به گزارش ایسنا، مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در ادامه یادداشت خود در روزنامه شرق نوشت: ۹۰ سال قبل، روز قبل از زلزله اصلی سلماس، ساعت ۱۱ صبح شانزدهم اردیبهشت ۱۳۰۹، زمین‌لرزه‌ای با بزرگی ۵ رخ داد. پیش‌لرزه صبح شانزدهم اردیبهشت به هشت روستا و همچنین دیلمقان آسیب رساند و ۲۵ نفر را کشت. پس از آن دستور تخلیه ساکنان صادر شد و به همین دلیل تلفات زمین‌لرزه اصلی که سحرگاه ۱۷ اردیبهشت رخ داد، به دو هزار نفر محدود شد. این موضوع با هوشمندی استاندار و فرمانداران وقت امکان‌پذیر شد که با همان زلزله با بزرگای ۵ در میانه روز شانزدهم اردیبهشت، دستور تخلیه مردم را صادر کردند. وقتی زمین‌لرزه نیمه‌شب هفدهم اردیبهشت رخ داد، اکثر مردم بیرون از ساختمان‌ها بودند. انتظار می‌رفت در زمین‌لرزه اصلی، اگر پیش‌لرزه‌ای در کار نبود و تصمیم پیشگیرانه اجرا نشده بود، بسیار فراتر از این تعداد کشته می‌شدند. در این زلزله، دیلمقان، کهنه‌شهر و روستاهای اطراف به کـلـی تـخریب شـدنـد. بعـد از زلزلـه، در شمـال غربی ویرانـه‌های دیـلمـقان، شـهری جدیـد به مـهندسی اسدالله خاور با مشورت مهندسان آلمانی احداث شد که از آن روز به بعد به نام شاهپور نامیده شد. این شهر -شاهپور- اولین شهر شطرنجی ایران مدرن بود که بعد از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ مجدد به نام تاریخی سلماس نامیده شد. زمین‌لرزه‌های با بزرگای ۵.۷ بامداد ۴/۱۲/۹۸ و بزرگای ۶ در عصر ساعت ۱۹:۳۰ همان روز در قطور آذربایجان غربی در سوی دیگر مرز ایران و ترکیه در «باش‌قلعه» نیز موجب خرابی فراوان شد. در ۷۰ روز که از رخداد این زمین‌لرزه‌ها می‌گذرد، ۴۷۰ پس‌لرزه با بزرگای ۲ تا ۵ ثبت شده و ۲۴ پس‌لرزه با بزرگای بین ۴ تا ۵ نیز رخ داده و برآورد می‌شود که در صورت وجود شبکه لرزه‌نگاری با تعداد زیاد ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در این ناحیه مرزی، در حدود دو هزار‌و ۷۰۰ پس‌لرزه با بزرگای ۲ یا بیشتر در این ناحیه رخ داده باشد. یکی از آخرین این پس‌لرزه‌ها -تا زمان نوشته‌شدن این یادداشت- در بامداد ۱۳/۲/۹۹ با بزرگای ۲.۵ رخ داد. مسئله مهم آن است که گسل زمین‌لرزه‌ای زلزله بامداد ۴/۱۲/۹۸ قطور با راستای شمال شرق- جنوب غرب و سازوکاری کششی، یک تلاقی با روند گسل با راستای شمال غرب-جنوب شرق در جنوب قطور دارد که موجب زلزله عصر ۴/۱۲/۹۸ با بزرگای ۶ شد. در واقع به نظر میرسد جنبایی گسل در زلزله اول، موجب تحریک گسل متلاقی با آن و حدود ۱۰ ساعت بعد از زلزله بامداد، موجب رخداد زلزله دوم با بزرگای ۶ شده باشد. این همان روندی است که در ادامه به سلماس میرسد و موجب زمین‌لرزه‌های ۱۶ و ۱۷ اردیبهشت ۱۳۰۹ سلماس هم شده است. این تلاقی‌ها از نظر تحریک رخداد زمین‌لرزه‌های اصلی بعدی همواره از نگاه زلزله‌شناسان حائز اهمیت فراوان‌اند. قطعات گسل زمین‌لرزه‌ای سلماس در نزدیکی شهر سلماس و مجاورت روستای ملحم و در محل گورستان مسیحیان آشوری، به صورت یک افتگاه گسله با ارتفاع حدود دو تا چهار متر، هنوز بعد از ۹۰ سال دیده می‌شود. امروزه جمعا در طول حدود ۱۶ کیلومتر می‌توان این گسل زمین‌لرزه‌ای را دنبال کرد و نگارنده در بازدیدهای سال ۱۳۷۳ و ۱۳۹۲ به بررسی میدانی این گسل پرداخته است.
زلزله‌های ۴/۱۲/۹۸ قطور به بیش از سه‌هزارو ۵۰۰ واحد مسکونی در این منطقه آسیب زد و حدود ۲۸ روستا در حوالی قطور از این حادثه آسیب دیدند؛ اما این حادثه هیچ‌گونه خسارت جانی برای ایرانی‌ها به همراه نداشت و فقط افرادی زخمی شدند. در شهر وان ترکیه ۹ نفر کشته شدند. شهرهای ارجیش و وان روی رسوب‌های ضخیم‌لایه و بیشتر نرم ساخته شده‌اند و به همین دلیل است که با تشدید امواج لرزه‌ای، خسارت‌های گسترده‌تری در ترکیه رخ داد. از نظر تاب‌آوری، شهرهای مرزی ایران و ترکیه شبیه هم هستند و در وان ترکیه شهرک‌هایی مثل مسکن مهر در ایران وجود دارد که بعد از زمین‌لرزه اول آبان ۱۳۹۰ وان با بزرگای ۷.۲، از آنها بازدید کردیم. کم‌توسعه‌یافته‌ترین مناطق ترکیه در شرق این کشور و در مرز با ایران قرار دارد؛ در‌صورتی‌که مناطق شمال غربی ایران را نمی‌توان کم‌توسعه‌یافته‌ترین مناطق ایران دانست. ضمنا در چند ماه اخیر نیز زلزله‌هایی نسبتا قوی در این منطقه رخ داد. دو زلزله با بزرگای ۴.۷ در ۲۸ آبان ۹۸ و ۲۷ بهمن ۹۸ در همین پهنه رومرکزی زلزله‌های قطور رخ داده بود. اگر پایش زلزله‌های کوچک در ایران انجام شود، این ناحیه یکی از مهم‌ترین نواحی کشور برای ارزیابی احتمال رخداد زلزله‌های بعدی است؛ البته ا‌ن‌شاءالله زمانی که برای ایجاد شبکه‌های لرزه‌نگاری با تعداد زیاد دستگاه‌های لرزه‌نگاری، برخط‌کردن شبکه‌ها و ارتباط بین‌المللی و برخط علمی با شبکه‌های لرزه‌نگاری ترکیه و سایر کشورهای همسایه، هزینه و انرژی لازم مصرف شود و این‌گونه فعالیت‌ها خارج از اولویت فرض نشود.
انتهای پیام
نظرات