی از پیشران‌ها است؛ اظهار کرد: این پیشران‌ها امروز خیلی اثرگذار هستند؛ مثلاً عراق کنونی خراب است، ولی تا ۱۰ سال آینده اصلاحات و زیرساخت‌هایی ایجاد خواهد شد که می‌تواند پیشران آینده باشد؛ پیشران  دیگر در پدیده اربعین همکاری‌های منطقه‌ای  است؛ چون  اربعین علاوه بر حرکت فرهنگی و دینی، اقتصادی هم هست و حتی برای تأمین امنیت، نیروهای دوطرف باید با هم همکاری داشته باشند.

غرب دچار بحران ایدئولوژی و فکری است

وی اضافه کرد: بیداری اسلامی و افول فکری و هیمنه تمدنی غرب از سوی دیگر یکی دیگر از عوامل پیشران است؛ غرب از درون دچار بحران فکری و ایدئولوژیک است؛ نشانه آن هم بحران معناست و انسان نمی‌تواند بدون معنا زندگی کند، در این صورت خودکشی کردن امروز بهتر از دیروز است که قصه خودکشی کسانی مانند آلبرکامو و صادق هدایت نمونه‌ای از آن است.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه احیاء تمدن اسلامی هم از دیگر پیشران‌ها در تحلیل آینده اربعین است، به طرح این سؤال پرداخت که براساس باور ما، امام زمان وقتی از خانه کعبه ظهور کنند، در اولین سخنرانی، خواهند فرمود که «انّ جدی الحسین قتلوه عطشانا» یعنی خودشان را با امام حسین(ع) معرفی می‌کنند، در حالی که امام حسین(ع) برای اکثر مردم ناشناخته است، ادامه داد: پاسخ این است که در آستانه ظهور، اقبال به امام حسین(ع) و کربلا آنچنان گسترده خواهد شد که کل دنیا از آن مطلع خواهند شد و در این صورت جا دارد که خطیب بزرگواری مانند امام زمان به محض اینکه ظهور کرد، بفرماید «انّ جدی الحسین قتلوه عطشانا» خود این موضوع قرینه برای احیای تمدن اسلامی است و نشان می‌دهد پشت این کلان روند، اراده الهی وجود دارد.

بهروزی‌لک اضافه کرد: شناسایی میزان احتمال وقوع پیشران‌ها در آینده و میزان تأثیر کلان روندها در آینده و تحلیل کلان سناریوهای پیش رو از دیگر عوامل در بحث آینده اربعین است؛ شبهه‌افکنی، طالبان، داعش و استکبار جهانی موانعی فراوری توسعه اربعین هستند، ولی این حرکت با این خیزی که دارد، حتی با تعطیلی امسال، رو به توسعه است؛ تعطیلی اربعین به خاطر کرونا هم خودش نوعی انباشته کردن انرژی مضاعف برای اربعین‌های آینده است.

عضو هبئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: در ده تا بیست سال آینده، شاهد گسترش حرکت اربعینی خواهیم بود، به ویژه اگر عوامل سیاسی مانند ویزا و ... حل و فصل شود.

نقشه راه آینده اربعین تدوین شود

وی با طرح این سؤال که ما باید چه کارهای انجام دهیم که اربعین گسترش یابد، افزود: براساس اسناد بالادستی و پویش محیطی ،باید آینده بهتری را برای اربعین رقم بزنیم؛ ما باید ببینیم که تصویر آینده اربعین براساس گام دوم انقلاب چگونه است؟ نظریه شیوع و اشاعه هم می‌تواند به توسعه اربعین کمک کرد؛ بنابراین چشم انداز ده ساله آینده اربعین باید تعریف و تدوین و نقشه راه برای آن نوشته شود.

بهروزی‌لک تصریح کرد: سند فرهنگی مهدویت و سندهای فرهنگی دیگری با دستور شورای عالی انقلاب فرهنگی در حال تدوین است، اما سند اربعین و عزاداری عاشورا کجاست؟ باید برای عزاداری امام حسین که یک عمده‌فرهنگ است، سند فرهنگی تدوین شود و این کار، بسیار ضروری است و از جمله معروف‌هایی است که امر به آن لازم است.  

انتهای پیام