امروزه توسعه از طریق مدل خوشه‌ای نقش محوری و بارزی در سیاست‌های اقتصادی و صنعتی کشورهای توسعه یافته ایفا می‌کند به طوری که اگر رویکردهای گذشته تمرکز بیشتری بر اقتصاد کلان داشته‌اند، اینک کسب و کارهای خرد، احساس مسئولیت نسبت به افزایش قابلیت رقابت واحدهای کوچک و متوسط، بهبود ارتباطات شبکه‌ای، تاکید بر حمایت‌های غیرمستقیم در مقابل پرداخت یارانه، ترکیب رقابت و همکاری به منظور تقویت یادگیری و نوآوری، ارتقاء سطح همکاری واحدهای کوچک و بزرگ و تقویت مثلث همکاری خوشه‌ها، دولت و دانشگاه مورد تاکید و توجه بیشتری قرار می‌گیرد.
حدود دو دهه است که توسعه صنعتی مبتنی بر خوشه‌ها به عنوان یک استراتژی نوین مورد توجه برنامه‌ریزان و سیاستگذاران در کشورهای صنعتی و در حال توسعه است و سازمان‌های بین‌المللی طرح‌های متعددی را از طریق توسعه خوشه‌های صنعتی در کشورهای مختلف اجرا و حمایت کرده‌اند.
در واقع خوشه‌های صنعتی الگوهای موفق سازماندهی صنایع کوچک و متوسط هستند که کاستی‌های صنایع کوچک و متوط را رفع و مزیت‌های مختلف صنایع کوچک همچون انعطاف پذیری و تنوع را تقویت می‌بخشند.
البته این مدل توسعه قریب دو دهه است که رسماً وارد استان یزد شده و تاکنون در صنایعی مانند نساجی، محصولات کنجدی، طلا و جواهرات، کاشی و سرامیک و همچنین سنگ، موفق عمل کرده و اخیراً نیز در حوزه‌های زیلو و گردشگری نیز در حال فعالیت است.
خوشه گردشگری به عنوان هفتمن خوشه اولویت‌دار استان از اسفندماه سال 1398 فعالیت خود را آغاز کرده و در آن تلاش می‌شود با افزایش هم‌افزایی و بالابردن نرخ مشارکت کلیه ذی‌نفعان صنعت گردشگری، به توسعه فضای کسب و کار صنعت گردشکری استان کمک شود.
این خوشه که مورد حمایت ارگان‌های متولی حوزه گردشگری نیز قرار گرفته، در برنامه‌ریزی‌ها و پژوهش‌های خود تاکنون توانسته اهمیت و الزام مدیریت مقصد در حوزه گردشگری را به عنوان یکی از مهمترین و الزامی‌ترین دستاوردها در این صنعت به اثبات رساند.
خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) در یزد با برگزاری میزگردی با حضور متولیان این خوشه به بررسی اقدامات و برنامه‌های این خوشه صنعتی پرداخته است که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
نگرانی خوشه گردشگری یزد از تاثیرات کرونا بر این صنعت
«محمد دهقان بنادکی» معاون صنایع کوچک شرکت شهرک‌های صنعتی یزد در این میزگرد خبری ضمن معرفی خوشه‌ها و پیشینه مدل توسعه‌ای به روش خوشه، تصریح می‌کند: خوشه صنعتی، مجموعه‌ای از بنگاه‌های تولیدی و خدماتی در یک رشته صنعتی است که با تکیه بر سرمایه‌های قوام یافته اجتماعی در مناطق مختلف جغرافیایی در کنار نهادهای پشتیبان و از طریق روابط متراکم میان بنگاهی شکل می‌گیرد.
وی با اشاره به فعالیت صنایع نساجی و کاشی در استان یزد به سبک خوشه‌های صنعتی از گذشته، اظهار می‌کند: روش عملکرد خوشه‌ای از گذشته‌ها در برخی از حوزه‌های صنعتی استان وجود داشته ولی پیاده‌سازی ادبیات این نوع کسب و کارهای انسان‌محورتر به طور رسمی از اوائل دهه‌ی 80 وارد استان شده و اولین تجربه موفق در این زمینه مربوط به خوشه‌های کاشی و نساجی بود.
وی با اشاره به موفقیت قابل توجه و جهشی خوشه‌ای محصولات کنجدی در استان، اضافه می‌کند: خوشه‌های سنگ و طلا نیز در ادامه در شرکت شهرک‌های صنعتی استان شکل گرفتند و ضمن برنامه‌ریزی به واسطه وجود تشکل‌های قوی، مورد حمایت مالی و معنوی قرار گرفته و دستاوردهای خوبی را کسب کردند.
این مسئول در مورد فعالیت خوشه زیلو که از سال 1396 در استان آغاز شده است نیز خاطرنشان می‌کند: البته فعالیت این خوشه در همان ابتدای از اجرایی با مشکلاتی مواجه شد لذا عاملیت آن به مناقصه گذاشته شد که سازمان جهاددانشگاهی استان این عاملیت را پذیرفت و تاکنون نیز موفق عمل کرده است.
دهقان با تاکید بر این که انتخاب یک خوشه صنعتی جدید نیازمند بازبینی سند مطالعاتی و به روزرسانی اطلاعات استانی است، بیان می‌کند: تدوین نقشه استانی خوشه‌ها طی یک فرایند علمی و معمولاً هر دو سال یکبار از طریق شناسایی خوشه‌های کسب و کار در حوزه‌های مختلف انجام می‌شود.
وی تحولات حوزه گردشگری استان تا قبل از شیوع کرونا را یادآور می‌شود و ابراز می‌کند: گردشگری یزد پس از ثبت جهانی بافت تاریخی آن با اقبال گردشگران و افزایش زیرساخت‌ها مواجه شده بود لذا در سال 1398 و پس از انجام فاز مطالعه امکان‌سنجی، در قالب تفاهم‌نامه‌ای سه ساله بین شرکت شهک‌های صنعتی و اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، با حضور «اصغر مصاحب» معاون صنایع کوچک ایران و جمعی از مدیران و ذی‌نفعان این خوشه در استان به طور رسمی آغاز بکار کرد.
این مسئول با تاکید بر این که هم‌اکنون خوشه گردشگری یزد روزهای پایانی تدوین مطالعه شناختی و برنامه‌های اجرایی خود را سپری می‌کند، می‌گوید: تنها نگرانی حال حاضر در مورد این خوشه مربوط به شیوع بیماری کرونا و تداوم آن است چرا که در حوزه ارزیابی عملکرد و اثربخشی عملکرد اندکی را شاهد هستیم و باید مدلی متناسب با شرایط کنونی شناسایی و به کار گرفته شود.
به گفته وی، توجه به کمیت‌هایی مانند صادرات، حجم تولید و ارتقای سرمایه‌های اجتماعی و همچنین شبکه‌سازی و تجمیع منافع مشترک از طریق افزایش تعاملات از مهمترین دستاوردهای فعالیت خوشه گردشگری است و علاوه بر آن، اتفاقات ناملموس ناشی از خوشه نیز ثمرات اقتصادی زیادی مانند خرید ارزان‌تر تکنولوژی و مواد اولیه را به همراه خواهد داشت.
دستیابی به مدیریت مقصد بزرگترین دستاورد خوشه گردشگری
«محمد مهدی شرافت» عامل توسعه خوشه گردشگری یزد نیز به دوران پررونق گردشگری استان تا قبل از کرونا اشاره می‌کند و می‌گوید: به دنبال رشد چند برابری گردشگران خارجی استان یزد در سال 95، لزوم برنامه‌ریزی مدون برای این صنعت پاک و درآمدزا در استان به شدت احساس شد لذا در برنامه‌ای پنج سال تا سال 1400، توقیت فعالیت ذی‌نفعان این حوزه کسب و کار از طریق مدل خوشه مورد اهتمام قرار گرفت.
وی با تاکید بر لزوم تنوع‌بخشی به محصول با توجه به یکسان بودن تهدیدها در مدیریت خوشه، ابراز می‌کند: از طرفی شیوع کرونا ضرورت سازگاری گردشگری با این بیماری را تقویت کرده لذا تلاش داریم به طور غیررسمی با استفاده از سیستم توسعه خوشه و با همکاری و تعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان، در راستای پیشبرد فعالیت‌های علمی و پژوهشی در این رابطه حرکت کنیم.
وی در ادامه پیگیری مشکلات متعدد حوزه گردشگری اعم از تغییرات درون سازمانی و مدیریتی، رقبای گردشگری استان و برقراری روابط خارجی در حوزه گردشگری با رعایت پروتکل‌های ملی از سوی این خوشه صنعتی را مورد تاکید قرار داده و تصریح می‌کند: گردشگری یزد تا قبل از بحران کنونی کرونا عمدتاً اهتمام بیشتری به حوزه گردشگری خارجی داشت لذا جلب گردشگران داخلی با تنوع‌بخشی به محصولات و در نظر گرفتن فرصت‌ها و تهدیدهای این بخش محسوس بود تا گردشگری استان صرفاً وابسته به گردشگر خارجی نباشد.
شرافت توجه به بازارهای جدید را نیز جزو اولویت‌های خوشه گردشگری یزد برمی‌شمارد و عنوان می‌کند: به همین منظور کمیته‌های مختلف شکل گرفته تا ارتباط با کشورهای مختلف بررسی شود که در همین راستا نیز کشورهایی مانند هند و چین از گردشگری یزد استقبال کردند، البته شرایط سیاسی و کرونا در این باره اثر جدی گذاشته لذا تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در این خصوص به بازه زمانی یک سال آینده و کسب آمادگی برای بازگشت گردشگران به کشورمان مربوط است.
وی مدل توسعه‌ای خوشه را مستلزم تعامل و گفتمان‌سازی می‌داند و می‌گوید: تصمیم نهایی در حوزه گردشگری حول زنجیره‌ی ارزش دوران می‌چرخد لذا تصمیمات باید از انعطاف‌پذیری مناسبی برای اجرا در زمان‌های مختلف اخذ شود هرچند که هیچگاه همین تصمیمات نیز نهایی نخواهد بود.
این مسئول معتقد است که حوزه گردشگری نیازمند یک متولی مشخص است و هرچند مدیریت ارگان‌هایی مانند شهرداری و شورای شهر در حوزه گردشگری مطلوب به نظر می‌آید ولی در حوزه مدیریت مقصد باید به مدیریت واحد گردشگری دست یابیم.
شرافت دستیابی به مدیریت مقصد را بزرگترین دستاورد خوشه گردشگری عنوان می‌کند و معتقد است که این دستاورد می‌تواند در دوره چهار ساله فعالیت خوشه به دست آید.
خوشه گردشگری تنها متولی مدیریت مقصد نیست
«مهدی باصولی» استاد دانشگاه و فعال حوزه گردشگری هم با تاکید بر این که خوشه نمی‌تواند تنها متولی مدیریت مقصد گردشگری باشد، اظهار می‌کند: قطعاً چنین موضوعی تنها در حدود اختیارات خوشه نیست و هر میراث فرهنگی، شورای شهر و شهرداری باید در این زمینه تعامل و همکاری داشته باشند.
البته «محمد مهدی شرافت» عامل توسعه خوشه گردشگری شبکه‌سازی و نهادینه کردن مدیریت مقصد را از وظایف خوشه می داند و در این باره معتقد است که با توجه به عضویت هر سه این دستگاه‌ها در خوشه گردشگری، پژوهش در زمینه مدیریت مقصد به عهده شورای اسلامی شهر گذاشته شده ولی پیشنهاد داریم که از ظرفیت‌های جهاددانشگاهی استان نیز در این رابطه بهره گرفته شود.
«محمد دهقان» معاون صنایع کوچک شرکت شهرک‌های صنعتی استان هم با بیان این که خوشه گردشگری در فاز اجرا محدودیتی ندارد، تاکید می‌کند: مدل توسعه‌ای خوشه، نوش‌داروی یک کسب و کار نیست ولی ارتقا و توسعه یک کسب و کار در سطح منطقه و شناسایی گلوگاه‌های آن را به همراه دارد.
وی با بیان این که خوشه در زمینه توسعه زیرساخت‌ها به طور مستقیم ورود نمی‌کند، بیان می‌کند: خوشه در واقع قابلیت حل مشکلات به صورت مشارکتی از طریق تقویت ارتباطات و توانمندسازی ذی‌نفعان را دارد.
وی ادامه می‌دهد: خوشه‌های توسعه‌ی کسب و کارها با شناسایی نقاط فشار و عوامل خدشه، راهکارهایی برای توسعه و ایجاد اشتغال ارائه می‌کند و در حقیقت با تمرکززدایی از صنعت، افراد را مجاب به هزینه‌کرد در بخش تامین زیرساخت‌ها و ورود به چرخه فعالیت در حوزه گردشگری می‌کند.
به گفته دهقان، ارتقای سرمایه‌های اجتماعی و ذی نفعان، افزایش تعاملات بیرون و درون خوشه از دیگر اقدامات خوشه‌هاست، ضمن این که خوشه گردشگری نگرش‌ها را تغییر می‌دهد و از بروز رقابت‌های منفی جلوگیری می‌کند.
«مهدی باصولی» فعال حوزه گردشگری استان همگرایی را از مهمترین دستاوردهای خوشه گردشگری عنوان می‌کند و می‌گوید: پیگیری‌های خوشه در صنعت گردشگری به همگرایی و مدیریت مقصد می‌انجامد ولی وجود اختلاف‌نظرها در حوزه گردشگری نیز به تثبیت یک مدیریت واحد منجر خواهد شد.
شرافت در بخش دیگری از سخنانش با بیان این که گردشگری صنعتی فرهنگی است، سفر را محصول این صنعت می‌خواند و اظهار می‌کند: گردشگری پایدار و پایداری گردشگری، دو مولفه متقابل است که البته در این فرایند شاخص‌های متعددی مطرح است و تعامل این شاخص‌ها منجر به پیشروی و همگرایی این صنعت به سمت اقتصادی‌تر شدن می‌کند.
وی با اشاره به اکوسیستم جنگل بارانی در صنعت گردشگری از حذف نشدن زیرساخت‌ها و افراد، عنوان می‌کند: به عنوان نمونه در این سیستم نمی‌توان مسافرخانه را حذف کرد لذا باید با پذیرفتن این مسئله، گردشگری را اثربخش کنیم.
نقش جوامع محلی بر مدیریت مقصد گردشگری
«مهدی باصولی» استاد دانشگاه و از فعالان گردشگری استان، با بیان این که جامعه محلی به عنوان مهمترین ذی‌نفع صنعت گردشگری مطرح هستند، تاکید می‌کند: یک عضو شورای شهر نمی‌تواند نماینده جامعه محلی باشد لذا باید نمایندگانی از بافت‌های تاریخی نیز در فعالیت‌های خوشه گردشگری مشارکت داشته باشند که در این رابطه نیاز به تدوین ساز و کار هستیم.
وی با بیان این که همواره شاهد رشد منحنی گردشگری نیستیم، اضافه می‌کند: زمانی جامعه محلی واکنش نشان می‌دهد که نسبت منافع به هزینه‌هایش کمتر شده است که البته این هزینه‌ها لزوماً مادی نیست.
این مسئول ادامه می‌دهد: باید اهتمام به این مموضع داشت که گردشگری با جوامع محلی مقاصد گردشگری رشد می‌کند لذا جوامع محلی مهمترین ذی‌نفعان در این حوزه هستندو در صورت درگیر شدن آنها با مسئله گردشگری شاهد توسعه و ارتقای این صنعت خواهیم بود.
«محمد مهدی شرافت» عامل توسعه خوشه گردشگری نیز در تکمیل این سخنان اظهار می‌کند: اگر گردشگری ارتباط مناسبی با جامعه محلی برقرار نکند، توسعه در این بخش عملی نخواهد شد لذا در این رابطه انجام فعالیت های پژوهشی در کمیسیون گردشگری مجلس مصوب شده است .
وی مسئله تامین امنیت به دنبال شیوع کرونا را مصداق رابطه متقابل جامعه محلی و گردشگری ذکر می‌کند و می‌گوید: جامعه محلی مشتاق می‌تواند به توسعه و رونق گردشگری کمک کند.
این مسئول با بیان این که یزد در حوزه مدیریت مقصد به یونسکو متعهد است، می‌گوید: به دنبال ثبت جهانی بافت تاریخی یزد متعهد به زنده و پویاتر کردن این بافت با افزایش ساکنان آن در وهله اول هستیم.
«محسن برزگری» معاون آموزشی دانشگاه علم و هنر نیز در این نشست سخنانی را پیرامون لزوم اقدامات پژوهشی در حوزه گردشگری و کمک به خوشه این کسب و کار ارائه و نسبت به انجام تحقیقات و پژوهش‌های گسترده در این خوشه از سوی دانشگاه علم و هنر یزد اعلام آمادگی کرد.
انتهای پیام
نظرات