پیش از تعیین «مناطق زمانی» که به «قاچ‌های ساعتی» نیز معروفند، آشفتگی‌های بسیاری در کارهای مردم، به ویژه در تطبیق برنامه حرکت قطارها پیش می‌آمد. برای آنکه به این آشفتگی پایان داده شود استفاده از مناطق زمانی استاندارد آغاز شد. 

در سال 1263 خورشیدی (1884 میلادی) در شهر واشنگتن ایالات متحده آمریکا، کنفرانسی برای تدوین مناسب‌ترین روش تعیین زمان در نقاط مختلف جهان، تشکیل شد. در این کنفرانس کره زمین را به ۲۴ قاچ تقسیم کردند که هر قاچ ۱۵ درجه طول جغرافیایی را به خود اختصاص می‌دهد. این یک تقسیم‌بندی طبیعی است، زیرا کره زمین با سرعت ۱۵ درجه در ساعت می‌چرخد.

در داخل هر قاچ، ساعت فرقی نمی‌کند و اختلاف میان یک قاچ با قاچ بعدی دقیقاً یک ساعت است.

همچنین وسط دو پایه تلسکوپ رصدخانه سلطنتی گرینویچ در لندن انگلستان، به عنوان مبدأ محاسبه برگزیده شد. سرواژه GMT که امروزه از آن برای نمایش اختلاف زمان ساعت‌ کشورها با ساعت مرجع استفاده می‌شود نیز مخفف سه کلمه Greenwich Mean Time به معنی به وقت گرینویچ است. بدین ترتیب وقتی در گرینویچ ظهر باشد، در منطقه بعدی به سمت شرق، ساعت یک بعد از ظهر است. در منطقه بعدی به سمت غرب، ساعت یازده پیش از ظهر است. یا در شهر نیویورک که به فاصله پنج منطقه در سمت غرب گرینویچ واقع است، ساعت ۷ بامداد است.

بر این مبنا، کشورهای جهان به مرور ساعت‌های رسمی خود را به وجود آوردند. در ایران نیز تعیین ساعت رسمی در سال 1311 خورشیدی و توسط گروهی به ریاست دکتر محمود حسابی، با محاسبه طول و عرض جغرافیایی و مکاتبه با گرینویچ بین‌المللی انجام گرفت. پیش از آن ساعت ایران «غروب‌کوک» بود و هر شهری برای خود ساعتی مجزا داشت.

اگر کشوری از ۳۰ درجه جغرافیایی، طول بیشتری داشته باشد، غالباً دارای چند ساعت استاندارد می‌شود. بر این اساس کشور ایالات متحد آمریکا به ترتیب بر اساس نصف‌النهارهای هفتاد و پنجم، نودم، یکصد و پنجم و یکصد و بیستم به چهار منطقه ساعتی تقسیم شده است. زمان یا ساعت معمول در این مناطق را زمان استاندارد «شرقی»، «مرکزی»، «کوهستانی» و «اقیانوسی» می‌نامند.

افزون بر این، در آن سوی کره زمین از گرینویچ، خط تقسیم‌کننده دیگری به نام «خط بین‌المللی تاریخ» وجود دارد. این خط، تقریباً بر نصف‌النهار یکصد و هشتادم منطبق است. وقتی در گرینویچ ظهر باشد، در خط بین‌المللی تاریخ نیمه شب است. جالب است بدانید که هر کس که از این خط بگذرد، بسته به این‌که به جهت شرق می‌رود یا غرب، یا یک روز عقب یا یک روز جلو می‌افتد.

با این حال باید دانست که تقسیم‌بندی گفته شده در عمل به طور دقیق اجرایی نشده است؛ چراکه تعیین ساعت‌های مرجع و تقسیم‌بندی جهان به محدوده‌های زمانی گوناگون به همان اندازه که به موضوع تنظیم و تعیین وقت مربوط می‌شود به سیاست، دیپلماسی و حتی شورش‌های محلی و منطقه‌ای مربوط بوده ‌است. به همین دلیل تقسیم جهان به محدوده‌های زمانی بر اساس طول جغرافیایی با نظم و ترتیب چندانی صورت نگرفته است.

برای نمونه، روسیه با بیش از ۱۶۰ درجه طول جغرافیایی ۱۰ منطقه زمانی را در بر گرفته ‌است، اما کشورهای پهناوری مانند هند و چین تنها یک ساعت رسمی به وقت پایتخت‌های خود دارند. همچنین کره شمالی نیز در سال 1394 خورشیدی (۲۰۱۵ میلادی) ساعت رسمی خود را که میراث امپراتوری ژاپن بود با انگیزه‌های سیاسی و تاریخی، نیم ساعت عقب کشید.

مناطقی نیز وجود دارند که دانستن ساعت در آنجا کار ساده‌ای نیست. در قطب شمال و قطب جنوب که همه طول‌های جغرافیایی به یکدیگر می‌پیوندند، تعیین ساعت محلی پیچیده‌تر است و بنابراین قطب شمال و جنوب ساعت رسمی ندارند. با این حال در ایستگاه‌های تحقیقات علمی که در محدوده قطب شمال مستقر هستند هر یک از ساعت رسمی کشور متبوع خود پیروی می‌کنند. قطب جنوب نیز فقط یک ایستگاه تحقیقات علمی دارد که متعلق به آمریکاست، اما به دلیل اینکه کارکنان آن از خاک نیوزیلند به آن سفر می‌کنند از وقت محلی نیوزیلند تبعیت می‌کند.

با این وجود آیا می‌دانید اگر پا را از جهان فراتر گذاشته و به فضا بریم باید ساعت خود را بر چه اساسی تنظیم کنیم؟ حداقل فضانوردان ایستگاه فضایی بین‌المللی در این خصوص مشکلی ندارند؛ چراکه آنان ساعت هماهنگ جهانی را مبنا قرار می‌دهند.

اما در کره ماه داستان فرق می‌کند. در واقع ماه ساعت مخصوص به خود را دارد. پس از اولین سفر موفقیت‌آمیز انسان به کره ماه در سال 1348 خورشیدی (۱۹۶۹ میلادی)، کنت ال‌فرانکلین، ستاره‌شناس آمریکایی، یک ساعت مخصوص برای مسافران به کره ماه اختراع کرد. او مقیاس جدیدی برای اندازه‌گیری زمان ابداع کرد که «ماه نو» نام گرفت و معادل ۲۹.۵۳۰ روز در کره زمین است؛ همان زمانی که یک دورِ کامل ماه به دور کره زمین طول می‌کشد.

منبع: برگرفته از مجموعه کتاب‌های «باز هم بمن بگو چرا» اثر آرکدی لئوکوم، ترجمه دکتر سید محمد هاشمی؛ با کمی تغییر و اضافات

انتهای پیام