به گزارش ایسنا، در این نشست تخصصی که با همکاری استانداری ایلام، دانشگاه ایلام، دانشگاه علوم پزشکی ایلام، واحد استانی شبکه ملی جامعه و دانشگاه و دفتر دانشگاهی انجمن جامعه‌شناسی ایران در دانشگاه ایلام برگزار شد، دکتر«کورش سایه‌میری» معاون پژوهشی دانشکده پزشکی و مدیرگروه آمار زیستی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، دکتر «امیدعلی باپیری» پژوهشگر و مدرس دانشگاه فرهنگیان ایلام، «دکتر فتح‌الله محمدیان» معاون پژوهشی مرکز تحقیقات آسیب‌های روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی ایلام و دکتر «علی ایار» عضو انجمن جامعه‌شناسی و استاد مدعو گروه علوم اجتماعی دانشگاه ایلام آخرین یافته‌های پژوهشی خود را ارائه کردند.

نگرانی عمومی از خودکشی در ایلام

«علی ایار»، پژوهشگر مسایل اجتماعی و مدرس مدعو گروه علوم اجتماعی دانشگاه ایلام، در این نشست اظهار کرد: خودکشی یکی از آسیب‌های اجتماعی است که سلامت امنیت اجتماعی جامعه را  تهدید می‌کند. آمار و شواهد نشان می‌دهد که پس از جنگ و در سه دهه اخیر اقدام به خودکشی در استان ایلام  تا به امروز دارای سیر صعودی بوده است و در رتبه‌های اول  در کنار استان‌های کرمانشاه و لرستان قرار داریم  به‌عبارتی امروز خودکشی فراتر از یک دغدغه و دل‌مشغولی شخصی به‌عنوان یک مسأله اجتماعی مطرح است، منظور این است که خودکشی ایجاد نگرانی عمومی کرده است و مردم معتقدند  که برای پیشگیری از آن باید اقدامات عملیاتی انجام داد و این وضعیت با تعریف مسأله اجتماعی در جامعه‌شناسی تطابق دارد.

وی ادامه داد: در جامعه‌شناسی تحلیل مسایل اجتماعی از منظر شخصی و سرزنش کردن قربانی - فرد خودکش - یک خطا محسوب می‌شود، در تحلیل جامعه شناختی تمرکز بر شرایط و مختصات اجتماعی در تبیین پدیده‌های اجتماعی از جمله خودکشی است. یعنی باید دید که کدام شرایط اجتماعی میل به اقدام به خودکشی را در افراد به وجود می‌آورند؟

اجتماعی بودن خودکشی اثبات شده است

این پژوهشگر مسائل اجتماعی با طرح این پرسش که چگونه  جامعه‌شناسان و صاحب‌نظران موضوع خودکشی را با مختصات و ویژگی‌های اجتماعی  ارتباط می‌دهند؟ گفت: نخستین کار دقیق و منظم در این خصوص امیل دورکهایم انجام داد،  وی در کتاب خودکشی به صراحت پس از تعریف مشخص از خودکشی به رد علل اقلیمی، وراثتی، روانی و... خودکشی پرداخت و با پذیرش قاعده همسانی علت و معلول، با اثبات  اجتماعی بودن پدیده خودکشی به‌دنبال یافتن علت‌های اجتماعی برای تبیین خودکشی  بود وی خودکشی را بیشتر با مفهوم همبستگی اجتماعی تبیین و تحلیل کرد.  جامعه‌شناس بعد هم مثل هالبواکس، ژیرارد و.. با پذیرش منطق کلی دورکیم مسأله خودکشی را در ارتباط با مختصات و ویژگی‌های جامعه‌شناسی تبیین کردند.

باید برای تبیین خودکشی در استان ایلام بر شرایط اجتماعی - اقتصادی  تمرکز کرد

ایار افزود: با بررسی گزاره‌های نظری این جامعه‌شناسان باید پذیرفت که برای تبیین خودکشی در استان ایلام باید بر شرایط اجتماعی - اقتصادی  تمرکز کرد و  پرسید مختصات وضعیت اجتماعی استان ما چیست؟  مناطق پرخطر خودکشی در کشور دارای چه مختصاتی هستند؟ پاسخ به چرایی خودکشی باید در شرایط اجتماعی جستجو کرد نه در ذهن و ضمیر افراد خودکش؟ در بحث امروز من می‌کوشم که یافته‌های دو کار پژوهشی و میدانی در استان ایلام به خدمت شما ارائه کنم نخستین مورد پژوهشی است که در سال 1391 به همت دفتر تحقیقات کاربردی ناجا با عنوان  بررسی رابطه امنیت اجتماعی و خودکشی انجام شد و دومی  مطالعه‌ای  کیفی که در سال 1396 با عنوان مطالعه کیفی خودکشی با حمایت دفتر اداره‌کل امور اجتماعی استانداری ایلام انجام داده‌ام. چون مفهوم کلیدی امنیت اجتماعی  است باید از آن یک تعریف ارائه دهیم.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: اما امنیت اجتماعی به چه معناست؟ عبارت «سوسیال سکیوریتی»(social security) به نظر می‌رسد با امنیت اجتماعی مترادف باشد، به عبارت دیگر، مراد از امنیت اجتماعی این است  که هر فرد ی در محل زندگی خود و اجتماع، احساس آرامش و آسایش کند و با اطمینان خاطر و به دور از هرگونه نگرانی به  زندگی خود مشغول باشد. البته امنیت اجتماعی دارای دو بعد است یکی ذهنی که منظور برداشت مردم است حتی اگر با واقعیت هم منطبق نباشد چون مردم متأثر از این برداشت عمل می کند. دیگری بعد عینی امنیت اجتماعی که با نرخ آسیب های اجتماعی و جرائم اندازه‌گیری می‌شود. که در بحث حاضر ما بیشتر بر بعد ذهنی امنیت اجتماعی  تمرکز کرده‌ایم. و امنیت اجتماعی متفاوت از امنیت نظامی است منظور از امنیت اجتماعی در ابعاد امنیت شغلی، مالی، فرهنگی،  اخلاقی است.

این پژوهشگر مسائل اجتماعی ادامه داد: یافته‌های کمی و کیفی بنده با هم هم‌سو و موید همدیگرند و یافته‌های بخش کمی موید این امرند که وضعیت امنیت اجتماعی  خصوصاً در ابعاد امنیت اقتصادی چندان مطلوب نیست، مردم در سال 91 شدیداً احساس ناامنی اقتصادی خود را اظهار داشته و متأسفانه در سال 96 و97 نیز یافته‌های کیفی نشان می‌دهند که این احساس ناامنی عمیق‌تر شده است. از جانب دیگر یافته‌های مطالعه کیفی نشان می‌دهند که مردم در بعد سخت‌افزاری و نرم‌افزاری احساس ناامنی می‌کنند.

مگر می‌شود سیاست‌های کلان و تصمیم‌گیری‌های غلط و فسادهای بزرگ مردم را اذیت نکند

ایار تصریح کرد: منظورم از بعد سخت‌افزاری اشاره افراد خودکش و جامعه مورد مطالعه به دو مولفه فقر و نابرابری است و در بعد نرم‌افزاری اشاره به تحول ارزش‌های اجتماعی اهمیت یافتن پول در زندگی، کم‌رنگ شدن ارزش‌های برادری و انسانی، فساد و پارتی بازی است، جامعه و افراد خودکش در همه مصاحبه‌ها به صراحت به مقوله‌های فقر، بیکاری اشاره می‌کنند.

وی گفت: در متن یکی از مصاحبه‌ها با اجتماع محلی عین این عبارت وجود دارد«.. فاصله طبقاتی ما را کشت، نابودمان کرد...». این یافته با یافته‌های پیمایش‌های ملی در مورد سنجش نگرش ایرانیان همسو است. دوستان این شرایط را ساده تصور نکنید، مگر می‌شود سیاست‌های کلان و تصمیم‌گیری‌های غلط و فسادهای بزرگ  مردم را اذیت نکند، مگر می‌شود بیکاری و فقر ارتباطی با خودکشی و سایر آسیب‌های اجتماعی نداشته باشد؟

ارتباط اجتماعی مردم در حداقل  قرار گرفته است

این پژوهشگر مسائل اجتماعی ادامه داد: یافته‌های کمی نشان می‌دهد که تحت‌تأثیر ناامنی اقتصادی میزان همبستگی اجتماعی و حمایت‌های اجتماعی به شدت کاهش یافته است ارتباط اجتماعی مردم در حداقل خودش قرار گرفته است. در بخش کمی در سنجش میزان حمایت اجتماعی در بعد حمایت مالی یا ابزاری اکثریت عقیده دارند در صورت نیاز به پول خرد کسی نیست که این پول خرد تا سقف 50 هزار تومان از وی قرض بگیرند. چه اتفاقی افتاده است در یک جامعه که ساختار قومی و عشیره‌ای دارد رقم بسیار بالایی از افراد خودکش و حتی اجتماع محلی عقیده دارند که اهل خانواده، خویشاوندان - دوستان و...- خیلی به درد دل هم گوش نمی‌دهند.

حمایت اجتماعی در جامعه  دچار فرسایش شده است

وی با بیان این‌که این وضعیت  فرم و محتوا زندگی اجتماعی را متحول و آسیب‌پذیر کرده است، ادامه داد: یافته‌های کیفی مطالعه ما نشان می‌دهد که تحت‌تأثیر ناامنی‌های موجود - گسترش بیکاری، فقر- پارتی‌بازی و فساد -  همبستگی - و حمایت اجتماعی در جامعه  دچار فرسایش شده است. به‌عبارتی در فضای اجتماعی جامعه مورد مطالعه «زیست آسیب‌پذیر» شده است. چون اخلاق اجتماعی دچار فرسایش شده است، روابط اجتماعی در جامعه مورد مطالعه قرین صداقت و اعتماد نیست بلکه فضای بدبینی و بهتان حاکم است من به قطعه‌ای از مصاحبه با دختر خانمی در فضایی روستایی اشاره می‌کنم «... هیچ سرگرمی نداریم، حتی خونه همسایه و عموی خودمان نمی‌رویم، به محض این بریم هزار وصله می‌چسبونن ...» و یا اظهارت مردی روستایی که شکایت از فضای غیراخلاقی دارد که من با 73 سال سن اگر خونه برادرم  یا فامیلی بروم از طرف مردم مورد بازخواست قرار می‌گیرم برای چی رفتی؟... چرا این اتفاق افتاده است؟ این وضعیت با وضعیت ساختار ما، با ناامنی  با فساد بی‌ارتباط نیست.

فضای اجتماعی مرده است

این مدرس دانشگاه گفت: بسیاری از مردم به حاشیه اجتماع رانده شده‌اند متأثر از فقر، متأثر از تحول ارزش‌ها خیلی از مردم فقیر به صراحت اظهار می‌کنند که حتی برادر و خواهرشان به‌علت فقر مالی‌شان از برقراری ارتباط و دعوت آن‌ها به مهمانی عمومی ابا دارند مگر می‌شود این وضعیت بر خودکشی تأثیر نداشته باشد؟ تحت‌تأثیر این فضای بی‌اعتمادی و غیراخلاقی روابط اجتماعی وسرمایه اجتماعی  دچار فرسایش شده است بسیاری از افراد مورد مصاحبه اظهار کرده‌اند که  سالی یک دو بار به خانه برادر، خواهرشان نمی‌روند و  اقوام و خویشاوندان درجه دو و سه که به تبع وضعیت اسفناک‌تری دارد، این «فضای اجتماعی مرده» است و از دل این فضا برادری، حمایت، دوستی و همنوعی بر نمی‌خیزد فضایی مرده یعنی فضایی که همبستگی اجتماعی، حمایت اجتماعی و اعتماد اجتماعی در آن نباشد چگونه می‌توان در این شرایط انتظار آسیب‌های متنوع اجتماعی نداشت.

آسیب‌پذیری مردم افزایش پیدا کرده است

ایار گفت: وقتی جامعه دچار این تحول می‌شود میزان آسیب‌پذیری مردم افزایش می‌یابد در برابر همه آسیب‌های اجتماعی نه تنها خودکشی که الان موضوع مورد بحث ماست. از دل این فضا زیست‌های مخاطر، زیست‌های آسیب‌پذیر، زیست‌های حاشیه‌ای، زیست بی‌دفاع شکل می‌گیرند. در فضایی که همبستگی و حمایت اجتماعی و اعتماد  نباشد به راحتی بسیاری از خانواده‌ها چتر حمایتی خود را از دست  می‌دهند تحمل هزینه‌های پزشکی خرد و متوسط، هزینه‌های تحصیلی و.. دشوار می‌شود. در فضای مرده اجتماعی طلاق به راحتی رخ می‌دهد، طلاق در شرایط فعلی جامعه ما برای زنان تلخی بی‌پایان و خودکشی پایان تلخ است.

ناامنی‌های اجتماعی  اشباع شده است

وی ادامه داد: در فضای مرده برای حل و فصل مشکلات خانواده و افراد ساختارهای سنتی نیستند و حتی اگر هم باشند قادر به حمایت نیستند یا تمایلی به حمایت ندارند. تحت همه این شرایط نوعی ناامیدی و هراس از آینده شکل گرفته است، این ناامیدی باید در قالب مکانیسم‌های واقع‌نگرانه درمان شود. بخشی از امید و ناامیدی مردم از تجربه واقعی آن‌ها در زندگی روزمره نشأت می‌گیرد مادامی که فساد اداری هست، اختلاس هست، فقر هست و بیکاری هست... امیدوار کردن مردم دشوار است.

ایار تصریح کرد: خلاصه کلام و یافته‌های پژوهشی بنده این است که خودکشی در شرایط فعلی فرار از فضای ناامنی است که افراد خودکش احساس می‌کنند محیط پیرامون آن‌ها را احاطه کرده و جایی برای فرار و مأمن گرفتن نگذاشته است جامعه سرشار از  ناامنی‌های اشباع شده است، منظور من ناامنی اجتماعی است.

تقلیل عوامل خودکشی به ویژگی فردی پاک کردن صورت مسأله است

 وی با ارائه چند تصویر از یک  حادثه آتش‌سوزی واقعی در تهران، گفت: وقتی آتش‌سوزی در می‌گیرد فرد می‌تواند با جابجایی در اتاق‌ها و بین طبقات به دنبال یافتن مأمنی امن باشد، فرد می‌تواند حدی از گرما، خفگی و  حتی سوختگی را تحمل کند به شرط آن که به فروکش شدن شعله‌ها  یا رسیدن پله‌های نجات آتش‌نشانان اعتماد کند در غیر این صورت چنانچه آتش گسترده و غیر قابل تحمل باشد و اعتمادی نباشد مثل تجربه  افراد  نجات یافته آتش‌سوزی خیابان جمهوری تهران احتمال پرت کردن خود از بالای ساختمان برای فرار از آتش گرفتن بسیار زیاد است. آقای جعفری یکی از نجات‌یافتگان  حادثه آتش‌سوزی خیابان جمهوری  در مصاحبه با شرق گفته بود:«اگر یک دو دقیقه دیگر نردبان نمی‌رسید خودم را پرت می‌کردم، نمی‌خواستم بسوزم و افراد دیگر هم برای این که نسوزند خودشان را پرتاب کردن». ببینید شرایط اجتماعی را باید جدی گرفت، تقلیل خودکشی افراد به ویژگی فردی مثل بیماری روانی، افسردگی، مهارت  و.. پاک کردن صورت مسأله است.

تنها با اتخاذ سیاست‌های ساختاری مناسب می‌توان از خودکشی جلوگیری کرد

ایار تصریح کرد: جایی که نسخه‌ها و راهکارهای اجتماعی جایگزین نسخه‌ها و راهکار های فردی شوند، آموزش مهارت‌ها می‌تواند اثرگذار باشد شوهران همسر آزار و یا بالعکس یا  والدین کودک آزار مگر نمی‌دانند تنبیه کودک آثار روانی بدی دارد، وقتی که توان خرید فرد به خاطر فقر اقتصادی پایین است آموزش خریدن شاخه گل برای همسر در سالگرد ازدواج چه فایده‌ای دارد؟ اگر صرف آموزش و نسخه‌های فردی در حوزه آسیب‌های اجتماعی اثربخش بود این همه سال با این همه کارگاه که ادارات و سازمان‌های مختلف در خصوص آسیب‌های اجتماعی برگزار می‌کنند اتفاق خوشایندی می‌افتد و باید شاهد کاهش آسیب‌های اجتماعی می‌بودیم، باید واقع‌نگر باشیم مشکل جایی دیگر است باید  شرایط زیستن را برای مردم امن کنیم، امنیت شغلی، جانی، هویتی، اخلاقی، فکری و.. . در شرایط فعلی بدون چاره‌ای برای فقر، بیکاری و فساد ادرای... هرگونه راه حلی غیر واقع‌بینانه است. امیدوارم به فکر چاره باشیم، امیدوارم پیش از آن که تحمل افراد سر برسد پله‌های نجات از آتش امید برسند و این تنها با اتخاذ سیاست‌های ساختاری مناسب مقدور و ممکن است.

میزان خودکشی در سنین 15 تا 24 سال در طول سه دهه‌ی گذشته سه برابر شده است

«امیدعلی باپیری» پژوهشگر تربیتی نیز در این نشست اظهار کرد: میزان خودکشی در سنین 15 تا 24 سال در طول سه دهه‌ی گذشته سه برابر شده است و به‌عنوان دوّمین عامل مرگ ومیر در گروه سنی فوق شناخته شده است و تقریباً 4 تا 8 درصد دانش‌آموزان دبیرستانی و دانشجویان اقدام به خودکشی داشته‌اند.

وی با بیان این‌که مطالعات جدید همه‌گیرشناسی نشان می‌دهد که شیوع اقدام به خودکشی در میان نوجوانان به طور قابل ملاحظه‌ای رو به افزایش است و میزان شیوع آن در میان دانش‌آموزان دبیرستانی بین 5/3 تا 11 درصد است، تصریح کرد: در اغلب تحقیقات مربوط به اقدام به خودکشی اشاره می‌شود که سنین 15 تا 24 سال دوره‌ی پرخطر اقدام به خودکشی به حساب می‌آید.

باپیری تصریح کرد: در استان ایلام میزان اقدام به خودکشی در این گروه سنی 8/25 و میزان خودکشی به مرگ 5/19 در صدهزار نفر منجر می‌شود. نکته مهم و قابل توجه در استان ایلام این است که خودکشی به‌عنوان یک الگوی رفتاری راه خلاصی از مشکلات، مصائب و دشواری‌های زندگی اجتماعی و کمبودها و تنگناهاست.

این پژوهشگر تربیتی تصریح کرد: مطالعات مروری مربوط به خودکشی در کشور  نشان می‌دهد که متغیرهایی مانند دوره نوجوانی، زن بودن، سابقه بیماری روانی، مصرف مواد الکلی و بیکاری می‌توانند به صورت مستقل پیش‌بینی‌کننده اقدام به خودکشی باشند.

وی سوابق مربوط به گذشته فرد مانند سابقه خود جرحی- سابقه اقدام، خودکشی یا بیماری‌های روانی در خانواده - سوءرفتارجسمی، جنسی، عاطفی و هیجانی، آسیب‌پذیری فردی مانند عزت‌نفس پایین، تکان‌شگری، پرخاشگری، بیقراری، مهارت‌های مقابله‌ای ضعیف، تفکر خود جرحی، انعطاف‌پذیری شناختی ضعیف، آستانه تحمل پایین، نشانه‌های گرایش به خودکشی مانند، داشتن افکار، قصد و نیت و برنامه خودکشی - احساس ناامیدی - نشانه‌های اضطراب، احساس عدم لذت، سوءمصرف مواد و  وضعیت روانی – اجتماعی مانند استرس‌های حاد و مزمن در زندگی - تغییرات در شرایط اجتماعی - کیفیت حمایت اجتماعی پایین - باورهای دینی و مذهبی ضعیف را در خودکشی این گروه سنی موثر دانست.

ناامیدی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های روان‌شناختی نوجوانان اقدام‌کننده به خودکشی است

باپیری گفت: ناامیدی یکی ازمهم‌ترین ویژگی‌های روان‌شناختی نوجوانان اقدام‌کننده به خودکشی است، بدین معنا که فرد احتمال وقوع تغییرات مثبت و حل مشکلات در آینده را خیلی ضعیف یا غیرممکن تصوّر می‌کند. بنابراین، اقدام به خودکشی در واقع، واکنش به این مشکلات است.

فقدان برنامه مشخص برای مداخله در پیشگیری از خودکشی

دکتر «فتح‌الله محمدیان»، معاون پژوهشی مرکز تحقیقات آسیب‌های روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، نیز بحث خود را با سه پرسش آغاز و اظهار کرد: چرا خودکشی اتفاق می‌افتد؟ چرا جوانان و نوجوانان بیشتر خودکشی می‌کنند؟ و آیا خودکشی قابل پیشگیری است؟

وی در پاسخ به پرسش نخست گفت: خودکشی یک معمای پیچیده‌ی رفتاری است که با حب ذات و ماهیت لذت‌جویی انسان در تضاد است، بنابراین در علت‌یابی خودکشی نباید عجولانه قضاوت کرد چون عوامل مختلف دست به دست هم می‌دهند تا یک فرد این عمل را انجام دهد. اما من بر اساس تجارب پژوهشی و درمانی خود می‌گویم در کنار مسائل اقتصادی و افسردگی باید به عوامل دیگری چون الگوگیری ، تکانش‌گری و بن‌بست ذهنی در این گونه افراد اشاره کرد.

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات آسیب‌های روانی و اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی ایلام در پاسخ به پرسش دوم اظهار کرد: نوجوانی به معنای رستن و شکوفایی است و به طور طبیعی یک نوجوان برای آینده خود نقشه می‌ریزد و همه انرژی خود را برای رسیدن به این اهداف صرف می‌کند. اما یک نوجوان یا جوان وقتی به ناامیدی می‌رسد آینده‌ی خود را کوتاه می‌بیند و دچار ناکامی‌های متعدد می‌شود ممکن است به این عمل فکر کند.

محمدیان گفت: سن نوجوانی در  دنیا سن پرمخاطره‌ای است و نمی‌توان گفت که خودکشی فقط در استان ایلام شیوع دارد، به‌عنوان مثال نرخ خودکشی در کشوری مانند روسیه، سه برابر استان ایلام است.

وی در پایان و در پاسخ به پرسش سوم مسئولان و نمایندگان مجلس را مورد خطاب قرار داد که چرا با گذشت حدود 30 سال از این مسأله هنوز نتوانسته‌ایم نقش موثری در کاهش آن داشته باشیم که عمده علت آن را نبود برنامه مشخص برای مداخله، کمبود پژوهش‌های بنیادی، نبود توجه کافی به نیروهای تحصیل‌کرده استان و نبود برنامه بومی محور عنوان کرد و از تدوین یک برنامه برای مداخله‌ی علمی در این موضوع خبر داد.

انتهای پیام