دکتر محمد پویا در گفت‌وگو با ایسنا درباره رسالت دانش‌رسانان یا مروجان علم در شرایط شیوع کرونا گفت: مسلما در شرایط بحرانی مانند جهان‌گیری بیماری‌ای همچون کووید-۱۹، رسالت همرسانش دانش یا ترویج علم متفاوت‌تر می‌شود، زیرا با بیماری‌ای روبه‌رو هستیم که کل جامعه درگیر آن است و این انتقال دانش مخصوصا درباره آن بیماری خاص باید برای همه مردم قابل‌فهم و در دسترس باشد، بنابراین در این مورد، هم وظایف دانش‌رسانان و مروجان علم سنگین‌تر می‌شود و هم گستره مخاطبان بیشتر. افرادی که متولی این امر هستند باید بدانند در این شرایط، طیف وسیع‌تری از مردم درگیر می‌شوند.
وی با بیان این که «پروسه انتقال دانش در کشور ما موفق نیست»، اظهار کرد: اگر بخواهیم الگوی کشورهایی که در این زمینه موفق بوده‌اند را بررسی کنیم، می‌بینیم در آن کشورها مسئله انتقال دانش به جامعه، یک موضوع سازمان‌یافته و نظام‌مند است که بسیاری از نهادها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی درگیر آن می‌شوند و بر اساس آن تصمیم‌های یکسان گرفته می‌شود و هدف‌های یکسان مشخص می‌شود. در آن کشورها، افراد معتبر درگیر این فرآیند می‌شوند و مراکز دولتی بر روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند. در حال حاضر در ایران فقط چند مرکز در راستای همرسانش دانش و ترویج علم فعالیت می‌کنند که یا بودجه‌ای ندارند و یا بودجه‌شان بسیار کم است.
لزوم تمایز علم و شبه‌علم در دوران شیوع کرونا
عضو هیئت علمی انستیتو پاستور درباره لزوم تمایز علم و شبه‌علم در دوران شیوع کرونا گفت: شبکه غیررسمی شبه‌علم شیوه‌ای دارد که در این شیوه، پایبندی به صحت داده‌ها وجود ندارد و بر همین اساس ادعاهایی مطرح می‌شود که در معرض آزمایش قرار نمی‌گیرند. این رویکرد دو نتیجه دارد: اول این که می‌شود هر حرفی را زد و دوم این که آن حرف را سریع پخش کرد، زیرا شبه‌علم در فرآیند طولانی روش علمی (یعنی مشاهده، ایجاد سوال، طرح فرضیه و آزمایش و تکرار آزمایش) قرار نمی‌گیرد. بنابراین، ممکن است در یک روز گفته شود فلان دارو یا فلان غذا برای درمان کرونا خوب است و این ادعا به سرعت هم منتشر شود. با وجود شبکه‌های اجتماعی سرعت انتقال این بیانات بیشتر هم شده است. افراد مطالب مختلف را در شبکه‌های اجتماعی برای یکدیگر بازارسال می‌کنند بدون آن که حتی خودشان آن مطالب را بخوانند؛ یعنی حتی در این حد چنین مسئولیتی را برای خود قائل نیستیم که پیش از ارسال مطلبی برای دیگری، آن را بخوانیم.
پویا با تاکید بر این که در مورد توجه قرار گرفتن شبه‌علم مردم مقصر نیستند، گفت: از اواخر قرن ۱۹ تا اوایل قرن بیستم، علم این ادعا را داشت که پاسخ همه سوالات بشر را می‌دهد. مردم بر اساس چنین پیشینه‌ای توقع دارند که علم پاسخ همه پرسش‌ها را بدهد و در این پاسخ‌ها اشتباهی هم وجود نداشته باشد. این وضعیت برای علم مسئولیت کاذبی را ایجاد می‌کند. تصور غالب در جامعه این است که ادعاهای هر فردی که در ردیف دانشمندان برشمرده می‌شود، باید درست باشد که این طور نیست. در حالی که چنین توقعی از افراد غیرعلمی وجود ندارد؛ در نتیجه مردم به آن اندازه که در خصوص مطالب علمی باریک‌بینی دارند، درباره شبه علم باریک‌بین نیستند.
وی افزود: یکی از موضوعاتی که در همرسانش دانش طرح می‌شود، این است که کوتاهی از سوی جامعه علمی بوده نه از جانب مردم، زیرا جامعه علمی در مقطعی هیچ نیازی به توضیح دادن به مردم نمی‌دید. در حال حاضر نیز، شبکه‌های مجازی در اختیار همه گروه‌ها از جمله جامعه علمی است، اما علم به خوبی از آن استفاده نمی‌کند. افراد جامعه علمی باید مطالب درست را به زبان ساده و قابل‌فهم در اختیار مردم قرار دهند.
عضو هیئت علمی انستیتو پاستور در پاسخ به پرسشی درباره ادعاهای یک پزشک متخصص عفونی و طب سنتی درباره طبع ویروس کرونا که از صداوسیما پخش شده بود، گفت: ایشان متخصص بیماری‌های عفونی هستند و در حوزه طب سنتی هم تخصص دارند. با وجود این که من پزشک هستم، اما صلاحیت اظهار نظر در خصوص طب سنتی را ندارم. حوزه‌هایی مثل طب سنتی یا طب جایگزین حوزه‌هایی نیستند که من بتوانم در آن‌ها دخالت کنم، اما مطالبی مطرح شده است که که اثبات آن‌ها محل بحث است. این که گفته شود ویروس کرونا سرد مزاج است منظور چیست؟ احتمالا منظور این است که این ویروس برای بدن سرد مزاج است، زیرا ویروس موجود زنده‌ای نیست که بتواند مزاج داشته باشد.
وی در ادامه گفت: در مصاحبه مذکور گفته شده که مقاله‌هایی برای مجلات مختلف ارسال شده ولی هنوز منتشر نشده است. به نظرم اگر داده‌های درستی در زمینه درمان یا پیشگیری از بیماری‌ای همچون کرونا وجود داشته باشد که از لحاظ آماری معنی‌دار باشند، مجلات معتبر حتما دست‌نوشته‌های مربوطه را منتشر می‌کنند. هرچند، این که بیان شده چاپ مقاله ممکن است سال‌ها به طول انجامد، به نظر درست نمی‌آید؛ چراکه اتفاقا در این مدت مقالات با موضوع کرونا در اولویت انتشار قرار دارند.
پویا ادامه داد: مدتی پیش یک عضو هیئت علمی بازنشسته اعلام کرد که نیش زنبور عسل مانع از ابتلا به کرونا می‌شود. ممکن است این ادعا از سوی برخی افراد مورد تمسخر قرار بگیرد اما در مطالعاتی که در چین انجام شده، دیده شده که زنبورداران به کرونا مبتلا نشده‌اند، اما آیا علت این عدم ابتلا الزاما نیش زنبور بوده است؟ این که زنبورداران دچار کرونا نمی‌شوند ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد، شاید یکی از دلایل آن این باشد که زنبورداران در فضای باز و محیط کوهستانی کار می‌کنند و در آن شرایط کرونا انتقال پیدا نمی‌کند. ممکن است به فرض مثال موادی در گرده گل‌ها یا مواد تشکیل‌دهنده عسل وجود داشته باشد و باعث مبتلا نشدن آن‌ها به کرونا شود. این که به مردم بگوییم با نیش زنبور عسل خود را در برابر کرونا مقاوم کنند، صحیح نیست چرا که نیش زنبور عسل ایجاد شوک آنافیلاکتیک در برخی افراد می‌کند که ممکن است به مرگ بینجامد. اگر یک نفر از کسانی که این مطلب را شنیده اجازه دهد زنبور عسل او را نیش بزند و بعد به خاطر شوک آنافیلاکتیک ناشی از آن بمیرد، چه کسی پاسخگو خواهد بود؟
عضو هیات موسس گروه دانش رسانان با بیان این که «وظیفه ما این است که ادعاهای خود را تنها بر پایه فرضیات بیان نکنیم»، گفت: در علم، برای تبدیل فرضیات به تئوری نیاز به آزمایش‌های متعدد است، اما اکنون می‌بینیم برخی بدون انجام هیچ آزمایشی فرضیات خود را مطرح می‌کنند.
انتهای پیام
نظرات