کشت مخلوط، به کشت و پرورش همزمـان دو یـا چنـد محصول زراعی بدون در نظرگرفتن آرایش ردیفی مجزا اطـلاق می‌شود. بذرهای گیاهان در این روش می‌توانند به صورت مجزا یا مخلوط کاشته شوند. در این نظام کشت، رشد محـصولات با یکدیگر انجـام و برداشـت نیـز بـه طـور هـمزمـان صـورت می‌گیرد.
کشت مخلوط درهـم بقـولات و غـلات روشـی متداول در کشاورزی سنتی کشورهای در حال توسعه به شـمار می‌آید. افزایش بهره‌وری و استفاده مطلوب از منابع در دسـترس (زمین، کار، زمان، آب و عناصر غذایی)، افزایش کـارایی زمـین، تولید علوفـه بـا کیفیـت، پایـداری عملکـرد و کاهش خسارات آفات و علف‌های هرز از مزایـای کـشت این نوع کشت است. از گیاهان خانواده بقولات که کشت مخلوط آن با علوفه غلات تاثیر بسزایی بر عملکرد سیستم زراعی دارد از خلر (L. Lathyrus sativus) می‌توان نام برد.
خلر یا سنگینک با نام علمی ( L. Lathyrus sativus) گیاهی یک ساله، خزنده و متعلق به خانواده بقولات (لگومینوز) است. خلر سیستم راست ریشه‌ای قوی و توسعه یافته‌ای دارد. گل در این گیاه می‌تواند به رنگ‌های آبی، قرمز، صورتی، سفید یا ترکیبات مختلفی از این رنگ‌ها دیده شود. گل‌های سفید معمولاً در مدیترانه و گل‌های آبی در جنوب شرق آسیا یافت می‌شوند. در هندوستان، نپال، پاکستان، اغلب گل‌ها آبی رنگ و تا حدودی گل‌های قرمز یافت می‌شود. در بنگلادش علاوه بر این موارد می‌توان گیاهانی با گل‌های صورتی نیز مشاهده کرد. در فرانسه خلر با گل‌های سفید و آبی نیز دیده می‌شود.
جنس Lathyrus گسترش زیادی داشته و دارای 160 گونه و 45 زیر گونه است که در 13 بخش جای گرفته‌اند. گونه‌های بخش Lathyrus به صورت یکساله و چند ساله است. از نظر قدمت و تکامل فرم‌های سنگینک تصور بر این است که فرم‌های دارای گل آبی و بذرهای خالدار و کوچک، قدیمی‌تر و ابتدایی‌تر باشند. توسعه فرم‌هایی با برگ‌های بزرگتر، ممکن است در نتیجه گزینش برای تیپ‌های علوفه‌ای صورت گرفته باشد.
دانه خلر به عنوان یکی از اجزاء مهم خانواده بقولات (لگومینوز) در بخش وسیعی از هند و اتیوپی به منظور استفاده در تغذیه انسان مصرف می‌شوند. استفاده از این گیاه خصوصاً پس از اصلاح ژنتیک بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. در میان کشورهای جهان، هندوستان بیشترین سطح زیر کشت این گیاه را به خود اختصاص داده است. دانه خلر معمولاً ارزانتر از دیگر حبوبات است، اما گزارش شده است که مصرف طولانی مدت این دانه موجب بروز نوعی بیماری عصبی بنام لاتیریسم در انسان می‌شود و این بیماری در میان جمعیت‌های فقیر دنیا شیوع بیشتری دارد.
این گیاه در مقایسه با شبدر، یونجه، اسپرس و سایر گیاهان علوفه‌ای ارزش غذایی یکسانی داشته و پروتئین آن‌ها با توجه به مرحله‌ای از رشد که برداشت می‌شوند بین 12 تا 20 درصد متغیر است. به جهت اهمیتی که این گیاهان در میان گیاهان علوفه‌ای از نظر تغذیه دام، کاشت در اراضی کم بازده، مقاومت به سرما، کم آبی و همچنین نقشی که در حاصلخیزی خاک دارند، به صورت چند منظوره مورد استفاده قرار می‌گیرند. از این گیاه فقط یک نوع در ایران برای تهیه دانه و علوفه کشت می‌شود ولی در آمریکا انواع خلر را مخلوط با یولاف برای تهیه علوفه کشت می‌نمایند.
مطالعات نشان داده است، گیاه خلر سازگاری خوبی با شرایط آب و هوایی گرم و خشک دارد و در مناطقی که کشت برخی گیاهان به سختی صورت می‌گیرد، می‌توان این گیاه را به راحتی کشت نمود. گیاه خلر در استان‌های همدان، کرمانشاه، چهارمحال بختاری و همچنین در نواحی شمالی و جنوبی ایران کشت می‌شود. ترکیب شیمیایی دانه خلر در دامنه 26-36 درصد پروتئین خام، 4.5 تا 7.5 فیبر خام 48-52 درصد نشاسته، 2.9 تا 4.6 درصد خاکستر 0.5 تا 0.8 درصد چربی در نمونه هوازی خشک گزارش شده است. دانه خلر از نظر لیزین، کلسیم و ویتامین‌ها نسبت به سایر گیاهان خانواده بقولات غنی‌تر است اما مقدار اسید آمینه‌های گوگردار آن کمتر است که با توجه به سطح پروتئین بالای آن می‌توان از آن به مقدار محدودی در جیره طیور و دام استفاده نمود زیرا که این گیاه دارای مقادیری مواد ضد تغذیه‌ای برای دام و طیور است.
ورود بقولات علوفه‌ای از جمله خلر در چرخه تناوب زراعی، علاوه بر مزایای کنترل فرسایش خاک، تثبیت بیولوژیکی نیتروژن، افزایش مواد آلی و کنترل علف‌های هرز و استفاده از کود سبز حاصل از این گیاه موجب افزایش بهره‌وری محصولات و گیاهان در کشت بعدی می‌شود.
در پژوهشی در ایران آورده شده: «قابلیت جذب آب، روغن و همچنین ظرفیت امولسیون کنندگی ایزوله پروتئین شنبلیله، نخود، خلر و باقلا را باهم مقایسه شده و مشخص شده که این ترکیبات از قابلیت جذب آب و ظرفیت امولسیون کنندگی بالایی برخوردار هستند. بر اساس همین ویژگی است که آرد پودری دانه گیاه خلر در مناطقی از ایران مانند کرمان جهت تهیه نان ترکیبی بکار می‌رود».
از آنجایی که بهبود حاصلخیزی و کنترل فرسایش خاک،کاهش خسارت آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز، تثبیت عملکرد در شرایط نامطلوب، افزایش کارایی استفاده از منابع محیطی و ایجاد تنوع و ثبات در اکوسیستم زراعی از اهداف عمده کشاورزی در سال‌های اخیر است، توجه به گیاهانی که تاثیر به سزایی در بهبود ویژگی‌های سیستم زراعی دارند ضروری به نظر می‌رسد. از آنجایی که سنگینک یکی از این گیاهان بوده که تاکنون به طور گسترده در ایران مورد اصلاح قرار نگرفته است و از طرفی در کشور، توده‌های بومی زیادی از این گیاه وجود دارد که تا به حال بررسی چندانی روی آن‌ها صورت نگرفته مطالعه هر چه بیشتر آن ضرورت دارد.
منابع:
*بیات،ع. (1388). «اثر سطوح مختلف دانه خلر خام و عمل آوری شده به همراه یا بدون آنزیم بر قابلیت هضم، عملکرد رشد، مورفولوژی روده باریک و متابولیت‌های خون جوجه‌های گوشتی».
*سهرابی، م.ا و دیگران. (1396). «ارزیابی تنوع ژنتیکی ژنوتیپ‌های خلر با استفاده از نشانگرهای نیمه تصادفی ISJ». مجله علمی پژوهشی بیوتکنولوژی کشاورزی. شماره 2. صص: 95-83
*حقانی نیا ،م و دیگران. (1397). «ارزیابی عملکرد، کیفیت علوفه و سودمندی کشت مخلوط جو (.Hordeum vulgare L) و خلر (.Lathyrus sativus L) با کاربرد مایکوریزا». نشریه دانش کشاورزی و تولید پایدار. شماره 28.صص: 242-221.
*خردمند،س. (1390). «بررسی اثر تراکم و نسبت‌های کاشت بر عملکرد کمی و کیفی دانه و علوفه در کشت مخلوط جو خلر». پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه بیرجند. صص: 111-1.
*صحاف، ا.س و دیگران. (1397). «اثر استفاده از دانه خلر خام یا اتوکالو شده در جیره مرغ‌های تخم‌گذار بر عملکرد و کیفیت تخم مرغ». فصلنامه علمی پژوهشی تولیدات دامی. شماره 1. صص: 143-131.
*صففا،ز و دیگران. (1395). «بررسی تاثیر افزودن آرد سنگینک ( latirus sativus ) بر ویژگی‌های حسی، فیزیکی و شیمیایی و بیاتی نان بربری». فصلنامه علوم و صنایع غذایی. شماره: 51.صص: 224-213.
انتهای پیام
نظرات