به گزارش ایسنا، روزنامه شهروند نوشت: آسمان تهران چند پرنده دارد؟ کیست که بداند. فقط همه می‌دانند که در سال‌های گذشته که آلودگی هوا نفسی برای آدم‌ها هم نمی‌گذاشت، کلاغ‌ها از آسمان تهران کم شده بودند؛ تازگی‌ها اما بعد از حذف مگس‌های سفید و آمدن پروانه‌ها، چشم تهران به انواع پرنده‌ها روشن شده است. با اینکه همهمه پایتخت کمتر می‌گذارد صدای پرنده‌ای به گوش برسد اما باران و کیفیت خوب هوا، آنها را به آسمان برگردانده. آمارها که این طور می‌گوید؛ تا سال ٩٤ اگر ١٧٧ گونه پرنده در تهران شناسایی شده بود، حالا شمار گونه‌های شناسایی‌شده به ٢٣٠ تا ٢٥٠ نوع می‌رسد. پرنده‌شناسان اگر این افزایش تنوع را به افزایش توجه به پرنده‌ها ربط می‌دهند اما انکار هم نمی‌کنند که آب، غذا و امنیت، پرنده‌ها را به تهران کشانده و کاهش آلودگی هوا آنها را در این شهر بزرگ ماندگار کرده است.
پرندگان تهران چند دسته‌اند؛ پرندگان بومی که در تمام فصول تهران را ترک نمی‌کنند، مثل کلاغ‌ها، قمری‌ها و گنجشک‌ها و پرندگان مهاجر که تهران بر سر راه‌شان، جای خوبی برای یک اقامت کوتاه است؛ مثل کاکایی‌ها که مهاجران زمستانی‌اند و چلچله‌ها، بادخورک‌ها و پرستوها که مهاجران تابستان‌اند و از بین رفتن زیستگاه‌ها، خشکسالی و انواع آلودگی‌ها (نوری، هوا و صوتی) جمعیت این گروه‌ها را تهدید می‌کند.
تعداد پرنده‌ها زیاد شده چون به پرنده‌ها توجه می‌شود
چهار سال پیش از این، رئیس وقت اداره حفاظت محیط‌زیست تهران از شناسایی ۱۷۷ گونه پرنده در پایتخت خبر داده و گفته بود که بیشترین تعداد پرندگان موجود در شهر مربوط به خانواده گنجشک‌هاست و کلاغ و قمری‌ها در رتبه‌های بعدی قرار دارند. یک سال بعد از این گروه پرنده‌شناسی و پرنده‌نگری «طرلان» تعداد گونه‌های تهران را ٢١٠ نوع شمردند و حالا آمار از این هم فراتر رفته است.
ایمان ابراهیمی، مدیر عامل مؤسسه پرنده‌شناسان آوای بوم می‌گوید تنوع گونه‌ها در بسیاری از شهرها رو به افزایش است، اما مهم‌ترین دلیل این اتفاق را این طور عنوان می‌کند: «یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش بررسی‌هاست. سال ٨٠ در تهران تنها دو نفر روی پرنده‌ها مطالعه می‌کردند، در حالی که الان گروه‌های مختلفی پیگیر وضع پرنده‌ها هستند و با توجه به افزایش بررسی‌ها، تعداد گونه‌های مشاهده‌شده هم بیشتر شده است.»
به گفته او بررسی جمعیت پرندگان در تهران بسیار کار سختی است و به پژوهشی سیستماتیک و در مدتی طولانی نیاز است؛ کاری که در هیچ‌یک از شهرها تاکنون انجام نشده است: «نمی‌توانیم با اطمینان بگوییم جمعیت پرندگان تهران کم شده یا زیاد.»
ابراهیمی می‌گوید: «در تهران در حال حاضر بیش از ٢٣٠ گونه پرنده شناسایی شده است.»
گروه پرنده‌نگری طرلان البته پیش از این شمار گونه‌ها را تا ٢٥٠ نوع هم تشخیص داده است. ابراهیمی معتقد است شمار گونه‌های تهران به این دلیل قابل ملاحظه است که شمار پرنده‌های کشور در حال حاضر به ٥٥١ گونه می‌رسد.
مدیر عامل مؤسسه پرنده‌شناسان آوای بوم از پرنده‌ای به نام دارکوب قهوه‌ای یاد می‌کند که از تمام سال فقط حدود سه هفته در تهران است و همین‌طور از چرخ ریسک بزرگ که همیشه در تهران ماندگار است. به گفته او از آماری که درباره پرنده‌های تهران داده شده، حدود ٤٠ تا ٦٠ گونه بومی تهرانند.
او درباره دلایل این تنوع گونه‌ای چنین توضیحی می‌دهد: «یکی از دلایل مهم تنوع این است که تهران در مرکز کشور قرار گرفته و یکی از محل‌های عبور پرنده‌های مهاجر است؛ پرنده‌هایی مثل گنجشک، سار و پرندگان شکاری. عامل دیگر وجود منابع بالای غذا و آب است. غذا در تهران به وفور پیدا می‌شود و همین می‌تواند عامل جذب پرنده‌ها باشد. عامل بسیار مؤثر دیگر که تعداد گونه‌های مشاهده‌شده در تهران را بالا برده، افزایش علاقه به پرنده‌نگری در شهر تهران است. ما هر سال ١٠٠ تا ٢٠٠ پرنده‌نگر جدید در تهران می‌بینیم. پرنده‌نگری دیگر یک تفریح حاشیه‌ای نیست. ما آدم‌های زیادی را می‌بینیم که هر روز دوربین به دست در تهران به دنبال پیدا کردن پرنده‌ها هستند.»
آلودگی هوا به تعداد پرندگان ربط دارد؟
کیفیت هوای تهران بهتر شده؛ مقایسه تعداد روزهای سالم و ناسالم سال گذشته و امسال که این‌طور نشان می‌دهد. درحالی‌که در سال ١٣٩٧ تا ٢٢ خرداد، تهران هشت روز پاک، ٦٣ روز سالم و ١٣ روز ناسالم برای گروه حساس داشت، در مدت مشابه امسال ٢٥ روز پاک، ٥٤ روز سالم و پنج روز ناسالم برای گروه‌های حساس را از سر گذرانده‌ایم. افزایش کیفیت هوا را با اطمینان می‌توان به بارندگی‌های زمستان گذشته و بهار ربط داد، اما این ماجرا چقدر می‌تواند به ماندگاری پرندگان در تهران کمک کند؟
١٠سال پیش از این جمشید منصوری، پرنده‌شناس از کاهش فوق‌العاده گونه‌های پرنده در تهران پرده برداشته و گفته بود که تنها ٦١ گونه در این شهر به ثبت رسیده است. او بیشترین جمعیت پرندگان شهر تهران را متعلق به کلاغ‌ها و زاغ‌ها دانسته بود که به دلیل تحمل و مقاومت بالا در برابر آلودگی هوا مانده‌اند و از سوی دیگر به تخریب باغ‌ها و مزارع قدیمی شهر و مهم‌تر از همه آلودگی هوای تهران اشاره کرده بود و فرار قمری‌ها، توکاها، بلبل‌ها و دیگر پرندگان نایاب در تهران. همان زمان گروه پرنده‌شناسی «طرلان» از افزایش گونه‌های پرنده تا رقم بالاتر از ١٤٠ گونه در تهران خبر داده بود، اما حالا که دست‌کم نسبت به دو تا سه‌سال گذشته کیفیت هوا به مراتب بهتر شده است، این وضع چقدر می‌تواند باعث مهاجرت پرندگان به تهران شود؟
مدیر عامل مؤسسه پرنده‌شناسان آوای بوم معتقد است آلودگی هوا تنها یکی از چندین متغیر مؤثر بر پرنده‌هاست: «آلودگی هوا اگرچه می‌تواند بر زیست پرنده‌ها مؤثر باشد اما تأثیر آن لزوماً در اولویت نیست. به‌طور مثال در دوره‌های خشکسالی که دشت‌های اطراف تهران ذخایر آبی در خود ندارند و چشمه‌ها و رودخانه‌ها خشک شده، در شهرها همیشه منابع آب برای پرنده‌ها هست. این متغیر نسبت به آلودگی برای پرنده‌ها اثرگذارتر است. در عین حال ترکیبی که متغیرهای دیگر می‌سازند، مثل وجود منابع غذایی و امنیت این تأثیر را بیشتر می‌کند. با اطمینان می‌توان گفت که وسط شهر تهران، جایی مثل میدان انقلاب کسی پرنده نمی‌کشد اما در حاشیه شهر ممکن است. در واقع فاکتورهای مؤثر بر ماندگاری پرندگان بسیار زیادند و آلودگی هوا تنها یکی از متغیرهاست. بررسی اینکه دقیقاً آلودگی هوا چقدر بر جمعیت آنها تأثیر می‌گذارد، اصلاً آسان نیست.»
او البته با بیان این موارد به پژوهش‌های دیگری در دنیا اشاره می‌کند که آلودگی هوا را عامل مؤثری در جمعیت پرندگان می‌داند، اما پیش از آن عوامل دیگری را مهم می‌داند.
این نشان‌دهنده سلامت اقلیم است
از نگاه امیر فرح‌نسب، متخصص محیط‌زیست و تنوع زیستی، افزایش تنوع پرنده‌ها نشان‌دهنده سلامت اقلیم است. او به «شهروند» می‌گوید: «در بحبوحه تغییرات اقلیمی هستیم. این تغییرات همیشه اکوسیستم‌ها را دچار تغییر می‌کنند و در ذهن ما سوال بزرگی پدید می‌آورد که «واقعاً چه اتفاقی در حال رخ دادن است؟» همین‌طور که سیلاب عظیمی را پشت سر گذاشتیم، در پس این سیلاب هم مطمئناً یک خشکسالی یا پدیده طبیعی دیگری خواهیم داشت که باز هم یک علامت سوال بزرگ برایمان به وجود خواهد آورد. همین‌طور که تغییرات اقلیمی آن‌قدر ملموس است که تعداد روزهای زمستان را بسیار محدود کرده و تعداد روزهای گرم را بیشتر، مطمئناً روی تغییرات بودن یا نبودن گونه‌ها هم تأثیر می‌گذارد.»
او ادامه می‌دهد: «وقتی رودخانه زاینده‌رود پرآب می‌شود و می‌توان حضور پرندگان را مشاهده کرد، یعنی سلامت در این اکوسیستم مشاهده شده است. وقتی که سلامت در اکوسیستم باشد، می‌توان گونه‌های جانوری را به‌عنوان شاخص قرار داد و اعلام کرد که گونه‌های جانوری و گیاهان و تنوع‌شان شاخص سلامت در اکوسیستم‌هاست.»
به گفته این متخصص بودن یا نبودن گونه‌های گیاهی و جانوری سلامت یا ناسلامت بودن یک اکوسیستم را هشدار می‌دهد و به همین ترتیب وجود پروانه‌های متنوع و رنگین در سطح کلانشهر اصفهان، تهران و شیراز نشان‌دهنده سلامت در اکوسیستم است.
فرح‌نسب پیش‌بینی می‌کند که امسال پرگرده افشان‌ترین سال در کشور ایران و بسیاری از شهرها خواهد بود: «در مراتع اصفهان بعد از ٢٠سال گونه‌های گیاهی سر از خاک برآورده‌اند؛ گونه‌هایی که حضور آنها در ٢٠سال گذشته در چک‌لیست‌ها ثبت نشده نبود. تنوع حضور پرندگان هم به همین ترتیب است. مطمئناً حضور پرندگان و افزایش تنوع آنها در تهران به واسطه سلامت در بخش‌هایی از اقلیم است.»
او با اطمینان آلودگی هوا را در افزایش پرندگان مؤثر می‌داند و می‌گوید: «در یک بازه زمانی پرواز چلچله‌ها، پرستوها، میناها و سارها را بر فراز آسمان تهران مشاهده می‌کردیم، هنوز هم در بخش‌هایی مشاهده می‌شود؛ نواحی شمالی تهران. اما مطمئناً نبود این گونه‌ها پارامتر آلودگی هوا را نشان می‌داد.»
شمردن پرنده‌ها در اولویت نیست
کسی از پرندگان تهران آماری ندارد. دست‌کم اداره محیط‌زیست تهران از پرنده‌ها بی‌خبر است و اطلاعاتی هم اگر دارد از گروه‌های پرنده‌نگری گرفته است. محمد کرمی، رئیس اداره نظارت بر حیات‌وحش استان تهران به «شهروند» می‌گوید در مورد پرنده‌های داخلی شهر تهران آماری وجود ندارد، چون تنوع گونه‌ای بالای پرنده‌ها در تهران کار را سخت کرده و مطالعه خاصی روی آنها انجام نشده و از اساس جزو اولویت‌ها نیست: «اولویت ما بیشتر چهارپایان است؛ گونه‌های شاخصی مثل قوچ، میش و آهو که شمارش آنها هم راحت‌تر است. پرنده را باید با روش‌های مختلف بررسی کرد و برنامه طولانی مدتی لازم است تا با یک تیم کارشناسی قوی به نتیجه برسد.»
او اما خبر می‌دهد که شرایط محیطی زیستی امسال با توجه به بارندگی خیلی خوب و به دنبال آن پوشش گیاهی مناسب (درختی و مرتعی و دانه‌هایی که پرندگان از آنها استفاده می‌کنند) بر حضور پرندگان تأثیر گذاشته است: «پرندگان می‌توانند در جای مناسب و امن تخم‌گذاری کنند، پناهگاه داشته باشند و فضایی برای جوجه‌ها تا آنها هم تغذیه و بالغ شوند. شرایط امسال خیلی خوب بوده است. به تبع مهیا شدن پوشش گیاهی و رطوبت مناسب، تخم حشرات باز شده که بیشترشان غذای بعضی پرنده‌های حشره‌خوار است، این تغذیه کمک می‌کند شرایط مناسب برای زیست پرندگان فراهم شود.»
کرمی غذا، امنیت و آب را از عواملی می‌داند که شرایط را برای ماندگاری، زیست و جفت‌گیری مناسب می‌کند. هر کدام از این سه در شرایط مناسب باشد، گونه به راحتی می‌تواند در تهران ماندگار شود. به گفته او در سال‌های گذشته به دلیل خشکسالی شرایط زیست برای پرندگان و گونه‌های دیگر سخت بود؛ در نبود پوشش گیاهی کافی امنیت‌شان به خطر می‌افتاد و غذا و منبع آبی برای‌شان مهیا نبود. اما امسال در مقایسه با چند سال گذشته شرایط برای پرندگان ایده‌آل بوده است.
انتهای پیام
نظرات