ایران در سال ۱۳۳۷ (۱۹۵۸)، به عضویت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درآمد و در سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸) پیمان عدم تکثیر سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) را امضاء کرد و دو سال بعد آن را در مجلس شورای ملی به تصویب رساند.

در حاشیه پنجاه و یکمین مجموعه نمایشگاهی تخصصی صنعت هسته‌ای با عنوان "مسیر افتخار" که آخرین دستاوردهای سازمان انرژی اتمی در حوزه‌های مختلف را ارائه کرده بود با برخی از کارشناسان و متخصصان این سازمان به گفت‌وگو نشستیم. گزارش ایسنا از این دستاوردها و غرفه‌های مختلف نمایشگاه صنعت هسته‌ای در دو بخش منتشر شده که بخش دوم آن در ادامه آمده است.

سلامت

از انرژی هسته ای برای تشخیص و درمان بیماری هایی هایی از جمله سرطان استفاده می شود به این صورت که ما  اشعه گاما را داریم که قابلیت نفوذ دارد و از این خاصیت گاما استفاده می‌شود تا کار تشخیص خیلی از امراض و بیماری های داخل بدن که پزشک به آن دسترسی ندارد انجام شود.

به این شکل که مواد رادیواکتیوی که برای بدن مضر نیستند، نیمه عمر کوتاهی دارند و زود از بدن دفع می‌شوند و خطر اشعه ندارند داخل بدن تزریق و مواد رادیواکتیو از طریق گردش خون در تمام پخش می‌شود. به این خاطر که بتوانیم ارگان خاصی را هدف قرار دهیم مواد شیمیایی خاصی به اسم کیت تولید شده که هر کدام از این کیت ها می‌تواند در ارگان خاصی جذب شود. ما می‌توانیم مواد رادیواکتیو را با این کیت‌ها ترکیب و به صورت کمپلکس در بدن تزریق کنیم. کیت از طریق گردش خون می‌تواند ماده رادیو اکتیو را در ارگان موردنظر بنشاند. به عنوان مثال مانند یک تاکسی عمل می‌کند که ماده را تا ارگان موردنظر حمل می‌کند. آنجا به دلیل تجمع پرتو و پرتوزایی، بیمار را زیر دوربین‌های حساس به اشعه گاما قرار داده و از بدن بیمار اسکن گرفته می‌شود و آن ارگان خاص در تصویر مشخص است و پزشک می‌تواند در مانیتور آن ارگان خاص را ببیند و به مشکل شخص پی ببرد. این مشکلات لزوماً سرطان نیست و مشکلات دیگری چون خونریزی‌های داخلی، کارکرد کلیه، اندازه کلیه، مشکلات قلبی، سکته‌های قلبی و ارگان‌های مختلف مانند مغز و... نیز مطرح است.

در حال حاضر در ایران و سازمان انرژی اتمی فرآورده‌های رادیواکتیو تولید و قسمت اعظم آن به کشورهای مختلف صادر می‌شود و در این زمینه پیشرفت های بزرگی حاصل شده است. خوشبختانه در این حوزه همپا با دنیا در حال حرکت هستیم و نه تنها عقب نیستیم بلکه جلوتر هستیم. همچنین قیمت این داروها نسبت به داروهای خارجی مناسب‌تر و پایین‌تر است. (کارشناس سلامت)

لیزر

استفاده از لیزر در بخش تجاری و تحقیقاتی کاربرد دارد. این حوزه بخش های تحقیقاتی خیلی زیادی دارد که هنوز به مرحله تجاری‌سازی نرسیده است. لیزر در بخش های صنعتی و پزشکی کاربردهای زیادی دارد. در بخش صنعتی جوش و برش فلزات، حکاکی بر روی سطح فلز، حکاکی روی سطح فلز و همچنین سخت کاری فلزات با استفاده از لیزر انجام می‌شود که این روزها در کشور مرسوم است و صنایع بسیار زیادی به آن وابسته است. در  فولاد تا پلکسی و چوب و فلز در همه جا از لیزر استفاده می‌شود. 

این کاربردها در بخش‌های پزشکی به چند حوزه تقسیم‌بندی می‌شود، که به طور کلی می‌توان از بخش درمان و تحقیقات یاد کرد و در درون و بیرون بدن کاربرد دارد. در خصوص داخل برای انجام بعضی از اعمال جراحی. روی سطح بدن نیز برخی ضایعات وجود دارد که با استفاده از لیزر از بین برده می شوند. در مورد درون بدن برای مثال درمان سنگ کلیه و حالب یا مثانه -که در هر کدام از این نواحی ممکن است سنگ وجود داشته باشد-.

در این روش درمانی از انواع خاص پرتوهای نوری، برای تعامل با بافت مورد نظر استفاده می‌شود. در اینجا ممکن است سوالی پیش بیاید که چرا از لیزر استفاده می شود؟ سرعت عمل لیزر بسیار بالا، دقت آن بی نهایت بالا، زمان عملکردی بی نهایت پایین و اثربخشی آن برای بیمار فوق‌العاده است. از نور لیزر در پزشکی به عنوان یک چاقوی ظریف جراحی برای برش نواحی موردنظر و همینطور لخته کردن برخی از بافت‌ها استفاده می شود.

موارد مطرح شده کلی است و لیزر برای موارد پزشکی، چشم پزشکی، دندان پزشکی، از بین بردن موهای زائد و... کاربرد بسیار زیادی دارد. کار با لیزر ریزه‌کاری بسیار زیادی دارد و دستگاه های مورد استفاده در این حوزه نیز عملکرد و کارآیی کاملا متفاوتی دارند.

لیزرتراپی: به دو خانواده تراپی توان پایین و تراپی توان بالا تقسیم‌بندی می‌شوند که تراپی توان پایین اصطلاحاً سرد نامیده شده و توان آنها معمولا پایین است و وقتی بر روی سطح بدن مفاصل، ماهیچه ها و نواحی مختلف دردهای موضعی و کمبود فعالیت دارند از اینها برای برهم کنش و تحریک و ایجاد شوک به آن ناحیه استفاده می‌شود. معمولا افرادی که دردهای سطحی دارند و یا افرادی که فعالیت های ورزشی سنگین انجام می دهند در نواحی زانو، ماهیچه ها، کتف، گردن و حتی از تراپی توان بالا برای دیسک گردن و کمر استفاده می‌شود. (کارشناس لیزر)

کشاورزی هسته‌ای

در پژوهشکده کشاورزی از تکنیک هسته‌ای به صورت مستقیم و غیرمستقیم استفاده می شود. در روش مستقیم پس از برداشت محصولات و قرار گرفتن در بسته‌بندی استاندارد پرتودهی می‌شود که این برای هر محصول به فراخور حال آن انجام می‌شود. مثلا برای برنج و لوبیا، یا گندم و پسته هر کدام به میزن مناسب پرتو داده می شود. این کار برای آن است تا آفتی که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود از بین برود. وقتی در این محصول آفت وجود نداشته باشد از بین نمی‌رود و میزان ماندگاری آن بالا رفته و می‌توان آن را به راحتی به کشورهای دیگر صادر کرد. به این ترتیب امکان حفظ محصولات و به نوعی بیمه کردن آن فراهم شده است.

روش غیرمستقیم نیز اینکه شما آفت را به میزان خیلی زیاد پرورش داده و نرها از ماده‌ها جدا شده و نرها از طریق پرتودهی عقیم می‌شوند و بعد در محیط وحشی رهاسازی می شوند. پس از رها کردن در محیط وحشی لقاح صورت گرفته با حشره ماده، حشره ماده را بارور نمی‌کند و به این ترتیب جمعیت آماری آنها پایین آمده و در نسل بعدی و بعدی جمعیت آفت مذکورپایین می آید زیرا همه نرها عقیم هستند و به این ترتیب نسل و جمعیتشان زیاد نمی‌شود.

در روش دیگر از موتاسیون یا جهش ژنی برای اصلاح بذرها استفاده می‌شود. مثلا در مورد پنبه صفات دیررس بودن، عملکرد پایین، محصول دادن مقطعی و... را از آن گرفته و زودرس بودن، مقاومت و پرباری را به آن می‌دهد.

از این تکنیک در زمینه آبزیان نیز استفاده می‌شود و از اصلاح ژن استفاده شده تا تخم تمام ماهی‌ها ماده شود چون جنس ماده زودتر رشد می‌کند و دسترسی سریع‌تری به گوشت آن فراهم می‌شود. در مورد میگو نیز با تولید واکسن میگو از بیماری‌هایی چون لکه سفید میگو جلوگیری شده است.

واکسن دیگری نیز برای گیاهان تولید شده که قارچ‌کُش است و گیاه را در برابر آفت واکسینه می‌کند. همچنین برای مبارزه با آفت در محصولات کشاورزی و یا ایجاد رنگ‌های متنوع در گل‌ها از جهش ژنی و موتاسیون استفاده می‌شود. تاباندن پرتو گاما به بذر واکنش‌های متفاوتی را در بر دارد و با گزینش و تلفیق می توان صفات کاربردی و خوبی به دست آورد. (کارشناس کشاورزی هسته ای)

کاربرد پرتوها

پرتوهای مورد استفاده از اشعه گاما و کبالت ۶۰ ساطع می‌شود. در طبیعت کبال ۵۹ وجود دارد، و هنگامی که کبالت ۵۹ در رآکتور و در یک میدان نوترونی قرار می‌گیرد هسته ناپایدار و به کبالت ۶۰ تبدیل می‌شود و برای رسیدن به پایداری از خودش گاما ساطع می‌کند. این گاما به قرص و میله های کبالت ۶۰ تبدیل می شود و استفاده از آن برای پرتودهی اقلامی چون انواع ادویه‌جات، سبزیجات خشک، غذاهای آماده و گیاه‌داروها به منظور پاستوریزه سرد اینها استفاده می شود. یعنی انواع قارچ‌ها، میکروب ها، انگل‌ها و باکتری‌های موجود در این مواد با استفاده از پرتو گاما -بدون آسیب رساندن به ساختار آنها- از بین می‌رود.

انواع لوازم و تجهیزات پزشکی، آرایشی-بهداشتی و کلا مواد مورد استفاده در صنایع بسته‌بندی دارویی-کشاورزی و غذایی در فرآیند تولید آلوده می‌شوند که با استفاده از اشعه گاما استریلیزاسیون و سِتَروَن سازی شده و کل بار میکروبی آنها از بین می‌رود.

به دلیل نفوذ بالای گاما، این فرآیند به همین شکل بسته‌بندی نهایی محصولات انجام می‌شود. در حال حاضر یکی از سریع‌ترین، بهترین و مطمئن‌ترین روش‌های پرتودهی اقلام مختلف اشعه گاما است. در کشور ما سامانه‌های مختلفی در تهران، بُناب، یزد و... برای این کار وجود دارد و در دنیا اقبال عمومی به سمت استفاده از پرتودهی گاما است.

پرتودهی در بحث خشکبار باعث افزایش طول عمر و ماندگاری می‌شود. در مجموع محصولات کشاورزی که قابلیت جوانه‌زدگی دارند از طریق پرتو گاما قابلیت جوانه‌زدگی آنها از بین رفته و گندزدایی و آفت‌زدایی شده و انبارمانی آنها زیاد می‌شود. برای نمونه در مورد سیب‌زمینی، سیر، پیاز، نخود و لوبیا و عدس با پرتودهی دیگر جوانه نمی‌زنند و ضمن ماندگاری،گندزدایی نیز می‌شوند. در مورد گیاهانی چون زعفران تقویت رنگدانه ها و گندزدایی و همچنین طول افزایش طول عمر را داریم و حتی در دوزهای مشخصی که تست شده عطر و بوی آن نیز بیشتر شده است.

در خصوص محصولات صادراتی چون نان اگر چند روز بیشتر بماند کپک می‌زند و در صورت اضافه کردن مواد نگهدارنده به هر کشوری برود برمی‌گردد اما در پرتودهی تا چندین هفته هیچ اتفاقی برای محصول نمی‌افتد. همچنین عوارض این پرتوها نیز کنترل شونده است، در واقع برای هر محصول بنا بر ساختار استاندارد خاصی وجود دارد.

اشعه گاما به علت نفوذ و انرژی بالا کاربردهای خیلی زیادی دارد، و حتی می‌تواند باعث ماندگاری آثار باستانی شود. مثلا در مورد کتب و نسخ خطی و انواع آثاری که میکروب‌های هوازی و عوامل تخریبی بر روی آنها تاثیر می‌گذارد پرتو بدون اینکه بر روی این مواد اثر سوئی داشته باشد باعث از بین رفتن میکروب‌ها و ماندگاری اثر می‌شود. در تصفیه آب، صنایع فاضلاب، پزشکی، موتاسیون و جهش ژنی و کشاورزی، اصلاح ژنتیکی، صنایع هوایی، گاز، نفت، و صنایع خیلی حساس از اشعه گاما برای رادیوگرافی استفاده می‌شود؛ یعنی کوچکترین درزها و نشتی‌های در حد چند نانو با استفاده از پرتوهای گاما پیدا می‌شود. 

مرکز نظام ایمنی هسته‌ای

همه واحدهای زنجیره هسته ای، به علاوه فعالیت‌های پرتویی خارج از چرخه هسته‌ای مثل رادیولوژی‌ها رادیوگرافی‌ها، مراکزی که به هر عنوان در کار خود از اشعه استفاده می‌کنند و حتی لیزر درمانی ها باید از مرکز نظام ایمنی هسته ای مجوز دریافت کنند.

این مرکز یک سری پروتکل ها و استانداردهای بین المللی دارد که از طریق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ما ابلاغ شده و یک سری استانداردها و پروتکل‌های داخلی که بنا بر شرایط کشور بومی‌سازی و نوشته شده و تمام اینها برای حفاظت از محیط زیست، افراد پرتوکاری که در این حوزه کار می‌کنند و مردم جامعه است.

نظارت کامل بر روی رآکتور، حفظ شرایط پایدار محیط پیرامون رآکتور، در تمام بوشهر دستگاه هایی وجود دارد که وضعیت به صورت آنلاین رصد می‌شود و در مراکز تمام استان ها نیز حداقل یک دستگاه آنلاین و ۲۴ ساعته برای رصد پرتویابی وجود دارد که در استان هایی با وسعت بیشتر و یا فعالیت های هسته ای این تعداد بیشتر است. علاوه بر برنامه های پیشگیرانه، برنامه‌هایی برای بعد از سوانح هسته‌ای پیش بینی شده است و دستورالعمل هایی برای کنترل اوضاع و کاهش آسیب ها در زمان وقوع حادثه احتمالی تدوین شده است. (کارشناس مرکز نظام ایمنی هسته ای)

بخش اول گزارش را در اینجا بخوانید...

تصاویر نمایشگاه تخصصی صنعت هسته‌ای (۱) 

تصاویر نمایشگاه تخصصی صنعت هسته‌ای (۲)

انتهای پیام