مالچ؛ پوششی است که به منظور تثبیت شن‌های روان استفاده می شود و انسان را با ایجاد شرایط مورد نظر، در رسیدن به اهداف مختلف برای زندگی در مناطق بیابانی یاری می کند. اگرچه استفاده از مالچ نفتی در کشور برای تثبیت شن و ماسه های روان و خاک، سابقه ای ۵۰ ساله دارد، اما اکنون کاربرد آن، به یکی از دغدغه های مهم زیست محیطی تبدیل شده است.

طی چند ماه گذشته نیز مالچ پاشی یکی از مناطق بیابانی اصفهان در بخش شمالی استان، به یکی از دغدغه های فعالان محیط زیست اصفهان تبدیل شده و این روزها شاهد بحث بر سر استفاده از این ماده، در تثبیت تپه‌های شنی روستای حسین‌آباد، از توابع شهرستان آران و بیدگل هستیم، روستایی که میان دو کوه یخاب و کرکس محاط شده و در همسایگی پناهگاه حیات وحش یخاب قرار دارد.

این منطقه، برخلاف مناطق مجاور خود، یعنی پناهگاه حیات وحش یخاب، در محدوده تحت نظارت اداره کل محیط زیست قرار ندارد و بررسی مسائل مربوط به آن، برعهده اداره کل منابع طبیعی استان است و این اداره از بهمن ماه سال ۱۳۹۸ تصمیماتی بر مبنای بودجه تخصیص یافته برای کنترل ریزگردهای منطقه اتخاذ کرد که از ابتدا، مخالفت فعالان محیط زیستی را برانگیخت.

فعالان محیط زیست روستای ابوزیدآباد، به مالچ پاشی اعتراض دارند و معتقدند استفاده از این ماده، می‌تواند اکوسیستم منطقه را با مشکل مواجه کند و به گفته مسیب صدری، وجود پوشش گیاهی خودرو بر روی تپه‌های ابوزیدآباد، تمام توجیهات این طرح را زیر سوال می‌برد.

این فعال محیط زیست به ایسنا، می گوید: در جلسات متعددی که اواخر سال گذشته، میان اداره کل منابع طبیعی، اداره کل محیط زیست و سمن‌های فعال استان و اعضای روستای ابوزیدآباد تشکیل شد، با وجود مخالفت انجمن حامیان محیط زیست ابوزیدآباد، مالچ‌پاشی تپه‌های فعال و بدون پوشش گیاهی قطعی و در نهایت این کار در روزهای نخستین اردیبهشت امسال، با نظارت اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان آغاز شد.

به گفته این فعال محیط زیست، مراقبت از پوشش‌های گیاهی موجود در منطقه از جمله تعهدات اداره کل منابع طبیعی بود که بارها بر آن تاکید داشت، اما بعد از آغاز مالچ‌پاشی، انتشار تصاویر بوته‌های خودروی منطقه مدفون زیر مالچ، موجب نگرانی طرفداران محیط زیست شده است.

به اعتقاد صدری، در حالی که قرق این منطقه، در چند سال اخیر، نتایج خوبی دربرداشت، اساسا نیازی به مالچ‌پاشی نبود، اما برخلاف وعده های داده شده در جلسات بهمن سال گذشته، در پایان روز نخست عملیات، یک تپه با وجود پوشش گیاهی، مالچ‌پاشی و برخی از مرزهای مقرر نیز تا چهار کیلومتر تغییر داده شد.

حرکت تپه‌های ماسه‌ای و دامن زدن بر مهاجرت اهالی روستا

رئیس اداره بیابان زدایی اداره کل منابع طبیعی اصفهان، هدف از اجرای طرح مالچ پاشی در بخش‌هایی از این روستا را کنترل حرکت تپه‌های ماسه‌ای، می‌داند و به ایسنا، می‌گوید: ذرات معلق در هوا بر اثر وزش بادهای شمال به جنوب، روستا، جاده‌های مواصلاتی و زندگی اهالی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و این به مرور مسئله مهاجرت به شهر و خالی شدن روستا را ایجاد می‌کند.

به اعتقاد حسینعلی نریمانی، تغییرات اقلیمی و افزایش سرعت این تغییرات، باعث شده تا زندگی روستاییان که حضورشان در منطقه قدمت بالایی دارد، با مشکلات بهداشتی مواجه شود.

وی، ممانعت از فرسایش بادی تپه‌های شنی که در چند کیلومتری روستای ابوزیدآباد است را امری اجتناب ناپذیر می‌داند و می‌گوید: طرح پیشنهادی منابع طبیعی، ایجاد نهال و قلمه گیاهان سازگار با محیط، بر روی تپه‌های شنی فعال منطقه است؛ تپه شنی فعال، تپه‌هایی هستند که پوشش گیاهی بر روی آنان کم و پراکنده است و شن‌های روان، بر روی سطح این تپه‌های بی‌قید، معضلی هستند که از اواسط اردیبهشت ماه و با بادهای شمال به جنوب، روستا را تحت‌الشعاع قرار می دهد.

وی توضیح می دهد: در طرح مالچ‌پاشی، نهال یا قلمه درختچه‌های سازگار با بیابان نظیر تاق، در ردیف‌های مشخص کاشته شده و یک وعده در ماه آبیاری می شوند و حضور مالچ بر روی درختچه‌ها بعد از کاشت ضروری است، مالچ پاشیده شده، از فرسایش خاک اطراف نهال‌ها ممانعت به عمل می‌آورد، همچنین درختچه‌ها زیر شن‌های پراکنده مدفون نمی‌شوند و مهمتر از همه، سطح روغنی مالچ، مانع تبخیر رطوبت حاصل از بارش‌های بهاری می‌شود.

رئیس اداره بیابان‌زدایی اداره کل منابع طبیعی اصفهان ادامه می دهد: با رشد تدریجی درختچه‌های کاشته شده، شن و ماسه تپه‌های فعال، به صورت نپکا (گلدان های طبیعی) زمین‌گیر و نهایتا تپه‌های غیرفعال جدیدی ایجاد می شود که شن‌های سرگردان را در محیطی مرتع مانند، ماندگار می کند.

احتمال تاثیر استفاده از مشتقات نفتی مالچ بر سلامتی افراد

چندی پیش نیز محمدکوشافر- عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیز در خصوص مالچ‌پاشی، در کانال تلگرامی خود نوشته بود: استفاده از مالچ‌های نفتی، برای حفاظت خاک سال‌ها رایج بود، اما اکنون به دلیل پیامدهای نامناسب زیست محیطیِ مشتقات نفتی و احتمال اثر بر سلامتی انسان‌ها، استفاده از این گونه مواد مورد تردید است.

وی با اشاره به تحقیقات سال‌های اخیر از آشکار شدن آلودگی مشتقات نفتی و پیامدهای دیگر زیست محیطی، می‌افزاید: پراکندگی مالچ‌های ساییده شده توسط باد در محیط، احتمال ورود مواد نفتی به آب‌های زیرزمینی، تبخیر تدریجی مواد نفتی موجود در مالچ، احتمال آلوده‌سازی گیاهان و محصولات کشاورزی و موارد دیگر، وجود دارد و به همین دلیل استفاده از مالچ‌های نفتی با تردید مواجه شده است.

وی با بیان کاربرد بیش از حد مجاز مالچ و تاثیر بر آلودگی آب و خاک از احتمال ابتلا به مشکلات تنفسی در افرادی که اقدام به پاشش این مواد می‌کنند، می گوید: در برخی تحقیقات، گزارش شده که بر اثر مالچ‌پاشی نفتی، عناصر سنگین مانند سرب، نیکل و منگنز، بعضا بیش از مقادیر مجاز در مناطق گزارش شده است، بنابراین، اکنون استفاده از مالچ‌های نفتی، برای حفاظت خاک در برابر فرسایش بادی، با ابهام مواجه است و مواد جایگزین توصیه می‌شود.

مالچ پاشی ۱۰۰ متر مربعی ورودی منطقه ابوزیدآباد با پوشش گیاهی

در این باره نیز رئیس اداره بیابان زدایی اداره کل منابع طبیعی اصفهان با تاکید بر اینکه در بحث بیابان‌زدایی، ابتدا لازم است پیشگیری انجام شود به ایسنا، می گوید: در صورت تخریب، باید به سمت حرکت‌های اصلاحی و در صورت نبود شرایط به سمت اقدامات احیایی و در آخرین مرحله به سمت مالچ پاشی حرکت کرد که در منطقه ابوزید آباد، کار به لزوم مالچ رسید، چراکه ریزگردها، تهدیدی برای روستا و راه‌های مواصلاتی است.

حسینعلی نریمانی با بیان اینکه در تپه‌های ماسه‌ای عمر مفید مالچ حداکثر پنج سال است، می افزاید: در دنیا تاکید می‌شود پیش از مالچ‌پاشی زیر آن نهال‌کاری انجام شود تا در مدتی که مالچ از بین می‌رود نهال ارتفاعی قابل قبول پیدا کرده و با ریشه دوانی باعث تثبیت تپه های ماسه‌ای و جلوگیری از حرکت آنها ‌شود، از سوی دیگر مالچ موجب حفظ رطوبت خاک خواهد شد، بنابراین مالچ‌پاشی بدون ایجاد پوشش گیاهی کاری عبث و بیهوده و هدر دادن بیت‌المال است.

وی در خصوص آلاینده بودن مالچ های نفتی با توجه به مباحث زیست محیطی آن، توضیح می دهد: بالاترین مرجع اعلام کننده مباحث زیست محیطی، سازمان حفاظت از محیط زیست است که بعد از چند ماه بررسی، در نهایت ۱۳ بهمن ۱۳۹۸ موافقت خود را با مالچ نفتی استاندارد و زیست محیطی اعلام کرد.

نریمانی در مورد گلایه فعالان زیست محیطی از پاشیدن مالچ بروی پوشش گیاهی، می گوید: سمن‌های زیست محیطی از ابتدا تاکید داشتند در مناطقی که پوشش جنگل و گیاهی وجود دارد، مالچ پاشی نشود و منابع طبیعی نیز بارها اعلام کرد تپه‌هایی که درخت بر روی آنها روییده، نیاز به مالچ پاشی ندارند، چراکه تثبیت شده‌اند و تنها مناطق بدون پوشش گیاهی مالچ‌پاشی می‌شود، البته تنها در ورودی منطقه ابوزیدآباد، به مساحت ۱۰۰ مترمربع تپه دارای پوشش، مالچ‌پاشی شد.

وی در توجیه این کار، می افزاید: این یک آزمایش بود تا در آینده مشخص شود مالچ پاشی بر روی مناطق دارای پوشش گیاهی، موجب سبزینگی بیشتر خواهد شد.

به گفته ناظر پروژه مالچ‌پاشی ابوزیدآباد، در دو هفته اخیر نزدیک به ۳۰ هکتار از تپه‌های ابوزیدآباد مالچ‌پاشی شده‌ است، درحالیکه مطابق قرارداد، مالچ‌پاشی ۵۰۰ هکتار از اراضی این منطقه در دستور کار قرار دارد و پیش‌بینی مالچ پاشی مساحتی نزدیک به ۳۰۰ هکتار می شود.

ممنوعیت مالچ پاشی تنها در پناهگاه های حیات وحش

وی درباره مجوز محیط زیست برای مالچ‌پاشی، یادآور می شود: مجوز محیط زیست، مبنی بر این است که می‌توانیم از مالچ نفتی استفاده کنیم، همچنین نمونه این مدل مالچ‌پاشی بر روی پوشش گیاهی منطقه سگزی انجام شده است.

نریمانی می گوید: فعالان محیط‌ زیستی معتقدند نباید مالچ‌پاشی انجام شود، چراکه حیات حشرات و گونه‌های جانوری به خطر می افتد، اما باید توجه داشت که هر فعالیت عمرانی دیگر همچون سدسازی و ... با حیات موجودات مغایر است و نمی‌توانیم اجازه دهیم روستایی با بیش از ۲۰۰۰ نفر جمعیت، مزارع فعال و جاده‌ای با تردد دو میلیون نفر در سال، زیر گرد و غبار مدفون و از بین رود.

وی، با استناد به ماده سه و چهار آیین‌نامه گرد و غبار و همچنین قانون هوای پاک، می گوید: در مجلس، تکلیف کشوری برای مالچ‌پاشی داده شده و این تصمیم براساس نظر شخصی انجام نشده و مطابق با مطالعات ملی است، در این مطالعات، معیارهای فنی، اقتصادی، اکولوژیک و اجتماعی در نظر گرفته شده و در نهایت تصمیم اتخاذ شده است. براساس معیار اکولوژیک خط قرمز محیط زیست، در پناهگاه‌های حیات وحش درنظر گرفته شده و مالچ‌پاشی مناطق دیگر منعی ندارد.

مالچ نفتی، مغایر با ملاحظات زیست محیطی است

اما استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی اصفهان در گفت و گو با ایسنا، با توضیح اینکه «تپه‌های شنی فعال خالی از پوشش گیاهی است و جابجایی آنها، خطری برای جاده و روستاها تلقی می‌شوند»، یادآور می شود: از سال ۱۳۴۴ شاهد تلاش برای تثبیت تپه‌های شنی هستیم، اما همواره مالچ راهکار ضروری نبوده و راه‌های بهتری نیز وجود دارد.

احمد جلالیان ادامه می دهد: یکی از روش های تثبیت شن‌های روان، ایجاد پوشش گیاهی مناسب با مناطق است که برای انجام این کار، نیاز به تثبیت موقت منطقه تا رشد پوشش گیاهی است و یکی از راه‌های این تثبیت موقت، ایجاد بادشکن‌های طبیعی، حاصل هرس سرشاخه درختچه‌های منطقه است.

وی با تاکید بر اینکه تثبیت موقت توسط مالچ نفتی، مغایر با ملاحظات زیست محیطی است و باعث از بین رفتن گونه‌های زیستی، حیات‌وحش و ایجاد مشکلات بهداشتی می‌شود، می گوید: اخیرا مالچ در ابعاد وسیع استفاده می‌شود، این ماده شیمیایی، به مرور به مواد آلی تجزیه شده و به راحتی، با باد به سطح شهرها منتقل می شود و مشکلات سلامتی بسیاری برای افراد ایجاد می‌کند.

این استاد خاکشناسی دانشگاه آزاد خوراسگان، راهکار بهتر برای تثبیت موقت را، «استفاده از بوته‌ها و سرشاخه‌ها در ایجاد باد شکن» می داند و تاکید می کند: تپه‌های شنی فعلی هم وجود دارند که اتفاقا پوشش گیاهی پراکنده بر روی آنها وجود دارد و با قرق ۲یا ۳ساله، پوشش این مناطق برگشته و مشکل برطرف خواهد شد.

وی ادامه می دهد: بنابر توضیحات داده شده، لازم است تا قبل از اجرا پروژه مالچ‌پاشی، مطالعات گسترده ای انجام شود و حتی‌المقدور راه حل‌هایی غیر از مالچ‌پاشی در نظر گرفته شود.

جلالیان با اعتقاد بر اینکه مالچ نفتی، به دلیل مشکلات بهداشتی و زیست‌محیطی، از سوی هیچ متخصصی تائید نمی‌شود و باید به دنبال فناوری‌های دوستدار محیط زیست رفت، می گوید: یکی از این فناوری‌ها، مالچ رسی است که البته هنوز به مرحله صنعتی نرسیده و در شرایط کنونی، تولید و بررسی‌های آن زمانبر است، اما در حال حاضر، به نظر می‌رسد اگر قرق منطقه و یا بادشکن‌های طبیعی برای کاشت نهال‌های طبیعی انجام شود، پوشش گیاهی به این مناطق برگشته خواهد شد.

انتهای پیام