با شیوع کرونا در ایران که از استان قم آغاز شد و به استان دیگر کشیده شد، همه نگاه های پیشگیرانه به سمت داروخانه ها و مراکز بهداشتی و درمانی سوق یافت، مردم برای پیشگیری و حتی درمان این بیماری با نیم نگاهی به علم پزشکی رفتارهایی از خود نشان دادند که به نظر می رسد از نگاه جامعه شناسی باید به بررسی آن پرداخت.

عموما رفتار اجتماعی یا در واقع عکس العمل مردم در مواجهه با رخدادها و بحران ها حداقل در روزهای ابتدایی بحران، رفتارهایی هیجانی است و ما بارها این رفتارها را مشاهده کرده ایم، اما در شیوع کرونا رفتاری هیجانی توام با ترس و استرس فراوان را تجربه کردیم که باید به لحاظ جامعه شناختی مورد واکاوی قرار گیرد.

پدیده اجتماعی در ابتدای امر یک واقعیت اجتماعی است

رییس هیات اندیشه ورز استان مرکزی در این باره به ایسنا گفت: اگر یک بیماری در حد محدود و کنترل شده در بیمارستان و کلینیک باقی بماند پدیده اجتماعی محسوب نمی شود، اما زمانی که شایع شود و سرایت یابد به پدیده اجتماعی تبدیل می شود.

وی افزود: پدیده اجتماعی در ابتدای امر یک واقعیت اجتماعی است که باید آنرا پذیرفت و شکی در آن نداشت.

دکتر مریم یارمحمد توسکی با اشاره به اینکه کرونا یک پدیده اجتماعی است و از منظر جامعه شناختی پزشکی می توان به آن پرداخت، افزود: این واقعیت اجتماعی دارای شکل و کارکرد است و عواطف، احساسات و هیجانات را نیز در بر می گیرد و گروه، نهاد و متولیان به عنوان ساختار درگیر این موضوع می شوند.

وی تصریح کرد: ویروس کرونا به عنوان یک پدیده اجتماعی دو کانال ساختار اجتماعی(مسئولان) و کنشگران اجتماعی(مردم) را دربر می گیرد، ساختار؛ همه نهادها و دستگاه های اجرایی را شامل می شوند که در امر برنامه ریزی، سیاستگذاری، اجرا و تضمین اجرا نقش دارند.

لزوم توجه به تفاوت جوامع در برخورد با پدیده های اجتماعی

توسکی با تاکید بر اینکه مردم را نباید توده‌ای کلی و یکپارچه دید، بیان کرد: در پدیده‌هایی مانند کرونا که اپیدمی و همه گیری را به دنبال دارد باید مردم را با تیپ های شخصیتی، سن، جنس، صنوف، توانایی و پتانسیل‌های مختلف در نظر داشت و در برنامه ریزی نیز باید این تفاوت را دنبال کرد، حتی لازم است که قومیت‌های مختلف را در این رخداد و پدیده اجتماعی در نظر داشت، اگرچه نسخه کلی برای مواجهه با این بیماری وجود دارد، اما در امر اجرا باید تفاوت‌ها را مدنظر داشت تا با تغییر نگرش بتوان برنامه‌ها را اجرایی کرد.

وی با بیان اینکه در شرایط کنونی کشور در حوزه شیوع ویروس کرونا باید به اقشار آسییب دیده جامعه مانند زنان بی سرپرست، معتادان، کودکان کار و زندانیان توجه ویژه داشت، افزود: در مواجهه با این ویروس در ابتدای امر باید انسان را دید و سپس متناسب با همین انسان نسبت به برخورد با پدیده اجتماعی اقدام کرد.

مدیر دفتر اراک انجمن جامعه شناسی ایران اظهار کرد: بخشی از واکنش‌های اجتماعی جامعه به ساختارها و بخشی به کنشگران اجتماعی بستگی دارد، در ابتدای امر باید بررسی کرد که ساختار، مدیران و عوامل اجرایی چه آمادگی در مواجهه با بیماری داشتند و سپس بررسی شود که مردم با توجه به این ساختار چگونه رفتار کردند. در چنین شرایطی تاثیر اصلی بر واکنش های اجتماعی به ساختار باز می گردد. مردم در این چنین اپیدمی‌هایی خود را مستاصل می‌بینند و دچار رفتارهای هیجانی می‌شوند که شاید در شرایط عادی دیده نشود.

وی بیان کرد: مردم یکسری رفتارهای جمعی دارند که ممکن است فاقد منطق باشند، اما ارتباط مردم با ساختار جامعه یک ارتباط دوطرفه است و هرچه این ساختار به مردم نزدیک‌تر باشد، مشارکت و اعتماد اجتماعی بیشتری حاصل می شود و مردم در چنین شرایطی درست تر حرکت می‌کنند.

حتی داستان کرونا هم می تواند به سرمایه اجتماعی ختم شود، اگر ...

توسکی با اشاره به همگرایی جامعه در پدیده‌های اجتماعی مانند کرونا، افزود: مسلما می توان تبعاتی که این پدیده اجتماعی در آینده به دنبال دارد را واکاوی کرد، اما اینکه این پدیده در شرایط کنونی منجر به همبستگی اجتماعی شود مشروط به عواملی است. عموما عامل خارجی باعث همبستگی اعضای یک گروه می شود، اما زمانی این تاثیر مطلوب است که به سرمایه اجتماعی ختم شود.

وی تصریح کرد: برنامه‌ریزی به‌ موقع می‌تواند همبستگی خوب ایجاد کرده و اعتماد اجتماعی به ساختار جامعه را بیشتر باشد و عملکرد ساختارها نقش قوی‌تری در افزایش همبستگی دارد. در این شرایط به هر میزان که کیفیت خدمات‌رسانی و مواجهه با این بحران بیشتر باشد مسلما سرمایه اجتماعی بیشتری حاصل می شود.

توسکی در خصوص حصول بلوغ اجتماعی پس از وقوع یک رخداد و پدیده اجتماعی اظهار کرد: یک رخداد به تنهایی نمی تواند به بلوغ اجتماعی کمک کند چراکه بلوغ جامعه به یک فرآیند وابسته است و با یک بحران و پدیده‌ مانند کرونا به یکباره بلوغ اجتماعی حاصل نمی‌شود بلکه باید به فاکتورهای زمینه‌ای و تاریخی و فرآیندهای اجتماعی شدن و نهادهای مختلف اثرگذار در این مسیر توجه داشت. البته درس‌های مطلوبی که از این پدیده توسط ساختار و کنشگران گرفته می شود می تواند به مهارت افزایی و آمادگی جامعه برای آینده بینجامد و به بلوغ اجتماعی جامعه کمک کند.

هراس اجتماعی محصول ابهام در پدیده های اجتماعی است

وی با بیان اینکه پدیده اجتماعی مانند کرونا رفتارهایی چون هراس اجتماعی، شایعه، سردرگمی و ... را می‌تواند به همراه داشته باشد، اما هراس اجتماعی به خودی خود در جامعه ایجاد نمی‌شود، گفت: در مواقعی که هراس اجتماعی وجود دارد، بازار شایعه نیز داغ می‌شود، شایعه زمانی پخش می‌شود که مسئله مهم و مبهم باشد و وجود این دو فاکتور شایعه را رقم می‌زند. اگر در خصوص پدیده اجتماعی کرونا ابهاماتی مانند اینکه " چطور به وجود آمد؟ چطور کنترل می شود؟ آیا عدالت در مواجهه با آن رعایت می شود و..." وجود داشته باشد، هراس اجتماعی و شایعه افزایش می یابد و حتی ممکن است به شورش اجتماعی نیز بینجامد.

این جامعه شناس با بیان اینکه ابهام و شایعه می تواند زمینه ساز تحرکات و حتی جنبش‌های اجتماعی شود، افزود: اگر بتوان ابهامات را از طریق آگاهی رسانی رفع کرد، قطعا هراس اجتماعی کنترل می‌شود، مردم توده یکسان و واحدی نیستند و هر فردی به شکل خاص به اقناع می‌رسد. باید تیپ‌های شخصیتی مختلف در برنامه‌ریزی‌ها و آگاهی بخشی مورد توجه قرار گیرند، مسلما باید روی این موضوع کار شود که برای کاهش ترس و هراس اقشار مختلف کودکان، سالمندان، کارگران، روستاییان، جوامع شهری، صنوف مختلف و ... چه باید کرد.

ترس های مردم را بشناسیم

وی با تاکید بر اینکه در مواجهه با یک پدیده اجتماعی باید علل ترس‌های مردم را شناخت، ابهامات را مشخص کرد و در اقناع جامعه، لایه‌های مختلف را مدنظر داشت، گفت: قطعا در صورت رفع ابهامات و اقناع جامعه می توان کاهش هراس اجتماعی را رقم زد و به سرمایه اجتماعی چون امید اجتماعی دست یافت. این سرمایه اجتماعی همبستگی مردم با سیستم را افزایش می‌دهد و در واقع این شرایط بحرانی و نامیمون را به فرصت اجتماعی تبدیل می‌کند که اعتماد اجتماعی را افزایش می‌دهد.

بی‌توجهی به این تجارب جهانی مردم را تنها می‌کند/به پشتیبانی جهانی نیاز داریم

توسکی اضافه کرد: برای کاهش هراس اجتماعی غیر از شفاف‌سازی و آگاهی‌بخشی، باید از این پدیده اجتماعی که دیگر نقاط را درگیر کرده است الگوبرداری درست انجام داد. نباید خود را از یک مسئله جهانی و انسانی جدا کنیم بلکه باید تابع سیستم‌های باتجربه بین المللی بود. مقابله، هیچ‌انگاری و بی‌توجهی به این تجارب جهانی مردم را تنها می‌کند و این تنهایی هراس اجتماعی بیشتری در پی دارد، در این شرایط به پشتیبانی جهانی نیاز داریم.

وی با تاکید بر اینکه برای کنترل بحران و کاهش هراس اجتماعی باید ساختار سیاستگذاری در مواجهه با پدیده کرونا واحد و یکپارچه عمل کند، افزود: نمی‌توان این هفته گفت که کارمندان ادارات شیفتی کار کنند یا دور کاری داشته باشند و سپس هفته بعد اعلام شود شرایط عادی است، باید نسبت به موضوع، واحد برخورد کرد، اگر مردم در سردرگمی قرار گیرند، ابهام و هراس اجتماعی شکل می گیرد به همین دلیل باید یک نوع سیاستگزاری دارای ثبات در تصمیم‌گیری‌ها اعمال شود.

تزلزل در تصمیم گیری ها هراس اجتماعی را افزایش می دهد

توسکی گفت: اگرچه ممکن است این پدیده هر لحظه تغییری در رفتار خود بدهد، اما نباید نگرش سیستماتیک و استراتژیک تغییر کند و نباید مدام اطلاعیه‌ها ناقض یکدیگر باشند چراکه این سردرگمی‌ها جامعه را به ترس می‌برد. باید برای هر تصمیمی فکر کرد و سپس اعلام عمومی انجام داد. تزلزل در تصمیم گیری‌ها و سیاستگزاری، موازی کاری‌های احتمالی و تضعیف یک حوزه توسط حوزه دیگر باعث هراس اجتماعی می‌شود به همین دلیل ساخت باید رسمی منطقی و مقبول کار را دنبال کند.

این جامعه شناس تاکید کرد: تزلزل‌ در تصمیم‌گیری هراس جامعه را بالا می‌برد، مردم احساس تنهایی می‌کنند و همین باعث می‌شود که جامعه به تلاش بیفتد و هر کاری از دستش برآمد، انجام دهد، مسلما در این شرایط انواع مشکلات، کمبودها، افزایش آسیب‌ها و... بیشتر می‌شود، پس هرچه ابهامات کاهش یابد و شک‌ها کمتر شود که معمولا ساخت باید جلوی آن را بگیرد، هراس اجتماعی کمتر می‌شود.

انتهای پیام